ایران تاریخ و پیشینه بسیار کهنی دارد و به تبع این تاریخ و تمدن دیرین، قلمرو فرهنگی آن بسیار گسترده است. نوروز باستانی یکی از مظاهر اصلی این قلمرو فرهنگی است که امروزه در بیش از 12 کشور جهان گرامی داشته می شود.
نوروز که همان لحظه اعتدال بهاری و شروع فصل بهار در نیمکره شمالی است با آداب و سنت های زیبا همراه شده است و بیش از سه هزار سال است که همزمان با آغاز بهار، خانواده های بسیاری در مناطق مختلفی از جهان گرد هم می آیند تا این آیین شاد بهاری را برگزار کنند.
نوروز آنقدر در میان مردم دنیا محبوب است که در سال 2010 سازمان ملل با صدور قطعنامه ای این روز را با عنوان «روز بین المللی نوروز» به رسمیت شناخت.
از میان کشورهایی که نوروز باستانی را گرامی می دارند می توان به افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ترکیه، هندوستان، تاجیکستان، ترکمنستان، برخی از اقوام در چین و بسیاری دیگر اشاره کرد.
جشن نوروز در سازمان ملل
نوروز در جمهوری آذربایجان
حال و هوای نوروزی در جمهوری آذربایجان بسیار دیدنی است و مردم هفته ها قبل از رسیدن نوروز به پیشواز آن می روند و مراسم چهارشنبه سوری که جشنی بازمانده از آیین های کهن است، برپا می کنند به این ترتیب که چهار سه شنبه شب هر هفته را جشن و پایکوبی می کنند.(مراسم چهارشنبه سوری در شب سه شنبه برگزار می شود) این سنت به رسم یاد آوری چهار عنصر تشکیل دهنده زمین، آب، باد، خاک و آتش نام گذاری شده است.
جشن های عید نوروز در باکو بیشتر در ایچری شهر(Icherisheher) بخش تاریخی و دیدنی پایتخت جمهوری آذربایجان که مکان بسیار جالب برای ساکنان این شهر و گردشگران خارجی به شمار می رود برپا می شود. در این مکان، مراسم نوروزی اجرا و غذاهای محلی و انواع کباب ها طبخ می شود. همچنین در غرفه های مختلف، انواع صنایع دستی و شیرینی جات و مرباجات به فروش می رسد.
بزرگداشت نوروز در هند
شاید عجیب باشد اما این کشور پهناور از اثر گذاری فرهنگ ایرانی در زمان حکمرانی حاکمان پیشین و گسترش فرهنگ و زبان پارسی دور نمانده است و گوشه گوشه فرهنگ و تاریخ هند می توان ردپایی از فرهنگ پارسی را مشاهده کرد. نوروز علاوه بر پارسیان مهاجر ایرانی در میان برخی دیگر از اقوام هند گرامی داشته می شود.
در این خصوص صحبت های آقای قمر عباس را می شنوید که سال های زیادی است که در ایران زندگی می کند.
قمر عباس از ایالت اتراپرادش شمال هند می گوید؛ "اگر بخواهم درباره نوروز در هند صحبت کنم باید بگویم که نوروز در سراسر هند و در میان سه منطقه جشن گرفته می شود. اول در منطقه کشمیر هند هست که مانند ایران جشن گرفته می شود و اولین روز نوروز در این منطقه تعطیل رسمی است. در کشمیر غیر از دید و بازدید که در ایران هم هست مردم این منطقه با شروع نوروز به درخت کاری روی می آورند و مردم در خانه هایشان و در باغ ها درخت می کارند و حتی در سطح دولت ایالتی هم درخت کاری انجام می شود و در آنجا هم این جشن هفت روز طول می کشد و غذاهای محلی طبخ می شود.
نوروز کشمیر بسیار به نوروز ایران شباهت دارد و فرهنگ این منطقه هم خیلی به فرهنگ ایران شبیه است و به همین دلیل است که به آن ایران کوچک هم گفته می شود. در منطقه دیگر در هند و در میان پارسیان هند هم نوروز جشن گرفته می شود که این پارسیان هند در اصل زردشتیان ایران است که به آنها پارسی گفته می شود.
