از امام صادق(ع) پرسیدند:«عرفات را چرا عرفات نامیده‌اند؟ حضرت فرمود: جبرئیل، حضرت ابراهیم را روز عرفه به این مکان آورد، چون ظهر فرا رسید، جبرئیل گفت: ای ابراهیم! به گناه خود اعتراف کن و مناسکت را بیاموز! چون جبرئیل گفت اعتراف کن! این سرزمین«عرفات» نامیده شد.»
صحرای عرفات واقع در سرزمین حجاز است که از دیرباز زمینی مقدس شمرده می شد. در مناسک حج ، به روز نهم ذیحجه که می رسیم حاجیان موظفند که در صحرای عرفات وقوف کنند و به عبادت بپردازند. این روز بزرگ، روز عرفه، روز دعا و نیایش نام گرفته است. پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: «هنگامی که مردم در عرفات وقوف می کنند و حاجت‌های خود را با گریه و زاری درخواست می کنند، خداوند نزد فرشتگان به این مردم افتخار می کند و به فرشتگان خطاب می کند: آیا نمی بینید که بندگان من از راه‌های دور و غبارآلود به سوی من آمده‌اند و مالشان را در راه من خرج کرده‌اند و بدن‌هایشان را خسته کرده‌اند؟ به عزت و جلالم سوگند، گناهکارانشان را به نیکوکارانشان می‌بخشم و آنها را از گناه پاک می‌کنم، مانند روزی که از مادر متولد شده‌اند.»
دعا، خالصانه ترین عبادت بندگان است. هنگام دعا، آدمی از دیگر انسانها فاصله می گیرد و روی به درگاه خداوند می آورد. او که جز خدای منان پناهگاهی نمی یابد، دریای خروشان قلبش را با دعا و تضرع و گفتگوی خالصانه با خداوند آرام می کند. دعا و مناجات زیباترین و نابترین لحظات بندگی است. در روایات آمده است که دعا و توسل و تضرّع به درگاه الهی موجب تطهیر روح و پاک شدن از گناهان می شود. امام صادق(ع) می فرمایند: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر: همان طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است.» پس اجابت در درون دعاست، همانطور که باران در نهاد ابر قرار داده شده است.
دعا در هر شرایط زمانی و مکانی و روحی، امکان پذیر و مؤثر است، امّا از آنجا که خداوند به برخی از مکانها و زمانها فضیلت و برتری بیشتری عطاکرده است، استجابت دعا در آنها تأثیر خاصی دارد. این فضیلت و برتری برای آن است که انسان از وقت و زمان و مکان های پرفضیلت، بهترین دستآوردهای معرفتی را کسب کند و هرچه بیشتر به کمال انسانی خویش نزدیک شود. روز عرفه و حضور در سرزمین مقدس عرفات، یکی از همین مکان های مقدس و روزهای بافضیلت سال است. در روایات آمده است: «آنگاه که درعرفات وقوف کنى، چنانچه گناهانت به تعداد شن های شنزار یا ستارگان آسمان یا قطره‌های باران باشد، خداوند آنها را خواهد بخشید.»
سرزمین عرفات، میعادگاه عاشقان و عارفان است. پیامبران الهی در این سرزمین وقوف می کردند و به عبادت می پرداختند. روایات بسیاری درباره اعمال روز عرفه، به ویژه کیفیت دعا در آن نقل شده است. روزه نیز در این روز ثواب فراوانی دارد، ولی در روایات آمده است که اهمیت دعا و تضرع در این روز آنچنان است که اگر روزه باعث بیحالی فرد می شود و او را از دعا و مناجات باز می دارد، بهتر است که از آن پرهیز کند و به نماز و نیایش به درگاه الهی بپردازد. در این روز شایسته است که فرد به گناهان خود اعتراف کرده، از خداوند بخشش و اصلاح نفس را طلب کند.
در آموزه های دینی آمده است که خداوند دوست نمی دارد که بندگان، گناهان خود را نزد یکدیگر اعتراف کنند؛ چرا که ممکن است با اطلاع از اسرار یکدیگر، آبرو و حیثیتشان به خطر اُفتد. از آنجا که خداوند بسیار مهربان و پرده پوش و آمرزنده است، دوست دارد که بندگان فقط نزد او به زشتی ها و اعمال گناه خود اعتراف کنند. این اعتراف نزد خداوند، ضمن اینکه مانع تکبر فرد می شود، موجب فروتنی و خضوع بیشتر بنده می گردد.
در روایت آمده است که عابدی هفتاد سال خدا را عبادت کرد، به این طریق که روزها روزه می گرفت و شب ها در عبادت بود. روزی از حق تعالی حاجتی طلب کرد، اما اجابت نشد. پس به نفس خود گفت: این به واسطه بدی توست، اگر نزد تو خیر و خوبی بود، دعای تو مستجاب می شد. خدای تعالی فرشته ای را فرستاد و بر او ندا کرد: یابن آدم! این یک ساعت که نفس خود را خوار دیدی، بهتر است از آن عبادت ها که پیش از این به جا آوردی!
