سال 195 هجری قمری ( 810 میلادی) در چنین روزی خداوند، مولودی مبارک را به امام رضا (ع) از نوادگان پیامبر اسلام (ص) بخشید. قلب آن حضرت، مسرور از ولادت پسری شد که در آینده ای نزدیک، پا جای پای پدر می گذاشت تا مردم را با اسلام راستین، یعنی همان تعالیمی که از سوی پیامبر اسلام به بشریت عرضه شد، آشنا سازد. این مولود مبارک، محمد نامیده شد و ملقب به جواد یعنی بسیار بخشنده گردید.
صبر و تسلیم در برابر خدا؛ ویژگی امام جواد
امــام جــواد(ع) مصــداق بــارز صبــر و تســلیم در برابــر ســختیها و شــاکر نعمتهــای پــروردگار بودنــد. ایــن حقیقــت، هــم در ســخن و هــم در رفتــار آن حضــرت نمــود داشــت. درعرصـه رفتـار، کافـی اسـت دوره کوتـاه زندگـی آن حضـرت را مـرور کنیـم و بـا انبـوه سـختیها و ناملایمــات مواجــه شــویم، امــا هرگــز از آن حضــرت، ســخن یــا رفتــاری حاکــی از نارضایتــیِ و یــا شــکوه از خداونــد شــنیده و دیــده نشــد.
در ســخنان آن حضــرت نیــز بــه روایــات جالبــی دربـاره ویژگیهـای یادشـده برمیخوریـم؛ از جملـه اینکـه در پاسـخ بـه کسـی کـه از اذیت هـای پـدر ناصبـی اش بـه حضـرت شـکایت کـرد، در ضمـن سـفارشها چنیـن نوشـتند: «... و صبـر پیشـه سـاز کـه عاقبـت از آن اهــل تقواســت.»... آن حضــرت صبــر را زینــت بــلا و شــکر را زینــت توانگــری می دانســتند. توصیــه همیشــگی امــام جــواد(ع) در ســختیها و مصائــب بــه صبــر و پرهیــزاز شـکوه بـود و خـود نیـز در چنیـن مواقعـی، اینگونـه عمـل می کردنـد.
صداقت و یکرنگی؛ دیگر ویژگی امام جواد
صداقــت، یکرنگــی و بی ریایــی، از جملــه ویژگیهــای اخلاقــی اســت کــه هــم در ســیره معنـوی و نـوع ارتبـاط بـا خداونـد قابل ذکـر اسـت و هـم در سـیره اجتماعـی. امـام جـواد(ع) در این بــاره فرمودنــد:«چنین نباشد که به صورت آشکار دوست خدا و در پنهانی، دشمن او باشی!»
انفاق و مواسات با افراد
انفـاق و مواسـات بـا افـراد نیز، همواره در سـیره معاشـرتی امـام جـواد(ع) مشهود بـود. لقـب «جواد الائمه» برای آن حضرت، شـاهد خوبی بر وجود روح بخشـندگی در آن حضرت اسـت. از دیدگاه امام جواد (ع ) خدمت رسانی به مردم، موجب نزول رحمت الهی بر انسان است و اگر فردی در این عرصه، کوتاهی و سهل انگاری کند، ممکن است نعمت های الهی را از دست بدهد.
ایشـان می فرمایند: «کسـی کـه بـه بـرادری در راه خـدا نفـع رسـاند، بـرای خـودش خانـه ای در بهشـت کسـب کـرده اسـت.» آن حضـرت خـود بـه خوبـی بـه ایـن اصـل عمـل میکردنـد؛ مثـلا فـردی از آن حضـرت خواسـت بـه انـدازه مروتـش بـه او عطـا کنـد و حضـرت فرمـود: «در توانـم نیسـت»! آن فـرد گفـت: «بـه انـدازه خـودم عطـا کـن»! و امـام فرمـود: «اکنـون ممکـن اسـت،» و بـه غلامـش فرمـود تـا دویسـت دینـار بـه او بدهـد.
خوش‌خلقی با مردم
از دیگـر ویژگیهـای برجسـته امـام جـواد(ع) در سبک زندگی شان، خوش خلقـی و دارا بـودن روحیـه انس و رفاقت بـا مـردم بـود. افـراد مؤمـن در معاشـرتهای اجتماعـی، عـلاوه بـرآنکـه بـا دیگـران انـس و الفـت برقـرار می سـازند، بـه گونـه ای رفتـار می کننـد کـه دیگـران بـه راحتـی بتواننـد بـه ایشـان نزدیـک شـوند و احسـاس آرامـش و انـس و دوسـتی داشـته باشـند. ایـن خصلـت را در سـیره اجتماعـی امـام جـواد(ع) بـه خوبـی می تـوان یافـت.
