امام خمینی (ره) با تأکید بر انسانی و اخلاقی بودن محتوای انقلاب می‌فرماید: "محتوای این انقلاب، اسلام و اخلاق اسلامی و اخلاق انسانی و تربیت انسانها بر موازین انسانیت بوده است."
بر اساس همین نگرش اخلاقی به سیاست از جمله سیاست خارجی است که امام خمینی بر اصولی نظیر عدم مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر، احترام متقابل و همچنین مدارا با ملتهای دیگر و نفی خشونت تاکید دارند.
ایشان در خصوص احترام متقابل و عدم مداخله در امور یکدیگر می فرماید: "ما اعلام می کنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نداریم. ما می خواهیم که همه کشورهای اسلامی در محیط خودشان که هستند با هم برادر باشند."
ایشان در جای دیگری نیز می‌فرمایند: "ملت ایران اجازه نمیدهد که هیچ مملکتی در امور داخلی او دخالت کند و آزادی و استقلال خودش را حفظ می کند، و با تمام کشورها هم به طور احترام متقابل عمل خواهد کرد."
در همین حال، ایشان در خصوص تعامل، صلح و مدارا با ملت های دیگر نیز در چند نوبت می فرمایند: "با همه دولت ها به طور مدارا رفتار می کنیم و هیچ وقت میل نداریم که با خشونت رفتار کنیم..." ؛ "ما صلح می خواهیم، خیلی هم ما صلح می خواهیم. ما با همه مردم دنیا می خواهیم در صلح باشیم. ما می خواهیم مسالمت با همه دنیا داشته باشیم. ما می خواهیم در بین مردم دنیا زندگی بکنیم..." ؛ "ما با هیچ ملتی بد نیستیم. اسلام آمده بود برای تمام ملل برای ناس..." ؛ "روابط انسانی با هیچ جا مانعی ندارد، و ما با ملتها خوب هستیم."
بنابراین، یکی از مهمترین ویژگی های امام خمینی در عرصه سیاست خارجی، در نظر گرفتن اصل اخلاق در تعامل با مردم و دولت های دیگر بود.
نفی سبیل و سلطه ناپذیری و تاکید بر استقلال
یکی از مهمترین اصولی که در سیاست خارجی مورد نظر امام خمینی بود، اصل قرآنی «نفی سبیل» است. مطابق این اصل قرآنی «خداوند، سلطه ای برای کافران بر مؤمنان قرار نداده است.»
بر همین اساس نیز امام خمینی بر نفی سلطه پذیری در سیاست خارجی تاکید ویژه ای دارند. ایشان در این خصوص نیز می فرمایند: "ما منطقمان، منطق اسلام، این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم می خواهیم نرویم زیر سلطه."
درهمین حال، ایشان می فرمایند: "اگر روابط سیاسی که بین دولتهای اسلامی و دول بیگانه بسته می شود و برقرار می گردد موجب تسلط کفار بر نفوس و بلاد و اموال مسلمانان شود یا باعث «اسارت سیاسی» اینها گردد برقراری روابط حرام است و پیمانهایی که بسته می شود باطل است و بر همه مسلمین واجب است که زمامداران را راهنمایی کنند و وادارشان نمایند بر ترک روابط سیاسی اینچنینی هر چند بوسیله مبارزه منفی باشد."
امام خمینی این اصل را صرفاً در روابط سیاسی مطرح نمی کنند بلکه در دیگر حوزه ها در تعامل با دیگر کشورها نیز مطرح می کنند، چنانکه می فرمایند: "اگر روابط تجاری با کفار موجب ترس بر حوزه اسلام شود، ترک این روابط بر تمام مسلمانان واجب است."
در واقع، آنچه از درون تاکید امام خمینی (ره) بر سلطه ناپذیری و نفی سبیل بیرون می آید، استقلال کشور است. تاکید بر اصل «نه شرقی ـ نه غربی» در سیاست خارجی نیز بُعد «استقلال طلبانه» دارد و به معنای «انزوا» نیست.
ایشان می فرماید: "ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق می خواهد روی پای خود بایستد و بر سرمایه های مذهبی و ملی خود استوار باشد."
