دیواربزرگ گرگان که به نام‌های سد انوشیروان، سد اسکندر، سد فیروزدر متون قدیمی با نام مار سرخ نیز نامیده شده، دیواری تاریخی است که از کنار دریای مازندران در ناحیه گمیشان آغاز شده و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه یافته است. این دیوار در سال 1378 به ثبت ملی رسید و اکنون در نوبت ثبت جهانی قرار دارد.
اگر دیوار تاریخی گرگان ثبت جهانی شود، بعد از برج قابوس، جنگل‌های هیرکانی و راه آهن شمال به جنوب، چهارمین اثر استان گلستان خواهد بود که در یونسکو ثبت شده است.
قدمت این دیوار که از آجرهای گلی سرخ رنگ ساخته شده به دوره ساسانیان و سده 5 و 6 میلادی بازمی‌گردد. امروزه تنها بخش‌های کوچکی از این دیوار باقی مانده است. همچنین اندازه دیوار گرگان را ۲۰۰ کیلومتر طول، ۱۰ متر پهنا و ۶ تا ۸ متر ارتفاع براورد کرده‌اند. این دیوار دارای ۴۰ قلعه با پلان چهارضلعی و ۳ برج نظامی بوده است.
بسیاری از کارشناسان براین باورند دیوار تاریخی گرگان هم‌زمان با دیوار چین و برای مقابله با گروهی از مهاجمان به نام هپتالها که از شمال وارد می‌شده‌اند ساخته شده‌است.
تحقیقات روی یکی از دژها یا سربازخانه‌های این دیوار دفاعی نشان می‌دهد که حداقل تا یک قرن پس از ساخته شدن فعال بوده‌است و نشانه‌هایی از حضور سربازان در آن دیده می‌شود. اما بعد از آن به عللی از جمله حمله اعراب و نیاز به حضور سربازان برای مقاومت دربرابر آنها متروکه شده است.
بررسی‌های باستان شناسان نشان می‌دهد در ساخت این دیواربزرگ که 90 سال طول کشیده است ، ده‌ها میلیون قالب آجر به کار رفته‌است. آنان شواهدی از تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن یافته‌اند که نشان دهنده کارگاه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار است. طبق برآوردها، ۳۰ هزار سرباز می‌توانستند در طول دیوار مستقر شوند.
در طول مسیر این دیوارعلاوه بر کوره های آجر پزی ، چندین خندق، قلعه های متصل به دیوار، سد خاکی، کانال آبرسانی و قلعه شهرهای مجاور وجود دارند که همگی باعث شده اند تا ساختار دفاعی دیوار تاریخی گرگان از دیوار چین پیشرفته تر باشد. از نظر اقلیمی نیز این دیوار دارای دو بخش کوهستانی و دشت وسیع گرگان یعنی ترکمن صحرای فعلی است.
گرگانرود نیز به عنوان طولانی ترین رود در استان گلستان در امتداد ضلع جنوبی دیوار گرگان قرار گرفته است و در واقع نقش مهمی در ساخت دیوار گرگان داشته است.
412
