یکی از مهم‌ترین بحرانهای منطقه خاورمیانه، جنگ اول خلیج فارس بود. پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مقارن با بروز تنش در روابط عراق و کویت بود. تشدید این تنش‌ها موجب شد که ارتش بعث عراق در دوم اوت 1990 به کویت حمله کند.
به درخواست کویت و آمریکا، شورای امنیت سازمان ملل تشکیل جلسه داد و مطابق فصل هفتم اساسنامه سازمان ملل متحد، شورای امنیت حمله عراق به کویت را نقض صلح و امنیت بین‌الملل دانست.
ایالات متحده آمریکا هفتم اوت در پاسخ به درخواست عربستان سعودی و دیگر دولت‌های منطقه نیروهای خود را روانه منطقه کرد که این مسئله باعث شکل گیری عملیات «توفان صحرا» با حضور 30 کشور شد.
جمهوری اسلامی ایران در طول جریان جنگ اول خلیج فارس که با اشغال کویت از سوی عراق آغاز و به بزرگ ترین آرایش جنگی در خلیج فارس و جنگ تمام عیار منجر شد، سیاست بی طرفی را اتخاذ کرد.
اعلام بی طرفی ایران در این جنگ و محکوم کردن تجاوز عراق به کویت از سوی تهران، پیامدهای مثبتی در روابط ایران با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس داشت؛ به طوری که روابط ایران و کویت که یکی از حامیان مالی عراق در جریان جنگ با ایران بود، بهبود یافت.
مواضع هوشیارانه رهبر معظم انقلاب نیز باعث شد تا کشورهای اروپایی خواستار توسعه و گسترش روابط با ایران شوند.
ایران و جنگ افغانستان؛ بازهم بی‌طرفی
حادثه 11 سپتامبر 2001، رویدادی تاریخی در سطح بین الملل قلمداد می شود که در آن ساختمان های سازمان تجارت جهانی در نیویورک و ساختمان پنتاگون در واشنگتن هدف حملات انتحاری قرار گرفت.
در پی این رویداد، «جورج بوش» رئیس جمهور وقت آمریکا به طالبان هشدار داد که سران گروه تروریستی القاعده که مظنون اصلی حملات تروریستی 11 سپتامبر بود را تحویل آمریکا دهد و سایر نیروهای القاعده را از افغانستان خارج کند. به دنبال خودداری طالبان از پذیرش درخواست آمریکا، فرمان حمله به افغانستان در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ میلادی بدون موافقت سازمان ملل و با نام رسمی «عملیات بلندمدت آزادی» صادر شد.
در حالی که عده ای در داخل کشور همانند بحران جنگ عراق با کویت، پیشنهاد کردند که با حمایت از طالبان، می بایست استکبارستیزی انقلاب را به نمایش گذاشت و برخی دیگر نیز بر مشارکت فعال در ائتلاف ضد تروریستی آمریکا که با شعار «هرکه با ما نیست برماست» شکل گرفته بود، تأکید می کردند و غرب نیز تلاش‌‌های گسترده‌ای برای کشاندن ایران در جنگ داشت، رهبر معظم انقلاب با پیش بینی عاقبت نافرجام حضور آمریکا در منطقه غرب آسیا، با مشارکت ایران در این ائتلاف مخالفت کرده و سیاست خارجى کشور را به سمت عدم ائتلاف و مخالفت با سیاست هاى تهاجمى پس از ۱۱ سپتامبر هدایت کردند.
گذشت زمان و تبدیل شدن افغانستان به باتلاق نیروهای ائتلاف، نیز حاکی از آن است این تصمیم به چه میزان آینده نگرانه بوده است. در عین حال، جمهوری اسلامی ایران در جریان اجلاس «بُن 1» و تشکیل دولت موقت و انتقالی افغانستان نقش مؤثری ایفا کرد که مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفت و جامعه جهانی نیز این نقش را تأیید کرد.
ایران و جنگ دوم خلیج فارس: موضع بی طرفی
جنگ دوم خلیج فارس در 20 مارس 2003 با حمله ائتلاف بین المللی به رهبری ایالات متحده و بریتانیا به عراق آغاز شد. نیروهای اصلی ائتلاف، ارتش‌های آمریکا، بریتانیا و لهستان بودند، اما ۲۹ کشور دیگر نیز در این ائتلاف مشارکت داشتند.
رابطه صدام حسین با سازمان تروریستی القاعده و نابود کردن سلاح‌های کشتار جمعی عراق، دلیل آغاز این جنگ توسط جورج بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا مطرح شد.
جمهوری اسلامی ایران در این جنگ نیز موضع بی طرفی اتخاذ کرد. جمهوری اسلامی توانست تهدید فزاینده اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ را به فرصتی عظیم تبدیل کند، زیرا عراق طی دهه‌های گذشته به مثابه تهدید امنیتی عمده علیه ایران عمل کرده که بارزترین نمونه آن تحمیل جنگ هشت ساله به ایران از سوی رژیم بعث در دهه 1980 است.
سقوط حکومت صدام با ایجاد ساختارهای متکثر و دموکراتیک در عراق همراه شده که فاقد ویژگی‌‌های تهاجمی و تهدیدآمیز رژیم سابق است.
