چهل سال سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی

برخی از مهمترین دیدگاه‌های آیت الله خامنه‌ای در خصوص سیاست خارجی را می‌توان در محورهای زیر بیان کرد:

سیاست خارجی نیمی از نظام سیاسی

سیاست خارجی همواره در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، جایگاه برجسته‌ای داشته و ایشان مطابق اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نقش اصلی را در تصمیم سازی سیاست خارجی دارد.

آیت الله خامنه‌ای آذرماه 1379 درخصوص اهمیت سیاست خارجی می‌فرماید:

"سیاست خارجى و دستگاه اداره کننده سیاست خارجى در حقیقت نیمى از نظام سیاسى است که رابطه و حدود و منافع کشور را در اقطار عالم دنبال می کند... خیلى از مشکلات کشورها را دیپلماسى توام با ابتکار و اقتدار مى تواند حل کند. در واقع دیپلماسى ابزار کارآمد اقتدار نظام سیاسى است. اقتدار نظام سیاسى را بیش از بسیارى از دستگاههایى که حافظ و موظف به حفظ امنیت ملى هستند، دستگاه دیپلماسی و اداره کننده سیاست خارجى مى تواند به عهده بگیرد و تحقق ببخشد."

سیاست خارجی، عرصه جنگ

حضرت آیت الله خامنه‌ای بر «تعامل» در سیاست خارجی تاکید دارند، اما در عین حال بر این باور هستند که میدان دیپلماسی شبیه میدان نبرد نظامی است.

ایشان در تیرماه 1368 و کمتر از دو ماه پس از انتخاب به عنوان رهبر انقلاب اسلامی فرمودند:

"دیپلماسى یک جنگ است، همه دیپلمات‌های دنیا مشغول جنگند. ارزش و تاثیر آن جنگ هم، گاهى از جنگ هاى نظامى کمتر نیست، بلکه در مواردى هم بیشتر است، البته همیشه این گونه نیست. منظور من از جنگ یک مبارزه معمولى نیست که این کار همه دیپلمات ها است."

حضرت آیت الله خامنه‌ای در تیرماه 1379 نیز این دیدگاه خود را درخصوص سیاست خارجی تکرار کردند:

"میدان دیپلماسی، میدان یک نبرد واقعى است، منتها نبردى که پشت میز و با لبخند و با گفتن صبح بخیر و شب بخیر انجام می‌گیرد. وجود ارتباطات دیپلماتیک، هرگز نباید به معناى اعتماد به دشمن تلقى شود، نباید اعتماد کرد."

اقتدار در دیپلماسی

یکی از مهمترین دیدگاههای آیت الله خامنه‌ای در خصوص سیاست خارجی، داشتن اقتدار و نهراسیدن از دشمن است. ایشان در شهریور 1379 فرمودند: «چقدر جنگهایى که مى توانسته شروع بشود اما با اقتدار دیپلماسى شروع نشده، چقدر تهاجم ها و توطئه‌هایى که شکل گرفته بود، اما با اقتدار دیپلماسى جلوى آنها سدّ شده، چـقدر توطئه در زمینه افکار عمومى دنیا طراحی شده بود و ابتکار دستگاه‌های دیپلماسى، پرکاری آنها، توجه آنها، به روز بودن آنها، بهنگام عمل کردن آنها، توانسته این توطئه را خنثى کند و از بین ببرد.»

رهبر معظم انقلاب روز 31 فروردین 1396 نیز پس از اینکه تهدیدهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران افزایش یافت، فرمودند:

"برای یک کشور بدترین موقعیت این است که مسئولین کشور از اخم و تهدید و تشر دشمن بترسند؛ اگر ترسیدند، در واقع در را برای ورود او و دخول او و تجاوز و تعرّض او باز کرده ‌اند. کار را با عقل و با منطق و با حکمت باید انجام داد، در این تردیدی نیست، امّا با شجاعت باید انجام داد؛ با ترسیدن، با دلهره، با تحت تأثیر تشر و بداخلاقی و اخم و گرهِ ابروان قدرتمندان صاحب قدرت در دنیا قرار گرفتن، تحت تأثیر اینها واقع شدن، اوّل بدبختی است."

مثلث عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی

مقام معظم رهبری در سیاست خارجی همواره بر در نظر گرفتن مثلث «عزت، حکمت و مصلحت» تاکید می کنند.

ایشان در بهمن 1368 در تعریف عزت می فرمایند:

"معناى عزت این است که جامعه و نظام اسلامى در هـیچ یک از برخوردهای بین المللی خود، نباید طوری حرکت کند که منتهی به ذلیل شدن اسلام و مسلمین شود."

