شمس الدین محمد، معروف به حافظ شیرازی، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی است. اشعار او نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان شناخته شده و مورد احترام است. وی اشعار مهم و جذابی از خود به جای گذاشته است که در دیوان او تجمیع و منتشر شده اند.
شمس‌الدین محمد ملقب به حافظ در سال ۷۲۷ هجری قمری (تقریباً برابر با ۱۳۲۶ میلادی) در شهر زیبای شیراز به دنیا آمد. پدرش بهاءالدین، بازرگان و مادرش اهل کازرون، شهری کوچک در نزدیکی شیراز بود. او دوران کودکی‌اش را در شرایطی نه‌چندان آسان گذراند، اما عشق به یادگیری و ادبیات از همان ابتدا در وجودش شعله‌ور بود. شاید همین علاقه به دانستن و اندیشه‌ورزی بود که او را به یکی از چهره‌های بزرگ ادبیات فارسی تبدیل کرد.
از زندگی شخصی حافظ اطلاعات دقیق و مستند کمی در دست است. بر اساس اسناد موجود، شمس الدین محمد، پدرش را درحالی که نوجوانی بیش نبود از دست داد و پس از مرگ پدر، شمس الدین کوچک نزد مادرش ماند و در سنین نوجوانی به شغل نانوایی پرداخت. در همین دوران به کسب علم و دانش علاقه‌مند شد. بعد از ورود به دنیای تحصیل، زندگی او تغییر کرد و عاشق علم و تحصیل شد و در مجالس درس علمای بزرگ شیراز شرکت می‌کرد.
او به تحقیق و مطالعه کتابهای بزرگان آن روزگار علاقه داشت و بسیار مطالعه می‌کرد و با دیدن ادیبان و سخنوران و عالمان بزرگ آن زمان، میل و اشتیاقش به علم هر روز زیادتر می‌شد، لذا بعد از گذشت مدتی و بروز نبوغ و هنر او در قالب شعر، به سرعت مشهور و مورد توجه قرار گرفت.
حافظ در دوره‌ای زیست که مملو از ناامنی‌ها و تغییرات سیاسی بود، اما همواره به عنوان یک شاعر بی‌طرف، از نفوذ در دربارها و دوری از مسائل سیاسی بهره برد. لذا در دوران زندگی‌اش شخصیتی محبوب بود. زندگی حافظ به دور از سیاست‌های رسمی زمان خود بود و او بیشتر به دنبال آرامش و مطالعه عرفانی و شعر بود. با این حال، برخی از شعرهای او به وضوح انتقادهایی تند و تیز از مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود دارد.
این شاعر بزرگ علاوه بر تسلط بر شعر و ادبیات، دیدگاهی آزاداندیشانه و عرفانی نسبت به زندگی و جهان داشت. عشق به آزادی، مبارزه با ریا و نفاق، و تمایل به زندگی ساده و باعزت از جمله ویژگی‌های شخصیتی حافظ است که در آثار او بازتاب یافته‌اند.
او به حافظ مشهور شد چرا که تمام قرآن را از حفظ داشت؛ اما این تنها ویژگی او نبود. حافظ شاعری بود که با غزل‌های پرمفهوم و دلنشینش، دل هر مخاطبی را تسخیر می‌کرد چون با اینکه از مفاهیم پیچیده سخن می‌گوید، اما به زبانی صحبت می‌کند که برای همه قابل فهم و دلنشین است. لذا مشاهده می کنیم شعر حافظ به عنوان یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های شعر فارسی، همواره مورد توجه علاقه‌مندان به ادبیات بوده است.
اشعار حافظ بیشتر در قالب غزل سروده شده‌اند. غزل به عنوان قالبی عاشقانه و عرفانی، بهترین بستر برای بیان احساسات و تفکرات حافظ بوده است. او با استفاده از زبانی ساده و در عین حال پرمعنا، توانسته است مضامین پیچیده فلسفی و عرفانی را با شیواترین شکل ممکن به تصویر بکشد.
اشعار حافظ به زبان ساده و روان، اما پر از نکات عرفانی و فلسفی است. در اشعار حافظ، عشق و عرفان به هم آمیخته‌اند و این شاعر توانسته است با استفاده از تصاویر و تمثیل‌های بدیع، مفاهیم عمیق فلسفی و عرفانی را به زیبایی بیان کند.
