اصل عزت جمهوری اسلامی ایران باید بر اساس آموزه ها و اعتقادات اسلامی در سیاست خارجی خود از مناسبات و روابط مبتنی بر سلطه اجتناب کند، به گونه ای که عزت و احترام کشور و ملت در عرصه بین المللی حفظ و افزایش یابد.
برنتافتن سلطه متضمن و مستلزم عدم وابستگی به نظام سلطه و عدم تعهد نسبت به قدرت های سلطه گر است.
امام خمینی (ره) در این خصوص می فرماید: "از اصول مهم است که مسلمانان تحت سلطه کفار نباشند. خدای تبارک و تعالی برای هیچ یک از کفار، سلطه بر مسلمانان قرار نداده است و نباید مسلمانان این سلطۀ کفار را قبول کنند."
رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران نیز در خصوص رعایت اصل عزت در سیاست خارجی فرمودند: "عزت باید یک اصل باشد و هرگونه کوتاه آمدن از عزت، ارزش حکمت و مصلحت را از بین می برد."
مبانی و مستندات این اصل را می توان در کتاب و سنت ریشه یابی کرد. قاعدۀ نفی سبیل به معنای انسداد کلیه راه و روش های مستقیم و غیرمستقیم سلطه و تفوق کفار بر مسلمانان اولین مبنای قرآنی این اصل است. آیه شریفه 141 سورۀ مبارکه نساء می فرماید: "خداوند هرگز و به هیچ وجه برای کافران نسبت به مؤمنان راه سلطه و تفوق را باز نگذاشته است."
بر اساس این آیه، تسلط و استیلای کافران بر مسلمانان به صورت همیشگی و ابدی نفی و نهی شده و متعلق به عصر و زمان خاصی نیست.
مهم ترین هدف نهی و نفی دائمی و همیشگی تسلط کفار بر جوامع اسلامی، حفظ عزت و احترام مسلمانان است. اسلام، مسلمانان و جامعه اسلامی، از بالاترین منزلت و عزت نزد خداوند برخوردار هستند که مسلمانان نباید در روابط و مناسبات اجتماعی، آن را مخدوش سازند. به طوری که خداوند متعال در قرآن کریم عزت مسلمانان و مؤمنان را هم ردیف عزت خود و پیامبر(ص) قرار داده است.
مخالفت با سیاست های آمریکا در خاورمیانه و همچنین تداوم قطع رابطه با واشنگتن از الگوهای رفتاری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که مطابق با اصل مهم «عزت» پیگیری می شود.
ظلم ستیزی و استکبار ستیزی
یکی دیگر از مهمترین اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ظلم ستیزی و استکبارستیزی است.
«سید جلال دهقانی فیروزآبادی»، استاد دانشگاه در این خصوص عنوان می کند:
"تنها وظیفۀ جمهوری اسلامی در روابط همکاری، معاهدات و قراردادهای خود با کشورهای غیر اسلامی، این نیست که راه هرگونه سلطه و نفوذ آنان را ببندد، بلکه فراتر از آن مکلف به مبارزه با استکبار، نظام سلطه، ظلم و بی عدالتی است، زیرا جهان شمولی اسلام و ماهیّت فراملی انقلاب اسلامی ایران، رعایت این اصل در چارچوب یک سیاست خارجی تهاجمی را ایجاب می کند."
در اصول دوم و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آشکارا بر نفی هرگونه ستمگری ، نفی نظام سلطه و استکبار و همچنین بر رعایت عدالت و قسط تأکید شده است.
امام خمینی (ره) نیز می فرمایند: "تکلیف ما این است که با ظلم مبارزه کنیم."
در جای دیگر اعلام می کنند: "ما این واقعیت و حقیقت را در سیاست خارجی و بین المللی اسلامی مان بارها اعلام کرده ایم که در صدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و کم کردن سلطه جهانخواران بوده و هستیم."
بر اساس همین اصل است که رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران پس از اینکه توافق برجام در سال 2015 امضا شد، با تاکید بر خطر «نفوذ» اعلام کردند که نباید اجازه نفوذ غرب در ایران را داد زیرا نفوذ در تناقض با نفی سلطه قرار دارد.
