خرمشهر، اولین شهری بود که مورد تهاجم ارتش رژیم بعثی عراق قرار گرفت. علی‌رغم مقاومت 34 روزه و تلاش رزمندگان و مردم، این شهر سرانجام به اشغال ارتش عراق درآمد، اما پس از تلاش‌های متعدد رزمندگان و نیروهای ایرانی، این شهر در عملیات بیت‌المقدس که 25 روز به طول انجامید و در چهار مرحله اجرا شد در سوم خرداد 1361 به طور کامل آزاد شد.
در خرمشهر شاهد دلاورمردی‌های ارتشیان در کنار سپاه و نیروهای مردمی بودیم. دشمنی که قصد فتح تهران در یک هفته را داشت، حدود یک ماه در کوچه پس کوچه‌های شهری که فقط یک دشت بی‌عارضه و سهل‌العبور تا مرز و کلاً 40 کیلومتر تا بصره فاصله داشت، متوقف شد.
خرمشهر که سقوط کرد، حضور دشمن، در داخل کشور برای ارتش و نیروهای مسلح بسیار سخت بود. همه به دنبال این بودند تا دشمن را بیرون برانند. بنابراین ابتدا باید دشمن را در همه‌جا زمین‌گیر کرده و سپس مقدمات فتح‌الفتوح جنگ را فراهم می‌کردند.
عملیات بیت‌المقدس در ساعات اولیه بامداد دهم اردیبهشت 1361 با قرائت رمز عملیات «یا علی ابن ابیطالب» در سه مرحله از سوی فرماندهی ستاد نیروهای مسلح، یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه و بسیج آغاز شد. پس از 25 روز از آغاز عملیات بیت‌المقدس در 3 خرداد ماه 1361 خرمشهر آزاد شد.
عملیات بیت‌المقدس دستاوردهای مهمی داشت که برخی از این دستاوردها عبارتند از:
1) آزادسازی زمینی به وسعت 5400 کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی، آزادسازی خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج شدن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن، تعیین مرز بین‌المللی و همچنین آزادسازی جاده اهواز، خرمشهر و آبادان و خارج شدن این مناطق از برد توپخانه دشمن از جمله مهمترین اهداف این عملیات بود و حدود 10 برابر عملیات فتح‌المبین بود که به لحاظ نظامی و استراتژیکی حایز اهمیت بود.
2) اجرای عملیات آب و خاکی و عبور از رودخانه کارون را می‌توان از دیگر ویژگی‌های بارز این عملیات دانست که انجام این نوع عملیات‌ها نیز همواره از حساسیت‌های ویژه نظامی برخوردار بوده تا جایی که تنها یگان‌ها و نیروهایی می‌تواند این عملیات را برای رسیدن به اهداف خود انجام بدهند که از قدرت و توانمندی نظامی بالایی برخوردار باشند.
3) وارد کردن تلفات و خسارت‌های جبران‌ناپذیر به دشمن بعثی: حجم تلفات و خسارت‌های وارد شده به دشمن بعثی، اهمیت و ارزش مناطق آزاد شده و به رخ کشاندن میزان توانمندی نیروهای مسلح ایران به جهانیان، به خصوص متحدان عراق در آن برهه حساس را می‌توان از دیگر ویژگی‌های عملیات بیت‌المقدس نام برد. انهدام صددرصدی 2 لشگر عراق و از بین رفتن 50 درصدی دو لشکر دیگر عراق از جمله خسارت‌های دشمن بعثی در عملیات بیت‌المقدس است.
در عملیات بیت‌المقدس حدود 19 هزار نفر از نیروی دشمن به اسارت رزمندگان در آمده و بالغ بر 16 هزار تن نیز کشته و زخمی شدند. 61 فروند هواپیمای جنگی، یک فروند بالگرد، 150 دستگاه تانک و نفربر، 30 قبضه توپ، 200 دستگاه خودروی زرهی سبک و سنگین در این عملیات منهدم و تعداد 150 تانک، 30 قبضه توپ و 300 دستگاه خودروی زرهی سبک و سنگین به غنمیت گرفته شد.
4) از همه مهم‌تر این‌که در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهمترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکره برای صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر توانست نماد تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش را نشان دهد. امام خمینی(ره) در پیام خود پس از آزادسازی خرمشهر تصریح کرده بود: «حکومت‌های همجوار و منطقه می‌دانند امروز با فتح خرمشهر مظلوم، دولت و ملت پیروزمند ما از موضع قدرت سخن می‌گوید و من به پیروی از آنان به شما اطمینان می‌دهم که اگر از اطاعت بی‌چون و چرای آمریکا و بستگان آن دست بردارید و با ما به حکم اسلام و قرآن کریم رفتار کنید، از ما جز خیر و پشتیبانی نخواهید دید و شما بدانید آن قدر که ابرقدرت‌ها از صدام، این نوکر چشم و گوش بسته، پشتیبانی کردند از شماها که قدرت‌های کوچک و حکومت‌های ضعیف هستید پشتیبانی نمی‌کنند.»
5) تغییر در وضعیت امنیت داخلی: در سال‌های قبل از فتح خرمشهر وضعیت امنیت داخلی کشور در شرایط مطلوب قرار نداشت. اعلام رسمی ورود منافقین به فاز نظامی و مسلحانه در 28 خرداد 1360 صورت گرفته بود. از این تاریخ به بعد آنها ترور، قتل و عام مردم بیگناه و مسئولین و سران نظام را در دستور کار خود قرار دادند. فتح خرمشهر توانست پایداری سیاسی و تأمین ثبات سیاسی در برابر چالش‌های امنیتی و مداخله خارجی را برای ملت به ارمغان بیاورد. از این تاریخ به بعد بساط منافقین از کشور جمع شد.
6) اثبات برتری نظامی ایران و انفعال ارتش عراق و فرو رفتن ارتش این کشور در لاک دفاعی پس از عملیات بیت‌المقدس، از دیگر نتایج این عملیات بود. بر اساس نظر بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران نظامی، عملیات بیت‌المقدس نه تنها برتری نظامی رزمندگان ایرانی را بر ارتش مجهز عراق به اثبات رساند، بلکه با انجام موفق این عملیات، ارتش عراق تا مدت‌های زیادی نتوانست از لاک دفاعی خود خارج شود.
7) تغییر توازن منطقه‌ای از دیگر نتایج پیروزی ایران در عملیات غرورآفرین بیت‌المقدس بود. اگر تا قبل از این عملیات، حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای (خصوصاً آمریکایی‌ها) به شکست و سقوط ایران می‌اندیشیدند، پس از این عملیات، نگرانی آنها برای سقوط صدام بیشتر شد و آمریکایی‌ها به صراحت از پیروزی ایران ناخشنود بودند. بدین ترتیب، پس از این عملیات، آمریکایی‌ها تمام تلاش خود را بر این این مسئله متمرکز کردند تا جنگ بدون برنده پایان یابد و آتش‌بس برقرار شود. همچنین متعاقب آن، سیل کمک‌ها از سوی حامیان صدام برای بازگرداندن اعتماد به نفس او به عراق سرازیر شد. با این حال، هرگز اعتماد به نفس رژیم بعثی صدام بازنگشت.
با توجه به این دستاوردهاست که آزادسازی خرمشهر برای ایران، نقطه مهمی است و دشمنان نیز با آگاهی از این دستاورد مهم به خصوص در سال‌های اخیر ایجاد شبهه درباره ادامه جنگ پس از آزادسازی خرمشهر را در پیش گرفتند.
نویسنده: مهرداد هاشمی
