نوروز اقوام؛ استان‌های جنوبی کشور

در سرزمین ایران، اقوام مختلف با کوله باری از فرهنگ و سنت هایی غنی در حفظ آداب و رسوم نوروز نقش اساسی بر عهده داشتند. اقوام اصیلی که هر سال علاوه بر آیین های مشترک نوروز، ضمن حفظ همبستگی و وحدت ملی با پای بندی به رسوم خاص مناطق زندگی خود، به استقبال سال نو می روند و رویش دوباره طبیعت را با هم جشن می گیرند.

جنوب ایران شامل استانهای فارس، کهگیلویه و بویر احمد، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و کرمان است. مردم خونگرم ومهمان نواز جنوب ایران مانند دیگرایرانیان جشن باستانی نوروز را با بهره گیری از فرهنگ ایرانی و اسلامی  برگزار می کنند.

جنوبی های با صفا و مهربان مثل همه دیگر ایرانیان علاوه بر بعضی از رسوم مشترک ایرانیان در استقبال از سال نو مانند خانه تکانی، خرید عید، مراسم سمنو پزان و مهیا کردن سفره هفت سین، آیین های ویژه ای در برگزاری جشن ملی نوروز دارند.

خانه تکانی

خانه تکانی قبل از فرا رسیدن نوروز، سنتی حسنه و نیک و نشانه ای از فرهنگ والای ایرانیان است. مردم با اصالت ایران اعتقاد دارند قبل از سال نو علاوه بر پاکیزگی و آراستگی منزل، دلها را نیز باید از کدورت پاک کرد و با روحیه خوب و شاد سال جدید را آغاز کرد. مردمان جنوب ایران بخصوص بومیان استان هرمزگان نیز در روزهای پایانی سال در زمان خانه تکانی، حصیرهای کهنه خانه را درون آب رودخانه یا دریا انداخته و حصیرهای نو را جایگزین آن می کنند و کوزه های کهنه خود را نیز با نیت از بین بردن نحسی و دفع بلا، پشت در خانه هایشان می شکنند.

جنوبی های مهربان، شادی و خوشحالی خود از فرارسیدن سال جدید را با حیوانات خانگی هم شریک می شوند. آنها با نوعی خاک سرخ، شاخ گوسفندان، بزها و گاوهای خود را رنگ میزنند. از همین خاک سرخ نیز برای رنگ آمیزی دیوار خانه های خود استفاده می کنند.

پخت شیرینی های محلی 

یکی از لذت بخش ترین کارهای بانوان ایرانی برای استقبال از عید نوروز، پخت شیرینی های محلی مخصوص عید است. کدبانوهای پر تلاش جنوبی نیز روزهای پایانی سال، با پختن انواع کلوچه ها و نان های محلی به استقبال نوروز می روند. زنان این خطه از سرزمین ایران در پختن دو نوع نان محلی مهارت خاصی دارند. یک نوع نان، نان تنوری ضخیمی است  که در اصطلاح محلی  به «گرده» مشهور بوده ودر تنور پخت می شود ودیگری نان محلی «تیری»، این نوع نان نازک وخشک بوده و روی تابه آن را می پزند و تا ماه ها نیز قابل نگهداری است.

همچنین یکی از شیرین های محلی که زنان شهرهای جنوبی برای پذیرایی از مهمانان نوروزی آماده می کنند. کلوچه خرمایی است. طعم بی نظیرخرما وعطر دلنشین زیره باعث شده این شیرینی نه تنها در شهرهای جنوبی بلکه در سراسر ایران معروف و پر طرفدار باشد.