حمایت از مستضعفان و جنبش های آزادی بخش
یکی دیگر از مهمترین اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، حمایت از مستضعفان و جنبش های آزادی بخش است. این اصل لازم و مکمل استکبارزدایی و ظلم ستیزی است، به طوری که ارتباط منطقی و کارکردی بین مبارزه با مستکبران و حمایت از مستضعفان وجود دارد.
به عبارت دیگر، به دو گونه می توان با استکبار مبارزه کرد:
نخست، مبارزه با مستکبران و سلطه گرانی که مهم ترین عامل استضعاف ملتها هستند.
دوم، حمایت و پشتیبانی از ملتهای مستضعف که معلول نظام سلطه و خشونت ساختاری نظم استکباری هستند.
بنابراین، جمهوری اسلامی به موازات مبارزه با استکبار و استعمار، خود را موظف به حمایت از مستضعفان جهان و جنبشهای آزادی بخش می داند که با مستکبران و استعمارگران نبرد می کنند.
اصل 154 قانون اساسی جمهوری اسلامی بیان می‌دارد:
"جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر، از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند."
امام خمینی (ره) نیز در این خصوص بیان می دارند: "ما طرفدار مظلوم هستیم. هرکسی در هر قطبی که مظلوم باشد، طرفدار آن هستیم."
حمایت جمهوری اسلامی ایران از حزب الله لبنان، انصارالله یمن و جنبش در راستای اصل حمایت از جنبش های آزادی بخش در سیاست خارجی و همچنین حمایت از نظام سوریه در جنگ داخلی سال 2011 به بعد در راستای اصل ظلم ستیزی و حمایت از ملت های مظلوم و مستضعف در مقابل قدرت های زورگو است.
عدم مداخله در امور داخلی کشورها و احترام متقابل
عدم مداخله در امور و شئون داخلی کشورهای دیگر و احترام متقابل یکی از مهمترین اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.
عدم مداخله در امور داخلی کشورها موضوعی است که در اصل 154 قانون اساسی تاکید شده است. امام خمینی (ره) نیز می فرمایند: "امیدواریم که صلح جهانی برپایه استقلال ملت ها و عدم مداخله در امور یکدیگر و ... بنا گردد."
ایشان همچنین می فرمایند: "ما با تمام ملت ها در صورتی که دخالت در امور داخلی ما نکنند و برای ما احترام متقابل قائل باشند با احترام رفتار می کنیم."
در حالی که مخالفان، جمهوری اسلامی ایران را به مداخله در امور داخلی کشورهای عربی متهم می کنند، اما جمهوری اسلامی ایران همواره با در نظر گرفتن احترام متقابل در روابط با دیگر کشورها به خصوص کشورهای همسایه، به این کشورها در ایجاد ثبات و امنیت شان کمک کرده که مبارزه با تروریسم داعشی در عراق و گروههای متعدد تروریستی در سوریه نیز در همین راستا است.
تعهد به قراردادها و قوانین بین المللی
یکی دیگر از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اصل تعهد به قراردادها و قوانین بین المللی است.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک عضو مسئول جامعه بین المللی همواره پایبندی خود به قوانین، معاهدات و قراردادهای بین المللی را طی چهار دهه گذشته نشان داده است.
امام خمینی (ره)، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران در این مورد بیان می دارند: "ما از باب اینکه تابع اسلام هستیم، قراردادهایی که شده است، محترم می‌شماریم."
بنیاد نظری این اصل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، «اصل وفای به عهد» در اسلام است. اسلام وفای به عهد را در روابط شخصی، اجتماعی و سیاسی لازم و واجب می داند، به طوری که پایبندی به عهد را یکی از شرایط و لوازم ایمان محسوب می کند.
اصل وفای به عهد و پای بندی به قراردادها و توافق های بین المللی به حدی برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت دارد که با وجود خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران با 1+5 در ماه مه 2018، جمهوری اسلامی ایران با هدف احترام به سایر اعضای توافق هسته ای، همچنان در این توافق بین المللی باقی مانده و مفاد آنرا اجرا می کند.
نویسنده: سیدرضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/110
