این سفر نیز در شرایطی صورت می‌گیرد که تنش در روابط میان ترکیه و عراق در سال‌های اخیر و به ویژه در ماه‌های گذشته به اوج خود رسیده است.
با وجود این، به نظر می‌رسد، گفت‌وگوی تلفنی اخیر رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه و حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق یکی از نخستین تلاش ترک‌ها برای کاهش درگیری‌ها و اختلافات‌شان با عراقی‌ها باشد و سفر رییس دولت آنکارا نیز در این راستا قابل تحلیل است.
تحولات منطقه و چرخش ترکیه
ترکیه، در ماه‌های اخیر تحت تاثیر تحولاتی که در منطقه رخ داده، تلاش کرده است تا تغییرات و اصلاحاتی در سیاست خارجی در مناطق پیرامونی‌اش ایجاد کند.
این تغییر سیاست، ابتدا در سوریه و با نزدیک شدن به ایران و روسیه همراه شد و اینک به نظر می‌رسد زمان اصلاح روابط با عراق فرارسیده باشد. ترکیه و عراق، همواره در سال‌های گذشته، روابطی سینوسی و پر فراز و نشیبی را داشته‌اند که در سال‌های اخیر، سیر تنش‌های آن صعودی بوده است.
این تنش‌ها حتی در دوره نخست‌وزیر العبادی هم که تلاش داشته نسبت به دوره نوری‌المالکی با تعامل بیشتری رفتار کند، ادامه داشته است.
شاخصه آن تنش در روابط نیز، حضور نظامی ترکیه در شمال عراق است که بغداد آن را نقض حاکمیت ملی خود دانسته و به انتقاد از آن پرداخت و به همین خاطر هم از ترک‌ها به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت کرد.
با آنکه مقام‌های ترکیه در ماه‌های گذشته اعلام کرده‌اند که قصد حضور داِیمی در بعشیقه و در مجموع، شمال عراق را ندارند و تنها با هدف مبارزه با تروریسم در آنجا حضور دارند، چشم‌انداز روشنی نسبت به خروج از این مناطق وجود ندارد و ابهامات در این خصوص بر روابط دو کشور سایه انداخته است.
همچنین دولت مرکزی بغداد انتقاد جدی نسبت به مناسبات و ارتباطات آنکارا با گروه‌ها و جریان‌های مختلف حاضر در عراق دارد.
به‌طور مثال، دولت عراق، ترکیه را به دلیل نوع روابط و مناسباتش با اقلیم کردستان عراق مورد شماتت قرار می‌دهد.
بغداد معتقد است نوع روابط ترکیه با عراق باید گرم‌تر از مناسبات آنکارا و اربیل باشد، آنها معتقد هستند که ترک‌ها در سال‌های گذشته نوع نگاه‌شان به عراق، مداخله‌جویانه بوده است و این رویکرد مداخله‌جویانه از سال ٢٠١١ به این سو تشدید هم یافته و بر فرآیند‌های سیاسی موجود در عراق تاثیر گذاشته است.
موضوع مهم دیگری که در روابط فیمابین عراق و ترکیه اثرگذار بوده، تلاش دولت و ارتش عراق برای آزادسازی موصل از دست نیروهای وابسته به داعش است.
در این خصوص، تلاش دولت عراق برای آزادسازی، نوع و شیوه آزادسازی، چینش نیروها در آینده موصل و نحوه تعامل با جریان‌های مختلف از مسائل مهم و مورد توجه برای ترک‌ها بوده و به همین خاطر هم بود که آنها تلاش داشتند تا در عملیات آزادسازی موصل مشارکت داشته باشند.
بدیهی است که در شرایط کنونی نیز ترکیه می‌کوشد در روند آینده موصل اثرگذار باشد و همین مساله برای دولت عراق حساسیت‌برانگیز است.