مراسم علفه 

یکی از سنت های پسندیده ایرانیان که ریشه در تاریخ باستان این سرزمین دارد برگزاری مراسم علفه است. در بعضی مناطق جنوبی ایران در هفته آخر سال به یاد درگذشتگان حلوایی با خرما، آرد و روغن درست می کنند وآن را در نان محلی قرار داده و تا می زنند و آن را به نیت شادی روح درگذشتگان بین اقوام وهمسایگان تقسیم می کنند. در دیگر مناطق جنوبی ایران مانند خوزستان نیز در آخرین پنج شنبه سال یک نوع خوراکی مخصوص از حلوا و ماست تهیه و به نیت رفتگان خیرات می کنند. آنها همچنین بر سر مزار عزیزان از دست رفته خود سبزه های نوروزی و شمع می گذارند تا نوید بخش آمدن بهار باشد.

چهارشنبه سوری

ایرانیان در شب آخرین چهارشنبه سال خورشیدی، برای دفع بلاها و بر آورده شدن آرزوهایشان جشنی برگزار می کنند که ریشه آن به قرن ها پیش باز می گردد. مردم در این شب که به آن شب چهارشنبه سوری نیز می گویند با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن و خواندن ترانه های محلی  به استقبال نوروز می روند. یکی رسوم رایج مردمان جنوب ایران در شب چهارشنبه سوری، شاهنامه خوانی و قصه گویی بزرگان است. در این شب افراد با روشن کردن آتش و حلقه زدن در اطراف آن پای قصه های پدربزرگها و مادربزرگها می نشینند و همچنین نظاره گر مراسم شاهنامه خوانی  می شوند.در این مراسم نیز کسانی که اهل موسیقی هستند با سازهای خود هنرنمایی می کنند و عده ای نیز اشعاری در وصف بهار و نوروز می خوانند.

در گذشته نیز در چهارشنبه سوری رسم بر این بوده که مادران جنوبی یک قاشق شکر کف دست بچه ها ریخته و می گفتند بروید این شکر را به دریا بریزید با این نیت که ذهن دریا شیرین شود و از ما راضی باشد. به اعتقاد جنوبی ها این کار خاصیت دفع چشم زخم را هم داشته است.

رسم قاشق زنی نوجوانان در محله ها و طلب عیدی از همسایگان و تفأل زدن از گفت و گوهای عابران، همچنین شکستن کوزه های کهنه در شب چهارشنبه سوری به نیت دفع بلا و خوردن نخود و کشمش و شیرینی های محلی از دیگر آیین های سنتی مردمان جنوب ایران در جشن چهارشنبه سوری است.

جشن نوروز صیادی

شنوندگان گرامی مناسب است بدانیم علاوه بر جشن باستانی نوروز که هر سال در ایران درآغاز سال نو و اول بهار برگزار می شود، در گاهشمار محلی مردمان سواحل جنوبی ایران، آیین کهن دیگری با نام جشن نوروز صیادی وجود دارد که آغاز سالی نو در میانه تابستان و نشانه ای از شروع فصل تازه صیادی است. ساحل نشینان خلیج فارس در نیمه دوم فصل  تابستان و روز 29 تیرماه خورشیدی، همزمان با روز نوروز صیادی از هرگونه صید از دریا و همچنین خوردن آبزیان خودداری کرده، تا به رسم خودشان دریایی که تمام روزی شان را تامین می کند یک روز استراحت کند.

صیادان در این روز علاوه بر شکر گزاری از خداوند به جشن وپایکوبی همراه با شنا وآب تنی در کنار ساحل نیز می پردازند. ساکنان سواحل جنوبی نیز در روز نوروزصیاد، لباس های کهنه خود را به آب می سپارند و لباس های نو می پوشند و حیوانات خود را با نوعی خاک سرخ ( به نام گلک) رنگ می کنند و با خود به دریا می برند و زنان با شیرینی های تهیه شده از خرما بنام رنگینک از میهمانان پذیرایی می کنند.

سفره نوروزی 

مردمان خونگرم و شاداب جنوب ایران، هنگام تحویل سال نو، گلهای نوروزی را که در فصل بهار به صورت خودرو می رویند، می چینند و درطاقچه خانه های خود می گذارند و همین طور برگ درختان انبه و زیتون را به در خانه هایشان می زنند تا کهنگی درها از بین برود.