در همین راستا، مؤسسه بروکینگز با انتشار مقاله‌ای با عنوان «درس‌‌هایی از اولین جنگ آمریکا با ایران» متذکر می شود که "جورج بوش توانست صدام حسین را سرنگون کند، اما در عین حال زمینه را برای روی کار آمدن دولتی شیعه در بغداد آماده کرد که روابط بسیار نزدیکی با جمهوری اسلامی دارد؛ دولت کنونی بغداد بیش از آنکه به ریاض نزدیک باشد، با تهران دوستی دارد."
جمهوری اسلامی ایران و بحران تروریسم تکفیری: پایان بی طرفی و ایفای نقشی فعال در مبارزه با تروریسم
ظهور داعش و قدرت نمایی آن در سال های 2014 و 2015 یکی از مهم ترین بحران ها و پدیده های دهه دوم قرن 21 است. در حالی که پس از ظهور و پیشروی سریع داعش در شهرها و مناطق مختلف عراق و سوریه بسیاری از بازیگران منطقه ای و بین المللی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به حمایت از آن پرد‌اختند و برخی نیز نظاره‌گر تحولات بودند، جمهوری اسلامی ایران به عنوان سرد‌مد‌ار مبارزه با تروریسم، نخستین کشوری بود که به حمایت از کشورهای عراق و سوریه شتافت و با اتخاذ تد‌ابیری ضمن جلوگیری از پیشروی داعش نقش مهمی در بازپس گیری و آزاد‌سازی مناطق تحت اشغال این گروه تروریستی ایفا کرده است.
ایران در سال های گذشته بیشترین نقش را در کمک به دولت و ملت عراق در مبارزه با گروه تروریستی داعش داشته است. ورود به موقع جمهوری اسلامی ایران به موضوع و کمک به ارتش و نظام سیاسی عراق، یکی از موانع اساسی گسترش داعش به شمار می رود.
کمک های سریع جمهوری اسلامی ایران در مقام تنها حامی مید‌انی و عملیاتی عراق، ضمن بازسازی روحیه ارتش و دولت مرد‌ان عراق و جلوگیری از سقوط بغداد، کربلا، نجف، و اربیل در سازمان دهی نیروهای د‌اوطلب مرد‌می مؤثر واقع شد و به تد‌ریج، بازپس گیری مناطق اشغالی آغاز شد.
نقش جمهوری اسلامی ایران در آزاد‌سازی عراق از چنگال داعش موضوعی است که سیاست‌مد‌اران عراقی و اکثریت قریب به اتفاق تحلیلگران مسائل منطقه نسبت به آن اذعان د‌ارند.
علاوه بر عراق، بار اصلی مقابله با گروه تروریستی داعش در سوریه را نیز جمهوری اسلامی ایران بر عهد‌ه گرفته است. نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در سوریه قاعد‌ه بازی را به سود دولت سوریه تغییر د‌اد‌ه است.
ایران علاوه بر حمایت د‌یپلماتیک و اقتصاد‌ی، در فراهم نمود‌ن تسلیحات و اعزام مستشاران نظامی برای نظام سوریه نقش مهمی ایفا کرده است. تشکیل نیروهای مرد‌می از دیگر اقدام های جمهوری اسلامی ایران در سوریه است.
یکی از نقاط ضعف حکومت سوریه فقد‌ان تجربه در به کارگیری نیروهای مرد‌می در بحران سوریه بود. مستشاران ایران در سوریه به مقام های این کشور توصیه کردند از پتانسیل و ظرفیت های بسیج مرد‌می در مقابله با گروه های تروریستی استفاد‌ه کنند.
سازماندهی گروه های مختلف برای مقابله با گروه‌های تروریستی از دیگر اقدام های مهم ایران برای مقابله با گروه داعش در سوریه است. حزب الله لبنان به عنوان عضو توانمند و کارآمد در محور مقاومت نیز تحت تد‌ابیر نیروهای قد‌س در سوریه حضور پید‌ا کرد. همچنین تشکیل ائتلاف 1+4 متشکل از ایران، روسیه، عراق، سوریه و حزب الله لبنان برای مقابله با تروریسم از ابتکارات جمهوری اسلامی ایران است.
در حقیقت اقدامهای ایران در صحنه عراق و سوریه موجب شد ضمن حفظ امنیت عراق و سوریه و مصون داشتن اماکن مقدسه، زمینه‌های راهبردی اقتدار ایران فراهم شود. مبارزه ایران با تروریسم، شکست سیاست‌های آمریکا در منطقه را نیز در پی داشته است.
در همین راستا، «آناتولی تسیگانوک»، کارشناس مرکز مطالعات سیاسی- نظامی روسیه گفت: "نقشه‌های تروریستی آمریکا برای ایجاد کانون‌های دائمی تنش در منطقه خاورمیانه هدف گیری شده است، اما، ایران نقشه‌های آمریکا را که با حمایت از تروریست‌ها در خاورمیانه اجرا می‌شد، به شکست کشاند."
نویسنده: سید رضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/120
