هر چند رئیس جمهوری روسیه به دنبال افزایش قدرت روسیه به مانند دوران جنگ سرد بوده، اما دریافته است که فضای جنگ سرد و ماهیت نظام بین الملل تغییر کرده است.
در برهه کنونی گسترش روابط با شرق به ویژه چین در ابعاد مختلف، احیای روابط ترکیه با روسیه، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت)، افزایش درخواست های دولتهای اروپایی برای عادی سازی روابط با روسیه با توجه به بی نتیجه بودن اعمال تحریم های گسترده غرب علیه مسکو، افزایش تمایل کلی کشورهای خاورمیانه برای توسعه روابط با روسیه، حضور نظامی روسیه در سوریه، افزایش تقابل روسیه با ناتو در شرق اروپا و از همه مهمتر تغییرات بنیادین در سیاست خارجی و نظامی آمریکا با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا و عزم وی برای تجدید روابط آمریکا و روسیه، فرصت‌های جدیدی هستند که انتخاب‌ها و فضای مانور هرچه گسترده‌تری را در عرصه خارجی برای مسکو فراهم می‌کنند.
تلاش کرملین برای تثبیت جایگاه جهانی روسیه
با توجه به این ملاحظات و نیز دست بالای مسکو در منازعات منطقه ای مانند بحران اوکراین و بحران سوریه، مقامات ارشد کرملین اکنون به دنبال تقویت بیش از پیش موقعیت بین المللی روسیه و تحکیم موقعیت آن به عنوان یک قدرت جهانی هستند.
روسیه در دوره سوم و چهارم ریاست جمهوری پوتین از طریق دیپلماسی انرژی و توسعه توانمندی های نظامی و نیز مداخله فعال در نقاط بحران خیز به تقویت موقعیت خود در نظام بین المللی پرداخته است. تلاش های روسیه برای برخورداری از یک موضع و جایگاه منحصر به فرد در ساختار نظام بین المللی به ویژه از سال 2014 روندی افزایشی به خود گرفته است.
به ویژه حضور نظامی روسیه در سوریه در راستای حمایت از دولت قانونی سوریه و مقابله با تهدیدات گروههای تروریستی نقطه عطفی در عرصه سیاست خارجی این کشور محسوب می شود.
در دوره سوم ریاست جمهوری پوتین، اعلام دکترین جدید سیاست خارجی روسیه و امضای آن از سوی پوتین در اواخر دسامبر 2016 نشان‌دهنده رویکرد جدید مسکو به محیط خارجی و الزامات نوین در روابط بین المللی بود. ظرف چند سال اخیر تحولات بزرگی چه در اروپای شرقی و چه در خاورمیانه رخ داده که باعث رویارویی روسیه با غرب بویژه در صحنه اروپای شرقی به صورت تقابل روسیه و ناتو با توجه به بحران اوکراین شده است.
اکنون مسکو در حوزه بالتیک و دریای سیاه با صف آرایی گسترده ناتو مواجه شده که مستقیما با هدایت و کمکهای آمریکا صورت می گیرد.
«سرگئی رکدا» Sergey Rekda کارشناس روس معتقد است: "مسایل تحریک کننده ای در ناتو مطرح می شود که نشان می دهد این پیمان خیال تنش زدایی با روسیه را ندارد. لذا در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه نیز این مساله یکی از موارد اصلی مورد توجه است. از نگاه مسکو، ادامه این وضعیت به ضرر ثبات بین المللی و استراتژیک بین روسیه و غرب است."
برغم موضع شدید روسیه در این سند در برابر آمریکا، اما به نظر می رسد که مسکو کماکان تلاش می کند تا روابط خود با اتحادیه اروپا را حتی الامکان حفظ کرده و بازسازی نماید.
حضور نظامی روسیه در سوریه
روسیه باوجود ارائه کمکهای نظامی و اقتصادی به نظام سوریه از هنگام بروز ناآرامی ها در این کشور در سال 2011، با شدت گرفتن درگیری ها بین دولت دمشق و گروههای مسلح تروریستی، در اقدامی غیر منتظره در سپتامبر 2015 با دعوت دولت سوریه و به منظور حمایت از آن در این کشور حضور نظامی پیدا کرد و به حملات هوایی وموشکی علیه گروههای تروریستی پرداخت.