آنها زمان فرا رسیدن نوروز و سال جدید، در خانه بزرگترین فرد فامیل، یا مادربزرگها و پدربزرگها جمع می شوند و با پوشیدن لباس نو بر سر سفره رنگین نوروزمی نشینند. مادران و مادربزرگان برای دوری اعضای خانواده از بلا و چشم زخم اسپند دود می کنند. دختران نیز شمع ها و چراغ های سر سفره هفت سین را به نیت روشنایی خانه و زندگی اعضای خانواده روشن کرده و پدر خانواده نیز قرآن می خواند  و دعای زیبای  لحظه تحویل سال نو را زمزمه کرده و برای فرزندان و خویشاوندان آرزوهای قشنگ می کند.

بر سر سفره نوروزی جنوبی ها علاوه بر هفت سین، آب به نشانه پاکی و روشنایی و گشایش کار و برنج به نیت خیر و برکت و فراوانی  و ماهی و میگو به نیت رزق و روزی نیز قرار دارد. همچنین آنها تخم مرغهای رنگی را به صورت آب پز شده سر سفره عید  می گذارند و بعد از خواندن آیه تحویل سال نو و دعا برای عاقبت به خیر شدن یکدیگر، آنها را صرف می کنند. مردمان استان فارس یکی دیگر از استانهای جنوبی ایران هنگام تحویل سال ظرفی از شیر روی آتش می گذارند و بعضی نیز برای شب عید شیر برنج درست می کنند. همچنین آنها لحظه تحویل سال سکه ای در دست می‌گیرند به نیت اینکه تا پایان سال زندگی شان پر از رزق و روزی حلال باشد.

در برخی از روستاهای شیراز نیز رسم بر این است که  کودکان و نوجوانان صبح روز عید به در منزل بزرگان مانند پدر بزرگ و خاله و عمو و دایی می‌روند و با خواندن اشعاری که معروف به نوروز خوانی است از آنها عیدی می‌گیرند.

دید و بازدید نوروزی

یکی از آیین های پسندیده ایرانیان در نوروز دید و بازدید یا عید دیدنی است. ایام نوروز در ایران این فرصت را فراهم می کند تا مردم به بهانه دید و بازدید عید به دیدار اقوام، خویشاندان، دوستان و نزدیکان خود رفته و از حال یکدیگر باخبر شوند و اگر در سال گذشته از هم کینه ای به دل داشته، دلجویی نموده و سال نو را به دور از کدورت و با همدلی و مهربانی شروع کنند. آنها دید و بازدید خود را به رسم ادب و احترام از بزرگان و هچنین خویشاوندانی که تازه عزیزی از دست داده اند آغاز می کنند.

مردم مهمان نواز جنوب ایران نیز از نخستین روزسال نو تا پایان سیزدهم نوروز سنت دید وبازدید را به جای می آورند و کودکان نیز در عید دیدنی ها با نوروز خوانی و خواندن شعرهای محلی از بزرگترها عیدی می گیرند. بعد ازدیدار بزرگان در نخستین روز نوروز، مردمان مناطق جنوبی ایران با در دست داشتن  گلاب، سبزه، شیرینی و میوه بر سر مزار رفتگان می روند تا یاد وخاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و برای شادی روح آنها از خداوند طلب آمرزش کنند.

بازی های محلی

از آنجایی که بازی های محلی ساختاری مناسب با روحیه، ظرفیت، بافت تاریخی و زیستی هر منطقه ای دارند می توانند بهترین بازگو کننده آداب و رسوم مناطق مختلف ایران باشند. اقوام مختلف ایران نوروز و طبیعت سرسبز بهار را فرصتی برای احیای بازی های محلی خود می دانند. یکی از بازی های محلی مردم جنوب در نوروز تخم مرغ بازی است. این بازی بیشتر در شهرستان های استان خوزستان مرسوم بوده و در روزهای بهار توسط جوانان انجام  می شود.

