نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز برای تحقق ماموریت‌ها و تامین امنیت آب های ایران و ماموریت های فرا سرزمینی نیاز به تجهیزات و تسلیحات بومی از جمله انواع زیر دریایی ها دارد.
تصمیم برای ساخت زیردریایی در ایران، به اوائل دوران جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران بازمی‌گردد.در این راستا طرحی توسط شهید دکتر چمران برای این منظور در دست اقدام قرار گرفت، اما با وجود تلاش‌های جهادی به‌علت پیچیدگی‌های متعدد ساخت زیردریایی‌ها به ثمره نهایی نرسید.
شرایط محیطی خلیج فارس با عمق چند ده متر، تنگه هرمز و آبهای ساحلی ایران، نیازمند زیردریایی با طراحی خاص خود بود.
اساسا خلیج فارس به عنوان یک پهنه آبی کوچک و عمدتاً کم عمق، یک چالش بزرگ برای اکثر زیردریایی ها حتی گونه های دیزل الکتریک با وزن های معمولی است.
در خلیج فارس برای رزم زیر سطحی به یک شناور کوچک و سبک نیاز است که بتواند با هزینه ای کم و البته تعداد خدمه پایین با آن عملیات را صورت داد.
با توجه به این ملاحظات، زیر دریایی «نهنگ »اولین طرحی بود که در داخل کشور با مشارکت وزارت دفاع و دانشگاه‌ها به ثمررسید و به‌عنوان گام اول، به‌صورت تحقیقاتی وارد خدمت در نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) شد.
با تجربیات کسب‌شده از طراحی و ساخت زیردریایی نهنگ، زیردریایی غدیر بر اساس یک طرح خارجی در خط تولید قرار گرفت و به تدریج تعداد زیادی از آن به خدمت نیروی دریایی در آمد.
دریادار امیر رستگاری رئیس سازمان صنایع دریایی نیروهای مسلح در آذر 1397 اعلام کرد که بیش از 90 درصد زیر دریایی غدیر تولید داخل است و 12 سال است که در خط تولید قرار دارد.
تولید زیردریایی های کلاس غدیر از حدود سال ۱۳۸۵ آغاز شده و در سال ۱۳۹۷ نیز آخرین فروند از آنها به نداجا تحویل شد.
برخی برآوردها حاکی از این است که 21 فروند از این زیر دریایی ها تولید شده و فعال هستند.
ساخت اولین زیردریایی غدیر 4 سال طول کشید اما زیردریایی غدیر 955 ظرف 18 ماه کار طراحی و تولیدش انجام شد. در زیردریایی غدیراز 75 فناوری مختلف استفاده شده است.
نگاهی کلی
زیردریایی های کلاس غدیر را می توان اولین تلاش جدی و موفق در کشورمان درزمینه ساخت و تولید انبوه شناورهای زیر سطحی معرفی کرد. در حال حاضر می توان گفت که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از تولید کنندگان و دارندگان ناوگان زیردریایی های سبک موسوم به «میدجت» Midjet با ساخت زیر دریایی غدیر در جهان شناخته می شود.
در سالهای اخیر توانایی های بسیار خاص و مهمی نیز به ناوگان زیر سطحی های کلاس غدیر اضافه شده و نمونه‌های جدیدتر غدیر به‌مرور به تجهیزات پیشرفته‌تر مجهز شده اند به‌طوری که این زیردریایی امروزه به سامانه‌های شناسایی پیشرفته مجهز شده است و توان شلیک موشک‌های کروز ضدکشتی را نیز دارد. زیردریایی غدیر با طول 29 متر، عرض بدنه حدود ۲متر و ۷۵ سانتیمتر دارای وزن جابه‌جایی 115 تن است. حداکثر وزن آن 150 تن، تعداد خدمه 8 تا 12 نفر، سرعت 11 گره دریایی و برد عملیاتی 1000کیلومتر است.
قابلیت شلیک اژدر از دو مقر جلویی، رهاسازی انواع مین دریایی، حمل نیروهای تکاور و موشک‌های دوش پرتاب را داشته و امکانات لازم برای خروج نیروهای غواص در زیر آب برای اجرای عملیات در آن قرار داده شده‌است.این زیردریایی قابلیت قرارگیری در بستر دریا را دارد و در این وضعیت سامانه‌های راداری توانایی ردگیری آن را ندارند.
دو محفظه اژدر برد بلند با قطر 533 میلی‌متر که قابلیت شلیک موشک کروز ضدکشتی نیز از آنها وجود دارد جلوی زیردریایی غدیر تعبیه شده است.
ویژگی ها
به طور کلی دو مشخصه مهم زیر دریایی کلاس غدیر تسلیحات و غافلگیری آن است. اژدری که روی این زیردریایی قرار دارد، قدرت تخریبش 6 برابر یک موشک کروز است و یک شناور 1000 تنی را می تواند در کمتر از 10 ثانیه به اعماق دریا ببرد که این اژدر با نام والفجر نیز ساخت سازمان صنایع دریایی نیروهای مسلح است.