این اقدام که غربی ها اصلا پیش بینی آن را نکرده بودند، کفه موازنه را به نفع دولت سوریه و متحدان آن تغییر داد. لذا اکنون علاوه برصحنه اروپای شرقی، صحنه سوریه نیز به میدانی برای زور آزمایی روسیه و غرب بویژه آمریکا تبدیل شده است.
به گفته «ویاچسلاو نیکنوف» Vyacheslav Nikonov یکی از اعضای دومای روسیه: "هدف اصلی مسکو در سوریه این است که از عدم بازگشت شهروندانی که به داعش پیوسته‌اند، مطمئن شود."
بدین ترتیب در حالی که «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا با فرمان خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، گامی به عقب در زمینه نفوذ منطقه ای آمریکا برداشته است، اما پوتین در حال بهره‌برداری از این مساله به نفع خود است و فارغ از بسیاری از محدودیت‌هایی که همتایانش در زمان اتحاد جماهیر شوروی در نظر می‌گرفتند، عمل می‌کند.
روابط روسیه و ناتو در دوران پساجنگ
با توجه به مبارزه جویی غرب به ویژه آمریکا، مسکو در سیاست خارجی جدید خود بر حق مقابله به مثل و واکنش مناسب به اقدامات خصمانه غرب تاکید کرده است. روابط روسیه و ناتو در دوره پساجنگ سرد اکنون در بدترین شرایط قرار دارد. ناتو که تحت نفوذ آمریکا به عنوان قدرت مسلط قرار دارد، در سالهای اخیر کاملا درراستای منافع واهداف واشنگتن در صحنه اروپا عمل کرده است.
آمریکا در اسناد کلان امنیتی و نظامی خود روسیه را به عنوان بزرگترین تهدید مطرح کرده است. این مساله باعث شده تا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در انتقادی بی سابقه از ناتو، آن را ابزار سیاست خارجی آمریکا قلمداد کند.
به گفته پوتین، در این سازمان نظامی، کشورهای هم پیمان حضور ندارند، بلکه ناتو صرفا متشکل از کشورهایی وابسته به آمریکا است. افزایش رویارویی ناتو با روسیه در شرق اروپا که در راستای سیاست خارجی آمریکا برای مهار روسیه انجام می شود، نشان‌دهنده ماهیت ابزاری ناتو برای واشنگتن است.
رویکرد خصمانه ناتو با افزایش استقرار نظامیان خود در شرق اروپا و ادامه تلاش آن برای پیشروی به سوی شرق باعث شده تا روسیه در دکترین امنیت ملی خود، ناتو را به عنوان یک تهدید امنیت ملی روسیه تلقی کند.
تاکید روسیه بر پرهیز از یکجانبه گرایی سازمان ملل
یکی دیگر از مسائل مورد تاکید در سیاست خارجی روسیه و رویکرد بین المللی آن، تاکید بر نقش سازمان ملل و پرهیز از یکجانبه گرایی ولزوم گسترش چند جانبه گرایی است.
ولادیمیر پوتین معتقد است: "سازمان ملل متحد باید در امور بین المللی نقش مرکزی و پیشرو ایفا کند."
وی تاکید کرد: "روسیه همواره از نقش مرکزی و پیشروی سازمان ملل در امور بین المللی حمایت می کند."
از دیدگاه پوتین، نقش سازمان ملل به عنوان ابزار جهانی حل بحران ها، هشدار در مورد بحران ها در امور بین المللی کاملا بی نظیر و منحصر بفرد است.
تاکید پوتین بر نقش محوری سازمان ملل در حل و فصل مسائل و بحران های بین المللی در راستای چند جانبه گرایی و مقابله با سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا به ویژه در دوره زمامداری دونالد ترامپ ابراز شده است.
