تیربارهای گاتلینگ «اخگر» و «محرم»؛ نماد قدرت آتش زمینی

تیربار یا توپ «گاتلینگ»Gatling  نام عمومی رده‌ای از تیربارها یا توپ های اتوماتیک است که بجای داشتن یک لوله دارای چند لوله هستند که هنگام شلیک حول محور مرکزی می‌گردند.

نحوه کلی کار این سلاح در انواع اولیه آن به این ترتیب بود که تعدادی فشنگ از بالا به درون سلاح تغذیه می شد و کاربر سلاح با چرخاندن یک دسته در کنار سلاح، مکانیزم آن را فعال می کرد و هر گلوله در یک لوله قرار می گرفت و پس از شلیک شدن و خروج پوکه تغییر موقعیت می داد و یک حرکت به سمت پایین می رفت و با هر چرخ دسته این عمل تکرار می شد؛ در آن زمان نواخت تیری در حدود 800 تیر در دقیقه داشت که البته با توجه به محدودیت ظرفیت گلوله گذاری و محدودیت توان انسانی کمتر از این مقدار بود.

اختراع گاتلینگ در واقع پیش از اختراع مسلسل‌های تک لول انجام شد و می‌توان آن را اولین نوع مسلسل دانست. اولین مسلسل گاتلینگ را مخترع آمریکایی ریچارد گاتلینگ اختراع کرد. وی این اختراع خود را در سال ۱۸۶۲ ثبت کرد و چندی بعد توسط ایالت‌های شمالی در جنگ داخلی آمریکا استفاده شد. با توجه به اینکه گردش لوله‌ها در تیربارهای گاتلینگ اولیه با دست و به‌کمک یک دسته گرداننده انجام می‌شد به همین دلیل یک سلاح اتوماتیک محسوب نمی‌شد .

اولین سلاح اتوماتیک مسلسل ماکسیم است که در سال ۱۸۸۴ اختراع شد و پس از هر شلیک با فشار گاز باروت گلوله مسلح می‌شد. گاتلینگ‌های امروزی با موتور برقی می‌گردند. در نسل جدید گاتلینگ ها از نیروی الکتریسیته برای به حرکت درآوردن مکانیزم سلاح و شلیک آن استفاده می شود و به این سلاح اجازه می دهد که با سرعت بالا چرخش کرده و به نواخت تیر بالایی دست پیدا کند. این طرح از آن زمان تا به امروز در سلاح های زیادی و همچنین در کشورهای زیادی در روی زمین، دریا و هوا به کار گرفته شده است. مسلسل‌های گاتلینگ نواخت تیر بسیار بیشتری از مسلسل‌های دیگر دارند. برای مثال نواخت تیر توپ گاتلینگ ام۶۱-ولکان با ۶ لوله که توپ حامل اغلب هواپیماهای جنگی آمریکا است، در هر دقیقه ۶۰۰۰ تیر است.

هر چند توپ های گاتلینگ امروزه پرکاربرد هستند اما در کشورهای معدودی ساخته می شوند که به طور عمده شامل آمریکا، روسیه، چین و چند کشور اروپایی است. تیربارها و توپهای گاتلینگ با کالیبرهایی مثل 7.62 ، 20 یا 30 میلی متر تولید می شوند. سلاح گاتلینگ تا کالیبر 20 میلی متری به عنوان تیربار و از 20 میلی متر به بالاتر به عنوان توپ شناخته می شود.

گاتلینگ اخگر

ایران نیز چند سالی است که نمونه های مهندسی و آزمایشی تیربار چند لوله گتلینگ خود را با نام «اخگر» رونمایی کرده است که توسط متخصصان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران(نزاجا) ساخته شده است.این سلاح ایرانی که تاکنون روی خودروهای تاکتیکی و پرتحرک کوچک مانند «رنجر» و «سمندر» که آنها هم توسط جهاد خودکفایی نزاجا طراحی و ساخته شده‎اند مشاهده شده دارای کالیبر 7.62 میلیمتر و 6 لوله بوده، بیشینه نواخت تیر این سلاح 4هزار تا 5هزار گلوله بر دقیقه و برد نهایی آن بیش از 1000 متر عنوان شده است.