محبوبیت آن حضرت در میان مردم چنان بود که هرگاه نام ایشان به زبان می آمد، قلبها لبریز از شوق دیدار آن حضرت می شد. از نمونه هـای جالبـی کـه بـرای ایـن موضـوع می تـوان مثـال آورد، جریـان شـخصی اسـت بـه نـام خیـران خـادم قراطیسـی. وی در دوره امامـت امـام جـواد(ع) موفـق بـه سـفر حـج شـد و بــرای تشــرف بــه محضــر امــام جــواد(ع) بــه ســراغ یکــی از خادمــان آن حضــرت رفــت و از او خواســت کــه وی را نــزد امــام ببــرد. در مدینــه هنگامــی کــه بــه حضــور امــام رســید، ابهــت و جلالــت حضــرت، وی را تحــت تأثیــر قــرار داد بــه گونــه ای کــه از غیــر مســیر پله هــا خواســت بــر ســکویی بــرود کــه امــام روی آن قــرار داشــتند و امــام راه پله هــا را بــه او نشــان دادنــد. وی هنگامـی کـه نـزد امـام رسـید، سـلام کـرد و پاسـخ شـنید و امـام بلافاصلـه دسـت مبارکـش را بـه سـوی او دراز کردنـد تـا وی احسـاس آرامـش و الفـت بیابـد. خیـران نیـز خـم شـد و دسـت امـام را بوسـید و آن را بـر چهـره اش گذاشـت. امـام او را دعـوت بـه نشسـتن کردنـد. او کـه هنـوز غـرق در ابهـت حضـرت بـود، دسـت ایشـان را در دسـتش نگـه داشـت و امـام نیـز دسـتش را در دسـت او رهـا کردنـد تـا زمانـی کـه وی آرام گرفـت و دسـت امـام را رهـا سـاخت و نشسـت و امـام بـا وی شـروع بـه سـخن و احوالپرسـی کردنـد.
این روایــت، گویــای یکــی از اصــول مهــم در ســیره اجتماعــی اســت. مـا امـروزه بـه طـور خـاص، نیازمنـد توجـه بـه ایـن اصـول تربیتـی در سـاحت رفتارهـای اجتماعـی هسـتیم. متأســفانه فرهنــگ غــرب، انســانها را از یکدیگــر دور کــرده و فضــای همدلــی و مهربانــی والفـت را از بیـن بـرده اسـت. انسـانها در ایـن فضـای اجتماعـی، بیشتـر دنبـال رفـع نیازهـا وحــل مشــکلات و گرفتاریهــای روزمــره و روزافــزون خــود هســتند و کمتــر مجــال می یابنــد تــابـا دیگـران انـس بگیرنـد. بدیـن لحـاظ، بـه ارزش و اهمیـت اصـول تربیتـی انعکاس یافتـه درســخن و ســیره معصومــان(ع) بیــش از پیــش میتــوان پــی بــرد.
دید و بازدید با مومنان
تأکیــد بــر زیــارت و دیــد و بازدیــد میــان مؤمنــان، از سـفارشهای اخلاقـی امـام جـواد(ع) بـود. عبدالعظیـم حسـنی روایتـی از آن حضـرت بدیـن مضمــون نقــل می کنــد: «ملاقـات بـرادران ایمانـی بـا یکدیگـر حتـی اگـر کوتـاه باشـد، موجـب رشـد و تقویـت عقـل می شــود.» آن حضــرت در عین حــال، از همنشــینی بــا افــراد شــریر و پســت نهــی می کردنــد و آن را بــه شمشــیر کشــیده تشــبیه می فرمودنــد کــه ظاهــرش نیکــو و اثــرش بــد اســت.
وفای به عهد
وفای بـه عهـد، از دیگـر ویژگی های اخلاقی نیکو و لازم در روابط اجتماعی اسـت که معصومان در سـخن و عمـل بـه آن تأکیـد داشـته اند. نمونـه جالـب در ایـن بـاره، سـخن امام به فردی موسـوم بـه ابوتمامـه اسـت. وی بـه حضـرت عـرض می کنـد کـه قصـد رفتن به مکـه و مدینـه را دارد و از سـوی دیگـر، دِینـی از کسـی بـر عهـده اش اسـت و نظـر را جویـا می شـود. حضـرت می فرمایـد: «دینـت را ادا کـن و مراقـب بـاش کـه خـدا را در حالـی ملاقـات کنـی کـه دینی بر گردنـت نباشـد؛ زیـرا مؤمـن اهـل خیانـت نیسـت.»//114