روسیه بارها مخالفت خود را با نظام تک قطبی و یک جانبه گرایی ادعایی آمریکا اعلام کرده و برقراری نظام چند قطبی وچند جانبه گرایی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده است.
در واقع یکی از دلایل تقابل روسیه و آمریکا در برهه کنونی، ارائه دو رویکرد معارض درباره نظام بین المللی از سوی مسکو و اشنگتن است.
«زوران دراگیشیچ» Zoran Dragishich استاد دانشکده امنیت صربستان، بحران کنونی در روابط بین آمریکا و روسیه را جدی ترین بحران خوانده است.
مقامات ارشد روسیه بارها از رویکرد واقدامات یکجانبه گرایانه آمریکا در تحمیل نظرات و خواسته های خود به جهان انتقاد کرده اند.
«آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل متحد با اشاره به نقش کلیدی روسیه در سازمان ملل متحد معتقد است: "دوره جنگ سرد به پایان رسیده و دوره کوتاه نظام تک قطبی نیز بسر آمده و (سازمان ملل) در تلاش است تا ساختار جدید چندقطبی جهانی با سیستم چندجانبه مدیریت به ایجاد کند."
گوترش تصریح کرد: "روسیه یک عنصر غیرقابل جایگزین در ایجاد نظام چند قطبی جهانی است."
روسها معتقدند که یک جدال نه چندان جدید بین آمریکا و قدرتهای رقیب در سطح جهانی در حال وقوع است. آمریکایی ها بر این گمان هستند که سیستم و نظم جهانی مد نظر آنها باید همواره حاکمیت داشته باشد وکشورهایی که نظم کنونی ویا هژمونی آمریکا را به چالش کشیده و یا اهداف یا رویکردهای دیگری دارند به چشم دشمن نگریسته می شوند.
شاید به همین دلیل است که آمریکا، روسیه را بزرگترین تهدید برای نظم جهانی خوانده و خواهان مقابله با آن شده است، زیرا مسکو ارزش های غربی را که به مثابه ارزش هایی جهان شمول تبلیغ می شوند قبول ندارد و خواهان احترام به قواعد بین المللی از جانب غربی ها است.
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه معتقد است: "کارزار ضدروسی که به ابتکار آمریکا بوجود آمده بی نظیر و ابعاد بی سابقه یافته است."
تغییرات متناسب با تحولات جهانی، یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی روسیه
با توجه به مسائل متعددی که روسیه در عرصه منطقه ای و بین المللی با آنها مواجه است، این کشور تلاش جدی را برای ارائه و اجرای سیاست هایی در پیش گرفته که ضمن حفظ منافع ملی آن موجب تقویت موقعیت بین المللی آن به عنوان بازیگری مهم و تاثیر گذار در عرصه جهانی شود.
ضمن اینکه یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی روسیه، تغییرات متناسب با تحولات در عرصه منطقه ای و جهانی در دیگر جنبه های رویکرد خارجی روسیه است که از جمله آنها می توان به تغییر رویکرد تجاری و اقتصادی روسیه اشاره کرد.
با توجه به ادامه رویکرد تحریمی از سوی غرب به ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه، مسکو سیاست نگاه به شرق را در پیش گرفته و روابط گسترده و چند جانبه با کشور های شرق و جنوب آسیا برقرار کرده و یا در حال برقرار کردن است.
ضمن اینکه روسها متوجه آمریکای لاتین نیز شده و به توسعه روابط با برخی کشورهای این منطقه به ویژه ونزوئلا و وکوبا نیز پرداخته اند. از سوی دیگر نگاه روسیه به خاورمیانه نیز اکنون نگاه توسعه حضور و نفوذ است و در این راستا ضمن حفظ پایگاههای خود در سوریه به دنبال گسترش روابط با کشور های مهم منطقه از جمله مصر و ایران هستند. در مجموع سیاست خارجی روسیه در سال 2019 رویکردی پویا و پر تحرک به عرصه های بین المللی و مناطق مختلف جهان دارد.
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
تهیه شده در «گروه گروه اروپا، آمریکا و آفریقا» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116