در این بازی تعدادی تخم مرغ آب پز را بین دو نفر بازیکن تقسیم می کنند و هر کدام از بازیکنان باید با تخم مرغ خود به تخم مرغ های طرف مقابل ضربه بزند. بدین ترتیب هرکدام از تخم مرغها که شکست صاحب آن بازنده و دیگری برنده خواهد شد . در اصطلاح محلی نیز به تخم مرغی که همه تخم مرغها را بشکند تخم سر قطار می گویند.

یکی دیگراز بازی های محلی در ایام نوروز در مناطق جنوب بازی الختر است بازیکنان در این بازی به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و از هر گروه یک بازکن به وسط می آید و یک پای خود را بلند می کند و با دست، مچ پای خود را می گیرد. سپس هریک از دو بازیکن سعی می کند با تنه زدن به بازیکن رقیب تعادل دیگری را برهم بزنند. به این ترتیب همه بازیکنان دو گروه، دو به دو با هم مسابقه می دهند و امتیازها در پایان محاسبه شده و هر گروهی که امتیاز بیشتری کسب کند برنده اعلام شده و از گروه مقابل کولی می گیرد.

بازار سنتی «عیدیا»

پدران و مادران سرزمین ایران، دید و بازدیدهای عید را فرصتی می دانند تا به فرزندان خود آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی را نشان دهند. بهبهان یکی از قدیمی ترین شهرهای استان خوزستان است که قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد برمی گردد.

در این شهرهمزمان با آغاز سال نو هرسال، بازار سنتی «عیدیا» (بازار عیدی ها) برپا می شود. در بازار عیدیا که مخصوص کودکان است انواع اسباب بازی، شیرینی و تنقلات سنتی وجود دارد. ریشه این بازار سنتی به دوره های کهن باز می گردد و نشان دهنده اهمیتی است که ایرانیان به کودکان می دهند. مردمان این مناطق هر سال با برپایی بازعیدیا، آداب و رسوم نوروزی را در قالب بازی های کودکانه و جشن به فرزندان خود آموزش می دهند.

ایرانیان از گذشته های دور، با آغاز بهار و ورود به سال جدید، پس از به جای آوردن آداب و رسوم سال نو و دید و بازدید و عید دیدنی، برای تکمیل شادی خود و دور کردن غم وغصه و کسالت و همچنین بدرقه نوروز، در سیزدهمین روز از فروردین با بیرون آمدن از خانه و حضور در طبیعت، مراسم و آیین های روز سیزده بدر را انجام می دهند. در بعضی از مناطق جنوبی ایران مانند خوزستان رسم است که علاوه بر روز سیزدهم نوروز، چهاردهمین روز از فروردین را نیز به گشت و گذار بپردازند.

سیزده اولی را سیزده عید و سیزده دومی را که در چهاردهم فروردین برگزار می شود سیزده بعد از عید می گویند.

در بهبهان یکی دیگر از شهرهای جنوبی ایران، عصر روز دوازدهم نوروز زنان به امامزاده های شهر رفته و با آرزوکردن و دعا برای  داشتن سالی خوب و سرشار از موفقیت، نوروز را بدرقه می کنند وصبح روز سیزدهم نوروز نیز با حضور در دامان طبیعت و رفتن به کنار رودخانه سبزه های نوروزی خود را به نیت روشنایی و سلامتی به آب روان می اندازند وبا خوردن شیرینی های محلی و جشن و پایکوبی سیزده بدر را جشن می گیرند.

فرهنگ ایرانی یکی از ماندگارترین و اثرگذارترین فرهنگ های تاریخ بوده است و بی شک پای بندی به آداب و رسوم کهن که از اجداد و نیکان این سرزمین به یادگار مانده و نیز وحدت و همبستگی اقوام مختلف ایرانی باعث تداوم این فرهنگ شده است.