حضرت امام تاکید دارند که تاکید بر استقلال و نفی سبیل به هیچ عنوان به معنای انزوا، قطع روابط و تعامل نداشتن با کشورها نیست و ضمن نقد دیدگاه کسانی که بر انزوا تاکید داشته و یا استقلال را به معنای انزوا در نظر می گرفتند، می فرمایند: "این معنا که گاهی اهل غرض و جهال آن را بیان می کنند یا نمی فهمند یا غرضی دارند زیرا تا انسان، جاهل یا مخالف با اصل نظام نباشد نمی تواند بگوید که یک نظام باید از دنیا منعزل باشد. ما با هیچ ملتی بد نیستیم ما به حسب طبع اولیه می خواهیم با همه دولتها دوست باشیم. می خواهیم که روابط حسنه با احترام متقابل نسبت به همه داشته باشیم و اگر چنانچه ما احتیاج به یک چیز داشته باشیم و آنها احتیاج به یک چیز داشته باشند تبادل کنیم مگر این که دولتهایی باشند که با ما خلاف رفتار کنند."
نفی سلطه جویی بر دیگران و عدم مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر
امام خمینی (ره) همان گونه که بر نفی سبیل و نفی سلطه پذیری تاکید دارند، به همان اندازه نیز دیدگاه کسانی را که عنوان می کردند ایران درصدد سلطه بر دیگر کشورها است، رد می کردند.
در همین خصوص ایشان می فرمایند: "ما تحت رهبری پیغمبر اسلام این دو کلمه را می خواهیم اجرا کنیم؛ نه ظالم باشیم و نه مظلوم. ما در طول تاریخ مظلوم بودیم. از همه جهات مظلوم بودیم. و ما امروز می خواهیم که مظلوم نباشیم؛ و ظالم هم نباشیم. ما تعدی به هیچ کشوری به واسطه دستوری که به ما رسیده است از اسلام، نخواهیم کرد؛ و تجاوز به هیچ فردی نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. تجاوز به هیچ کشوری نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. لکن از تجاوز دیگران هم باید جلوگیری کنیم."
این اظهارات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی صریحاً گویای این است که جمهوری اسلامی ایران هیچگاه آغازگر یک حمله علیه کشوری دیگر نخواهد بود، جمهوری اسلامی ایران هیچگاه در امور داخلی کشورهای دیگر به خصوص کشورهای مسلمان و همسایه مداخله نخواهد کرد و هیچگاه درصدد تحمیل دیدگاه های خود بر کشورهای دیگر نیست.
این اظهارات صریحاً اتهامی که توسط برخی کشورهای عربی و غربی در بازه های مختلف زمانی از جمله در شرایط کنونی به جمهوری اسلامی وارد می شود، مبنی بر اینکه ایران در امور داخلی کشورهای عربی مداخله می کند را رد می کند.
دعوت به اتحاد مسلمانان، تاکید بر وحدت اسلامی و حمایت از جنبش های اسلامی
یکی از مهمترین دیدگاههای امام خمینی (ره) در عرصه سیاست خارجی، اتحاد مسلمانان و وحدت اسلامی است، زیرا بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، وحدت و اتحاد اسلامی را راهکاری مهم برای عبور از چالش های جهان اسلامی می دانستند.
ایشان در این خصوص می فرمایند: "هان ای مسلمانان جهان، و مستضعفان تحت سلطه ستمگران، بپاخیزید و دست اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید..."
ایشان همچنین وحدت اسلامی را عامل مهمی برای رهایی کشورهای اسلامی از سلطه قدرت های بزرگ عنوان می کنند و می فرمایند: "اگر وحدت کلمه اسلامی بود و اگر دولتها و ملتهای اسلامی به هم پیوسته بودند معنا نداشت که قریب یک میلیارد جمعیت مسلمین زیردست قدرتها باشند اگر این قدرت به قدرت بزرگ الهی منظم شود هیچ قدرتی بر آنها غلبه نخواهد کرد."
در همین حال، امام خمینی بر لزوم دفاع از اسلام و ممالک اسلامی تاکید می کنند: "ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامی است."
ضلع سوم دیدگاه امام خمینی (ره) درباره مسلمانان نیز حمایت از جنبش ها و نهضت های اسلامی است. ایشان می‌فرمایند: "ملت آزاده ایران هم اکنون از ملتهای مستضعف جهان در مقابل آنان که منطق شان توپ و تانک و شعارشان سرنیزه است، کاملًا پشتیبانی می نماید. ما از تمام نهضتهای آزادیبخش در سراسر جهان که در راه خدا و حق و حقیقت و آزادی مبارزه می کنند، پشتیبانی می کنیم."
نویسنده: سیدرضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/120