راوی می گوید : «عبدالله بن جندب» شاگرد امام کاظم(ع)، را در عرفات دیدم که زمانی طولانی دست به سوی آسمان بلند کرده، سیلاب اشک از گونه‌هایش بر زمین سرازیر بود، به گونه ای که من شخص دیگری را اینچنین در حال مناجات ندیدم. هنگام غروب که مردم از «عرفات» عازم «مشعر» بودند، به او گفتم: کسی را بهتر از تو در حال نیایش ندیدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند، در آن حال فقط برادرانم را دعا می‌کردم؛ زیرا از امام کاظم(ع) شنیدم که فرمود: کسی که به دور از چشم برادر (ایمانی)اش در حق وی دعا کند، از جانب عرش ندا داده می‌شود که صدهزار برابر آنچه برای او خواستی، نصیب تو خواهد شد؛ پس شایسته نبود که من صدهزار برابر دعای مستجاب را به خاطر یک دعا که برآورد شدنش معلوم نیست واگذارم.»
در روز نهم ذیحجه، حاجیان در عرفات اجتماع می کنند. این سرزمین جایگاهی است که پیامبران الهی و امامان از نسل رسول خدا (ص)، در آنجا حضور یافته و عبادت کرده اند و شیوه دعا کردن و بهره برداری از چنین روز ارزشمندی را به پیروانشان آموخته اند.
امام حسین (ع) در سرزمین عرفات، در کنار کوه الرحمه ایستادند. جمعی از بستگان و یاران ایشان نیز همراهشان بودند . آنگاه حضرت دستان مبارکشان را در مقابل صورت قرار دادند و به دعا مشغول شدند. دعای ایشان که بعدها به دعای عرفه امام حسین (ع) معروف شد، دربردارنده عالی ترین آموزه‌های عرفانی و عقیدتی مسلمانان است.
چگونه ممکن است که کسی دعای پر محتوا و زیبای عرفه امام حسین (ع) را بخواند و تحت تأثیر آنهمه عشق و زیبایی و معرفت قرار نگیرد؟
در دعای عرفه و سرآغاز نیایش، امام حسین (ع) قبل از هر چیز، به مدح و وصف خدا می پردازد و آنگاه گوهر وجودی اش را که عین فقر و نیازمندی ست به خالق هستی عرضه می کند و اظهار می دارد:«اِلهِیْ اَنَا الْفَقِیرُ فَیْ غِنَایَ، فَکَیْفَ لا اَکُونُ فَقِیْرَاً فِیْ فَقْرِیْ: خداوندا! من همانم که در توانگری ام، فقیر و نیازمند به تو هستم. پس چگونه نیازمند تو نباشم، در حالی که فقیر و تهی دستم؟»
بیان عجز و ناتوانی خویش در برابر عظمت خالق، نشانه اوج معرفت انسان نیایش گر است. امام در ابتدا با بیان عجز و ناتوانی خود در محضر کبریایی خداوند، ادب نیایش کردن با خالق را به بندگان می آموزد. امام در ادامه دعای عرفه، بعد از ثنای خداوند و ذکر اوصاف و تقدیس او، در حالی که اشک از چشم های مبارکش سرازیر می‌شود، از خداوند طلب بی نیازی نفس؛ یقین قلبی؛ اخلاص در عمل و بصیرت در دین می کند وعرض می کند:«الَّلهُمَّ اجْعَلْ غِنَایَ فی نَفْسِی، و الْیَقِینَ فی قَلْبِی وَ الْاِخَلَاصَ فِیْ عَمَلِی، والنُوّرَ فی بَصَری، وَالْبَصیِرَۀَ فِی دِینِی وَ متِّعْنِی بِجَوارِحِی: خدایا! بی‌نیازی از غیر خودت را در جان من قرار ده و یقین را در دل من، و اخلاص را در عمل من قرار ده. روشنی را در چشم من، و بصیرت و معرفت در دین را نصیب من گردان.» امام حسین (ع) با تضرع و گریه به درگاه پروردگار، اوج بندگی خود را اظهار می دارد. بر اساس این آموزه متعالی، شایسته است که نیایش و طلب حاجت از خداوند، با حالت تضرع و گریه، همراه باشد.
آیت الله خامنه ای درباره دعای معرفت بخش عرفه می فرمایند:« دعای سراسر عشق و شور و سوز در روز عرفه، که سیدالشهداء امام حسین (علیه‌السّلام) در مراسم عرفات انشاء فرموده است، نشان‌دهنده‌ی آن روحیه‌ی شیدائی و عشق و شوری است که پیروان اهل‌بیت در یک چنین ایامی باید داشته باشند. این ایام را قدر بدانید».
نویسنده: رادان
112
