روزنامه لوموند در مقاله ای به قلم مارک سمو1 به بررسی چرایی انتخاب هلسینکی پایتخت فنلاند به عنوان محل برگزاری اجلاس سران روسیه – آمریکا پرداخت.
این نشریه فرانسوی نوشت: چهل سال پس از توافق هلسینکی2 در اول اوت سال 1975 رئیس جمهوری روسیه این شهر را برای ملاقات با همتای آمریکایی اش برگزید.
ورود ترامپ به هلسینکی
هلسینکی تا سن پترزبورگ از راه هوا 300 کیلومتر فاصله دارد. ولادیمیر پوتین که در سن پترزبورگ یا همان لینگراد سابق به دنیا آمده، هلسینکی را برای این دیدار انتخاب کرده است. این شهر که به عنوان محل ملاقات با ترامپ در 16 ماه ژوئیه انتخاب شده است، یادآور خاطرات دوران جنگ سرد است.
در آن زمان "فنلاندی شدن"3 واژه ای بود که در روابط بین الملل با "بی طرفی اجباری" هم معنی قلمداد می شد.
فنلاند که با شوروی 1300 کیلومتر مرز مشترک داشت، تقریبا آزادانه (از سوی غربی ها) زیر نظر قرار داشت. اما فنلاند امروز عضو اتحادیه اروپاست و به ناتو نزدیک شده است، این کشور از این که از سوی همسایه اش هدف اقدامات تهاجمی قرار بگیرد، نگران است اما جرات این که قدمی بردارد را ندارد.
انتخاب هلسینکی برای ملاقات با دونالد ترامپ از سوی مردم قدرتمند روسیه کاری عجیب است.
این شهر در سال 1990 محل برگزاری آخرین اجلاس سران آمریکا – شوروی بود. در این اجلاس جرج بوش و میخائیل گورباچف با یکدیگر دیدار و گفت و گو کردند. یک سال بعد، شوروی متلاشی شد. این اتفاق برای پوتین، این افسر سابق کا گ ب، همچنان به مثابه زخم عمیقی است.
وی از زمانی که کرسی ریاست جمهوری روسیه را در اختیار گرفته، هرگز از تلاش برای بازگرداندن روسیه به جایگاه گذشته دست برنداشته است. پوتین همواره دوست دارد که بگوید: "کسی که نگران شوروی نیست، قلب ندارد." اما وی در عین حال تاکید می کند که کسی که خواستار ظهور مجدد شوروی باشد، همان طور که بود، "عقل ندارد."
لحظه سرنوشت ساز جنگ سرد
جرالد فورد و لئونید برژنف
پایتخت فنلاند همچنین یادآور لحظات کلیدی و سرنوشت ساز دوران جنگ سرد است. توافقنامه هلسینکی در یکم ماه اوت سال 1975 در همین شهر منعقد شد.
جرالد فورد رئیس جمهوری وقت آمریکا و لئونید برژنف رئیس جمهوری سابق شوروی این توافقنامه را امضا کردند.
توافقنامه هلسینکی در پی برگزاری کنفرانسی با حضور 35 کشور درباره همکاری امنیتی اروپا منعقد شد. تمامی کشورهای شرق و غرب اروپا به استثنای آلبانی که در آن زمان مطیع پکن بود، به اضافه کانادا و آمریکا در این کنفرانس که فرایند آن دو سال طول کشید شرکت کردند و بیانیه پایانی به امضای تمامی شرکت کنندگان رسید.
تورنیکه گورداتزه4 استاد علوم سیاسی در این باره گفت: "کنفرانس به درخواست شوروی و با هدف پایان دادن به تجزیه اروپا (اروپای شرقی و غربی) و تغییر در مرزهای تعیین شده در سال 1945 برگزار شد اما روس ها تحت فشار غربی ها با خواسته حقوق بشری غرب موافقت کردند که البته این درخواست نتیجه ای در پی نداشت.
به هر ترتیب این روند به سرآغازی برای فروپاشی بلوک شوروی منتهی شد.
توافقنامه هلسینکی در اصل به مرجعی بنیادین مبدل شد و مخالفان در کشورهای اقماری شوروی، به رغم سرکوبگری ها و خطر حبس، تعهدات شوروی در چهارچوب این توافقنامه را به این کشور گوشزد می کردند.
گورداتزه در ادامه گفت: "کرملین در آن روزها نیز مثل امروز می خواست خیال خود را از بابت منطقه تحت نفوذش آسوده کرده و غربی ها را دچار تفرقه کند." اما تلاش های انجام گرفته به شکست مسکو انجامید.
تمامی تلاش ها روی مسایل مرزی و "غیرقابل تغییر" بودن آن همانطور که روس ها می خواستند و همچنین روی "تقدس" مرزها – طبق خواسته غربی ها، متمرکز شده بود." اختلاف جدی بود.
در مورد اول، مرزها برای همیشه غیر قابل تغییر معرفی می شوند و در مورد دوم امکان تغییر وجود دارد و این تغییر به توافق تمامی طرفین منوط شده است.
به هر ترتیب این توافقنامه به اتحاد دو آلمان در سال 1990 منتهی شد.
تا به امروز روسیه به ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین تنها کشور امضا کننده این توافقنامه است که آن را زیر سوال برده است.
وی در بهار سال 2014 پس از به قدرت رسیدن دولت طرفدار اروپا در اوکراین، کریمه را به خاک روسیه ملحق کرد. 141/110
مترجم: علیرضا فراهانی
1- Marc Semo
2- توافق‌های حاصل‌شده میان ایالات متحد امریکا، کانادا، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و ۳۲ کشور اروپایی در پایان کنفرانس امنیت و همکاری اروپا (۱۹۷۳ـ۱۹۷۵) با امضای اعلامیۀ نیات سیاست‌گذاری در ۱۹۷۵ در هلسینکی فنلاند.
در این توافقات، تعرض‌ناپذیری مرزهای همۀ کشورهای امضاکننده اعلام شد و بدین‌ترتیب به تصرفات ارضی اتحاد جماهیر شوروی در جریان جنگ جهانی دوم مشروعیت بخشیده شد؛ زمینۀ تبادلات علمی، فناوری، و فرهنگی فراهم آمد؛ و امضا‌کنندگان ملزم به محترم شمردن حقوق بشر، ازجمله آزادی اندیشه، اعتقادات، و دین، شدند. در سراسر جهان، کمیته‌های حقوق بشر هلسینکی در کشورهای مختلف برای اجرای اصول توافقات هلسینکی تشکیل شدند و بسیاری از این گروه‌ها امروزه همچنان در زمینۀ آرمان‌های حقوق بشر فعالیت می‌کنند.
3-finlandisation
4- Thorniké Gordadzé
بیشتر بخوانید:
لوموند: دیدار ترامپ با پوتین در مکان دوران جنگ سرد
«ترامپ» در میان اعتراضات گسترده مردمی وارد هلسینکی شد