ایشان در تیرماه 1370 حکمت در سیاست خارجی را نیز این گونه تعریف می کنند:

"حکمت یعنی حکیمانه و سنجیده کار کردن. هیچ گونه نسنجیدگی را نباید در اظهارات دیپلماتیک و هر آنچه که مربوط به سیاست خارجی و ارتباطات جهانی است، راه داد. همه چیز باید سنجیده شود."

رهبر معظم انقلاب در تیرماه 1370 در خصوص مصلحت نیز فرمودند:

"مراد مصلحت شخص من و شما نیست که اگر ما این اقدام را کردیم، ممکن است برای مان گران تمام شود، نه، گران هم تمام بشود، مگر ما که هستیم؟ اگر کاری به مصلحت کشور و مصلحت انقلاب است، ولی به مصلحت شخص من نیست، چه اهمیتی دارد؟ مصلحت یعنی مصلحت انقلاب و این مصلحت همه جانبه است، یعنی از رفتار شخصی ما- به خصوص شما- شروع می شود."

تعامل با کشورهای مختلف با در نظر گرفتن استقلال کشور

تعامل و تنش زدایی با کشورهای مختلف جهان همواره مورد تاکید آیت الله خامنه ای قرار دارد و آنرا از محورهای اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عنوان می کنند، اما در عین حال تاکید دارند که تعامل نباید به نادیده گرفتن استقلال کشور منتهی شود.

ایشان مردادماه 1382 فرمودند:

"مقبولیت جهانی بسیار خوب است، اما نه به بهای دست برداشتن از اصول جمهوری اسلامی که هویت ملی و جمعی ماست."

استقلال یکی از اصلی ترین و پُرتکرارترین اصول سیاست خارجی در کلام رهبر معظم انقلاب است.

ایشان مردادماه 1381 فرمودند:

"استقلال یعنی عدم وابستگی، یعنی اتخاذ مواضع مستقل. یعنی اگر همه دنیا هم اتفاق نظر پیدا کنند در قضیه فلسطین- مثلاً- بر یک امری، بعد ما ببینیم که این چیزی که مورد اتفاق اینها است با مبانی ما تطبیق نمی کند، ما او را صریح رد می کنیم، مواضع مستقل."

استکبارستیزی در سیاست خارجی

استکبارستیزی یکی از کلیدواژه های مهم در دیدگاه رهبر معظم انقلاب در سیاست خارجی است.

ایشان آبان ماه 1393 در تعریف استکبار فرمودند:

"استکبار یک تعبیر قرآنی است، در قرآن کلمه استکبار به کار رفته است، آدم مستکبر، دولت مستکبر، گروه مستکبر، یعنی آن کسانی و آن دولتی که قصد دخالت در امور انسان ها و ملت های دیگر را دارد، در همه کارهای آنها مداخله می کند برای حفظ منافع خود، خود را آزاد می داند، حق تحمیل بر ملتها را برای خود قائل است، حق دخالت در امور کشورها را برای خود قائل است، پاسخگو هم به هیچ کس نیست، این معنای استکبار است. نقطه مقابل این جبهه ظالم و ستمگر، گروهی هستند که با استکبار مبارزه می کنند، مبارزه با استکبار یعنی ؟ یعنی در درجه اول زیر بار این زورگویی نرفتن، معنای استکبارستیزی یک چیز پیچ و خم دار پیچیده ای نیست، استکبارستیزی یعنی یک ملتی زیر بار مداخله جویی و تحمیل قدرت استکبار یا انسان مستکبر یا دولت مستکبر نرود، این معنای استکبارستیزی است."

ایشان آذرماه 1393 در خصوص رابطه با آمریکا عنوان کردند:

"ما هم که اسم آمریکا را بارها می آوریم، ملت ما، خود ما، مساله آمریکا به خاطر استکبار است چون آمریکا یک دولت استکباری است، چون روش آمریکا استکباری است، ما با آمریکا به عنوان یک مجموعه جغرافیایی یا به عنوان یک ملت، به عنوان یک مجموعه انسانی هیچ مساله ای نداریم، آن هم مثل بقیه کشورها، مساله ما با آمریکا، مساله استکبار آمریکایی است، مستکبرند، متکبرند، زورگویند، زیاده طلبند."

رهبر معظم انقلاب در تیرماه 1394 و پس از توافق هسته ای ایران با کشورهای 1+5 نیز در خصوص مبارزه با استکبار فرمودند:

"مگر مبارزه با استکبار تعطیل پذیر است؟ مبارزه با استکبار، مبارزه با نظام سلطه تعطیل پذیر نیست. این جزء کارهای ما است، جزء کارهای اساسی است، جزء مبانی انقلاب است. یعنی اگر مبارزه با استکبار نباشد، ما اصلاً تابع قرآن نیستیم. مبارزه با استکبار که تمام نمی شود. در مورد مصادیق استکبار، آمریکا اتمّ مصادیق استکبار است..."

نویسنده: سید رضی عمادی

تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی

116/120