توان حرکت چرخشی لوله‎های آن از یک موتور الکتریکی تأمین می‎شود.ساخت کامل، تولید و به کارگیری سلاح 6 لوله اخگر مقدمه خوبی برای توسعه نمونه‎ای با کالیبر بزرگتر از این سلاح برای دفاع زمینی و هوایی به ویژه برای استفاده در شناورهای دریایی بود. تجهیز نیروهای زمینی به سلاح‎هایی که دشمن نیز از کارایی آن ها آگاه است موجب تغییر محاسبات او در عرصه نبردهای زمینی خواهد شد و به همین لحاظ توان آتش قابل توجه توپ گاتلینگ اخگر در ترکیب با تحرک بالای خودروهای تاکتیکی متنوع تولید شده، موجب ایجاد قدرت آتش و تحرک بی نظیری شده است.

رونمایی از گاتلینگ محرم

در رژه روز 29 فروردین 1393ارتش جمهوری اسلامی ایران، از یکی از آخرین دستاوردهای صنعت دفاعی کشور متعلق به نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران رونمایی شد که به نوعی در نوع خود در جهان بی نظیر به حساب می آید.تیربار گاتلینگ 12.7 میلی متری «محرم» مجهز به 6 لوله یک گام مهم در ارتقاء توان رزمی نزاجا محسوب می شود. امیر پوردستان فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش در حاشیه مراسم رژه 29 فروردین به بیان بخشی از ویژگی های مهم گاتلینگ محرم پرداخت و گفت: این سلاح از نظر طراحی، قدرت و نواخت تیر در دنیا کم نظیر است و با تلاش ها و مطالعات متخصصان نیروی زمینی ارتش طراحی و ساخته شده است.وی با اشاره به نرخ آتش این سلاح که تا 2500 گلوله در دقیقه برآورد شده است از نصب این سلاح روی ادوات نزاجا برای بالا بردن قدرت دفاعی یگانهای نیروی زمینی خبر داد.

گاتلینگ محرم

با استفاده از دانش و تجارب ناشی از طراحی و ساخت گاتلینگ نواخت بالای 6 لول 7.62 م.م اخگر که تعدادی از آنها تولید و به یگان های نزاجا واگذار گردیده است و همچنین تجارب به دست آمده است در فرآیند طراحی و ساخت سلاح 14.5 م.م تک تیرانداز شاهر، طراحی و ساخت گاتلینگ جدیدی در دستور کار قرار گرفت.

پس از کسب تجربیات کافی از ساخت گاتلینگ اخگر،سلاح ایرانی «محرم» به عنوان توپ گاتلینگ جدید و دارای مشخصات برتردر سال 1393 توسط نیروی زمینی ارتش تولید شد.نمونه های ساخته شده کلیه مراحل تست و ارزیابی را با موفقیت پشت سر گذاشته اند. این سلاح مشابه داخلی نداشته و تمام فرایند طراحی و تدوین دانش فنی ساخت آن در نزاجا صورت گرفته است. گاتلینگ محرم با توجه به نواخت آتش آن که 2000 تا 2500 تیر در دقیقه است قابلیت بکارگیری در زمین ، هوا و دریا را دارد.این  توپ گاتلینگ کالیبر بزرگ می تواند بر روی ادوات زمینی مانند خودروها، تانک و نفربر و نیز بالگردها و پهپادها ، ناوها و ناوچه ها نصب شده و مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه توپ گاتلینگ محرم از 6 لوله بهره می‌گیرد که به نوعی می‌توان آن را تنها مسلسل گاتلینگ 12.7 میلی‌متری عملیاتی 6 لول در جهان دانست.