پریسکوپ زیردریایی غدیر منحصر به فرد است و کشورهای صنعتی دنیا متقاضی خرید این پریسکوپ و سامانه اپتیکی از جمهوری اسلامی ایران هستند. بدنه زیردریایی غدیر در صنایع فولاد آلیاژی کشور تولید می شود که از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. سامانه جنگال غدیر نیز بسیار پیشرفته است. سامانه رانش زیردریایی غدیر موتورهای BLDC هستند که این موتورها بدون جاروبک و ذغال هستند.
این موتورها به نسبت موتورهای الکتریک معمول، از اندازه کوچکتری برخوردار هستند که بزرگ ترین نکته مثبت برای یک زیردریایی خصوصا در اندازه غدیر محسوب می شود.
در عین حال این موتور با داشتن اندازه کمتر، راندمان و نیروی بیشتری را نیز تولید می کند و به دلیل نداشتن جاروبک از نمونه های معمول موتورهای الکتریکی نیز کم صداتر است. از دیگر مزایای این نوع از موتورها، نیاز بسیار کمتر به تعمیر و نگهداری است که زمان و هزینه های دوره تعمیر و اورهال را شدیدا کاهش می دهد.
ایران، اولین کشوری است که به صورت عملیاتی این نوع موتورها را بر روی زیردریایی های دیزل الکتریک خود نصب می کند.هم چنین زیردریایی غدیر بدلیل کوچک بودن، پایین بودن سطح نویز انتشاری و احتمال بسیار کم شناسایی شدن توسط دشمن قابلیت حضور در سواحل و بنادر دشمن و حضور در آبراه های کم عمق و کوچک را با قابلیت حمل تکاور و انواع تسلیحات مانند اژدر و مین دریایی دارد.
این زیردریایی ها مجهز به موشک زیرسطح به سطح شده اند و قابلیت خوب ضدسطحی برای آنها فراهم شده است.
شلیک موشک از زیر دریا قابل مشاهده و کشف نیست و توانایی موشک زیرسطح به سطح برای زیردریایی بسیار حائز اهمیت است، چرا که این قابلیت به معنای هدفگیری از فاصله دورتر است. زیردریایی غدیر به خوبی می‌تواند در کف دریا بنشیند و با سونار فضای اطراف خود را شناسایی کند.
سامانه مدیریت نبرد توسط سازمان صنایع دریایی بر روی این زیردریایی تعبیه شده که شناوردشمن با توجه به سرعت، سمت و مسیر آن در این سامانه شبیه سازی می‌شود و بهترین موقعیت زیردریایی را برای شلیک اژدر یا موشک نشان می‌دهد.
رزمایش «ذوالفقار ۹۹» و نقش آفرینی غدیر
رزمایش «ذوالفقار ۹۹» برای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، فرصت مناسبی بود تا یکی دیگر از توانمندی های مهم "غدیر" که این زیردریایی را دارای مقدورات عملیاتی جدیدی می کند به نمایش گذاشته شود.
در جریان برگزاری این رزمایش زیردریایی های کلاس غدیر به کمک پروژه "جاسک ۲"، تبدیل به اولین زیردریایی تولید انبوه از نوع سبک در جهان شدند که توان عملیاتی شلیک موشک کروز از زیر آب را پیدا کرده اند. «جاسک ۲ » را می توان یکی از مهم ترین و راهبردی ترین پروژه های موشکی در حوزه دریایی به حساب آورد چراکه این طرح توانایی شلیک موشک کروز از زیر آب را به شناورهای زیر سطحی ایران بخشیده است.
این یک توانایی بسیار خاص و منحصر به فرد است که به صورت بومی در اختیار شاید کمتر از ۱۰ کشور جهان باشد. در مدل مورد استفاده در جاسک ۲، موشک مورد نظر درون یک پوشش شبیه به یک اژدر قرار گرفته و از مخزن های استاندارد ۵۳۳ میلی متری به بیرون پرتاب می شود. سپس با نزدیک شدن به سطح آب و فعال شدن موشک پوسته خارجی جدا شده و موشک به سمت هدف شلیک می شود.
طرح جاسک ۲ بر اساس موشک کروز ضد کشتی نصر ۱ توسعه پیدا کرده است. این موشک کروز سبک و کوچک به این دلیل برای این طرح انتخاب شده که بتوان از آن درون زیردریایی کوچکی مثل غدیر بهره برد. این موشک در حدود ۳۵ کیلومتر برد داشته و سر جنگی آن در حدود ۱۵۰ کیلوگرم وزن دارد.
بدین ترتیب موشک کروز ضد کشتی تبدیل به سلاح استاندارد خانواده غدیر شده و این بدان معنا است که ایران اولین و تا اینجا تنها دارنده زیردریایی های میدجت مجهز به موشک های کروز ضد کشتی با قابلیت پرتاب از زیر آب در جهان است.
سیدرضا میرطاهر