این ها ایرانیان هستند که قرن ها پیش به هند مهاجرت کردند و فرهنگ شان هم کمی از تحت تاثیر فرهنگ بومی هند قرار گرفته است. خوب این ها هم نوروز را جشن می گیرند و روایت و فلسفه آنها هم مانند ایران است که چرا جشن می گیرند و در برنامه های آنها هم کمی تحت تاثیر هند قرار گرفته است. پارسیان هم غذاهای ایرانی درست می کنند و هم غذاهای محلی برای نوروز! مثلاً دو غذاهای ایرانی که به آن زعفران پلو می گویند و یکی دیگر حلیم است و بقیه خوراک های نوروزی مربوط به محل زندگیشان است. بیشتر پارسیان در ایالت گجرات و شهر بمبئی زندگی می کنند.
این از گروه دوم! گروه سومی که نوروز را جشن می گیرند معمولاً شیعیان هند در هر جایی که هستند جشن می گیرند که البته خیلی به صورت عمومی نیست و بیشتر در خانه هایشان نوروز را برگزار می کنند و سفره مخصوص پهن می کنند و غذاها را بر اساس رنگ سال درست می کنند و خیلی از مناطق هستند که در نوروز به رسم قدیمی به هم آب می پاشند. البته همانطور که اشاره کردم برگزاری نوروز در میان آنها در سطح خانه است و بیشتر در میان شیعیان هند دیده می شود."
نوروز در پاکستان
از هند به پاکستان آمده ایم کشوری که از لحاظ فرهنگی و تاریخ از این کشور دور نیست. عبدالرحیم درانی هستم مدیر رادیو پشتوی جمهوری اسلامی ایران، از ایالت خیبر پختونخوا در پاکستان درباره سنت های نوروزی در این کشور می گوید؛ "برخی از مراسم و رسوم با ایران مشترک است که یکی از اشتراکات در عدد هفت است. مثلاً در برخی از مناطق غذاهایی می پزند مانند هفت خوراک و هفت میوه! و در مناطق مختلف خوب رسم های مختلف است. الان اگر از منطقه پیشاور بگم که خودم از این منطقه هستم آنها غزل باش ها به ویژه هفت نوع شیرینی می پزند در نوروز و در برخی از مناطق خانه تکانی و دید و بازدید و پوشیدن لباس جدید دارند که اینها تقریباً مشترک هست با ایران! و یه سری رسوم هست که جداگانه است. در برخی از مناطق رسم است که در شب نوروز آتش درست کنند و از روی آن می پرند.
ولی در اغلب مناطق پاکستان مثل کشمیر و گلگت بلوتستان (Gilgit-Baltistan) که الان برای خودش ایالت شده است این ها می گویند که روزی که امام علی (ع) در غدیر خم (که یکی از روزهای مهم برای شیعیان است) به عنوان امیر المومنین از سوی رسول خدا معرفی شدن، آن روز مصادف با نوروز بوده. برای همین در این روز دعاهای خاصی می خوانند و لباس های نو می پوشند و مراسم قوالی دارند و بازی های خاصی شبیه به چوگان دارند. در بعضی از مناطق مثل بلوچستان آنها سیزده بدر هم دارند و در روز سیزدهم سال نو به کوه و دشت و دمن می روند و مراسم سیزده به در را برگزار می کنند و غذا می خورند و یه رسم دیگر که بسیار قدیمی است مراسم آب پاشی است که به همدیگر آب می پاشند. این یکی از آیین های قدیمی است که اعتقاد داشتند آب روشنایی است!
در شهرهای بزرگ مانند کراچی و لاهور مراسم نوروز خیلی برگزار نمی شود اما در مناطق کوهستانی، کشمیر، گلگت بلتسان و ایالت بلوچستان مردم محلی بیشتر برگزار می کنند که بیشتر به خاطر دامدار بودن مردم این منطقه است که برای کشاورزها همه چیز از بهار شروع می شود و نوروز هم فلسفه ای قدیمی دارد که با کشاورزی هم در ارتباط است و مردم هم که در این مناطق بیشتر دامدار یا کشاورز هستند بیشتر این عقاید در میان آنها مانده است."
حسینی لاریجانی