امروزه در دنیا تنها دو سلاح گاتلینگ با کالیبر 12.7 میلی متر وجود دارد که یکی مدل «جی ای یو 19»ساخت آمریکا و دیگری مدل «یاک -بی »ساخت شوروی سابق مخصوص بالگردهای میل 24 هایند به شمار می آید.البته این دو سلاح از نظر کالیبر با محرم ایرانی برابر است اما به ترتیب از 3 و 4 لوله بهره می گیرند اما سلاح ایرانی از 6 لوله بهره می گیرد و به نوعی می توان آن را تنها مسلسل گاتلینگ 12.7 میلی متری عملیاتی با 6 لوله در جهان به شمار آورد.

به این ترتیب  برتری «محرم» بر هر دو توپ رقیب آمریکایی و روسی خود در تعداد لوله های آن نهفته است. اساسا عمر لوله ها در تیربارها و سلاح های با نواخت تیر زیاد یکی از شاخص های کلیدی محسوب شده و به نوعی یکی از محدودیت ها محسوب می شود. یکی از نکات مثبت سلاح های گاتلینگ این است که به دلیل استفاده از چند لوله همان به نواخت تیر بالا دست پیدا می شود و هم به دلیل تقسیم فشار حاصل شلیک در بین چند لوله، عمر لوله و زمان تیراندازی افزایش پیدا می کند. گاتلینگ محرم با توجه به استفاده از لوله های بیشتر از عمر بیشتری برخوردار بوده و در نتیجه می تواند برای مدت زمان بیشتری به شلیک ادامه دهد؛ عاملی که در نبرد، بسیار مهم و تعیین کننده است.نکته دیگر این که به دلیل تقسیم فشار در بین لوله ها عمدتا سلاح های گاتلینگ از لرزش کمتر در لوله ها و در نتیجه دقت بیشتر برخوردار هستند. بدین ترتیب سلاح محرم به دلیل استفاده از لوله های بیشتر از تکان های کمتر و در نتیجه دقت بالاتری برخوردار است.هم چنین گاتلینگ «محرم» هرچند 2500 گلوله در دقیقه شلیک می‌کند اما وقتی بحث کالیبر پیش می‌آید،این گاتلینگ ایرانی با  کالیبر12.7 میلی متر در مقابل کالیبر 7.62 میلی متری «مینی گان» آمریکایی حرف اول را می‌زند چون برد این سلاح در نهایت 1000 است؛ در صورتی که برد موثر تیربار محرم در حدود 2500 متر بوده و علاوه بر این برد نهایی سلاح ایرانی «محرم» تا نزدیک به 5 کیلومتر نیز عنوان می‌شود. می توان با استفاده از مهمات ضد زره و انفجاری کالیبر 12.7 میلی متری قدرت تخریب سلاح محرم را نیز افزایش داد. البته با توجه به وزن بالای این سلاح مشخص است که بایستی از آن به شکل نصب شده بر روی انواع وسیله های نقلیه استفاده کرد.مسلما ورود به خدمت گسترده این سلاح توان رزم نیروهای پیاده ایران را به گونه معناداری افزایش دهد.

طراحی و ساخت گاتلینگ محرم موجب شد تا نیروی زمینی سپاه برای مقابله با گروهک های تجزیه طلب در شمال غرب کشور مانند پژاک از این سلاح استفاده کندد. همچنین ساخت این نوع سلاح ها تاییدی دیگر بر ارتقای توانمندی دفاعی و نظامی ایران است. توانمندی که در سایه تحریم ها و با اتکا به توان داخلی متخصصان داخلی ایجاد و باعث شده است .

مشخصات توپ گاتلینگ محرم

وزن: 45 کیلو گرم

طول: 80 سانتیمتر

کالیبر: 12.7 میلیمتر

برد موثر: 2500 متر

حداکثر برد: 5000 متر

سیستم تغذیه: فشنگ استاندارد تیربار 12.7میلیمتری

سرعت خروج گلوله از اسلحه: 1050 متر بر ثانیه

موتور: دینام چرخان تک فاز دو خازنه

خدمه: دو نفر

119