حافظ از جمله شاعرانی است که عرفان را به شکلی هنرمندانه و در عین حال عامه‌پسند در اشعار خود به کار گرفته است. عرفان در شعر حافظ به معنی جستجوی حقیقت و شناخت ذات الهی است. او جهان را آیینه‌ای می‌داند که بازتاب‌دهنده جمال و جلال الهی است و انسان را در راهی پر رمز و راز برای رسیدن به این حقیقت قرار می‌دهد.
حافظ، علاوه بر تسلط بر زبان و ادبیات فارسی، به زبان‌های عربی و ترکی نیز آشنایی داشت و این امر به او امکان داد تا از منابع مختلفی در شعر خود بهره ببرد. اشعار حافظ در قالب غزل، اوج هنر شعر فارسی را نشان می‌دهد. در هر بیت از اشعارش، با مفاهیمی همچون عشق، عرفان و انتقاد اجتماعی روبه‌رو می‌شویم.
عشق را راهی به سوی حقیقت
عشق در شعرهای حافظ، معنایی عمیق‌تر از یک رابطه زمینی دارد. او عشق را راهی به سوی حقیقت می‌دید؛ حقیقتی که انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند. در واقع حافظ، شاعر عشق، حقیقت و رهایی است. شعرهای او ما را به دنیایی می‌برد که در آن عشق و معرفت، کلید شناخت خدا و خود است. این است که هر بار که به شعرهای او رجوع می‌کنیم، حرفی تازه و نگاهی نو می‌یابیم.
بسیاری از ادیبان معتقدند که چون یکی از ویژگی‌های برجسته شعر حافظ، استفاده از ایهام است؛ این ویژگی باعث شده تا شعر حافظ برای مخاطبان با سطوح مختلف دانش و درک، لایه‌های گوناگون معنایی داشته باشد. ایهام به معنای به‌کارگیری واژه یا عبارتی با دو یا چند معنی متفاوت است. این فن ادبی در شعر حافظ به وفور دیده می‌شود و باعث می‌شود که شعرهای او لایه‌های مختلف معنایی داشته باشد. این ویژگی از یک سو اشعار حافظ را پرمغز و پربار می‌کند و از سوی دیگر به مخاطبان این امکان را می‌دهد که بسته به دانش و درک خود، معانی مختلفی از اشعار او برداشت کنند.
از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های دیگر آثار حافظ که موجب شهرت جهانی او شده، عمق معنایی و زیبایی بیان اوست. حافظ با استفاده از زبانی شیوا و پرمعنا، مفاهیم عرفانی را به گونه‌ای بیان می‌کند که هم برای خواننده عام و هم برای اندیشمندان قابل فهم و تأمل است.
او با غزلیات خود نه تنها در دل‌های مردم ایران بلکه در سراسر جهان جای گرفته است و به عنوان نمادی از عشق و عرفان، همچنان الهام بخش شاعران و علاقه‌مندان به ادبیات است.در کشورهای مختلف جهان، جایگاه حافظ به عنوان نمادی از عشق و عرفان تلقی می‌شود و آثار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده اند. در کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، انگلستان و آمریکا، مطالعه آثار حافظ بخشی از برنامه‌های آکادمیک در رشته‌های ادبیات و مطالعات خاورمیانه است. همچنین اندیشمندان و شاعران بزرگی مانند گوته، امرسون و هاینه در غرب از حافظ تأثیر پذیرفته‌اند و گوته، شاعر برجسته آلمانی، از حافظ به عنوان الهام‌بخش خود یاد کرده است.
زندگی حافظ در شیراز، شهری که در آن متولد شد به پایان رسید. او در سال ۷۹۲ هجری قمری درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد. مقبرۀ حافظ، که امروزه در باغی به عنوان «حافظیه» شناخته می‌شود، مکانی است که علاقه‌مندان بسیاری از سراسر جهان برای ادای احترام به این شاعر بزرگ به آنجا سفر می‌کنند.
نفیسه محمدی
117
بیشتر بخوانید:
شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت است
شیراز؛ آئین بزرگداشت خواجه لسان الغیب+ ویدئو