اهمیت مسئله کردها برای ترکیه
یکی از دیگر موضوعات مهم برای آنکارا، مساله کردها است که در شرایط کنونی به مهم‌ترین مساله امنیت ملی و سیاست خارجی این کشور تبدیل شده است.
آنکارا به‌شدت از قدرت‌گیری و افزایش وزن کردها در شمال سوریه، رشد حضور نیروهای کردی در موصل و اتصال آنها به یکدیگر نگران است و به احتمال بسیار زیاد، ییلدریم در سفر خود به بغداد در این باره با مسوولان عراقی رایزنی خواهد کرد.
با این وجود، ترمیم روابط میان آنکارا و بغداد، امر بسیار دشواری است. ترکیه در سال‌های اخیر سیاست تهاجمی را درباره عراق و سوریه تجربه کرده و همین مساله نیز برای او چالش‌برانگیز شده است و مسائلی را برای آنها ایجاد کرده که امروز با آنها دست به گریبان است.
سفر نخست‌وزیر ترکیه برای ترمیم در این روابط و کاستن از آن چالش‌ها است.
البته احمد داووداغلو، نخست‌وزیر پیشین ترکیه نیز برای کاستن از آن تنش‌ها، اقداماتی را انجام داد ولی آن تلاش‌ها موجب برون‌رفت از بحران در روابط میان دو کشور نشد چون ترک‌ها در آن زمان، حاضر به تغییر راهبرد خود در عراق نشدند.
بخش عمده‌ای از راهبرد ترکیه در عراق مبتنی بر حضور نظامی در شمال این کشور و دخالت‌هایی است که بسترهای خطرناکی برای این کشور ایجاد کرده و بغداد نیز آن راهبرد را مداخله‌جویی در امور خود قلمداد می‌کند.
با این حال، بخش عمده‌ای از سفر ییلدریم به بغداد متمرکز بر روابط آتی دو کشور، چگونگی تعامل با یکدیگر و همکاری و کمک ترک‌ها به عراق است.
اهمیت اقتصادی ترکیه برای عراق
به هر حال ترکیه نه تنها برای عراق یک همسایه است بلکه شریک اقتصادی نیز محسوب می‌شود و انتظار بغداد در حسن همجواری ترکیه با عراق و مهیا ساختن زمینه‌ها برای توسعه مناسبات تجاری و گسترش همکاری‌های اقتصادی است.
به نظر می‌رسد، دستیابی به این مسائل و به عبارت دیگر، ترمیم و عادی‌سازی روابط دو کشور در پرتو مهم‌ترین چالش آنکارا و بغداد یعنی حضور نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق باشد.
اگر ترک‌ها نیروهای نظامی خود را از شمال عراق خارج نکرده یا فرجه‌ای زمانی برای انجام این کار به دولت عراق اعلام نکنند، آنگاه می‌توان گفت که چشم‌انداز روشنی هم برای بهبود در روابط دوجانبه میان عراق و ترکیه نیز شکل نخواهد گرفت.
بی‌تردید هرگونه بهبود روابط میان عراق و ترکیه منوط به دادن تضمین‌های مشخص از سوی آنکارا به بغداد در این باره است اما با توجه به اینکه ترکیه از منظر راهبردی در منطقه در تنگنا قرار گرفته است و نگرانی‌های شدیدی درخصوص مسائل کردی دارد و تصور می‌کند حضور نظامی در شمال عراق و سوریه می‌تواند آنها را از تنگنا خارج ساخته و نگرانی‌هایش را رفع کند، اینکه آنکارا بخواهد از رویکردهای مداخله‌گرایانه‌اش در سوریه و عراق دست‌بکشد، دور از انتظار محسوب و موجب می‌شود تا این سفر، به یک سفر دیپلماتیک و مبتنی بر تعارفات باشد مگرآنکه اراده‌ای غالب در ترکیه برای حل مسائلش با همسایگان شکل بگیرد.
*سیامک کاکایی پژوهشگر مسائل ترکیه
روزنامه اعتماد
