سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 با عضویت ازبکستان، به طور رسمی سازمان همکاری شانگهای نام گرفت و پاکستان و هند هم بعدا به این سازمان اورآسیایی پیوستند. 9 کشور جمهوری اسلامی ایران، هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعضا رسمی سازمان همکاری شانگهای هستند. اکنون افغانستان، مغولستان و بلاروس نیز اعضای ناظر این سازمان هستند و ترکیه، سریلانکا، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، نپال و کامبوج به عنوان شرکای گفت و گو با این سازمان ارتباط دارند.
ترکیه یکی از کشورهای متقاضی عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه پس از شرکت در اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای در شهر سمرقند با اعلام پیشنهاد برای عضویت در این سازمان گفت، با این اقدام روابط ترکیه با کشورهای عضو به موقعیت متفاوتی خواهد رسید.
ترکیه که اکنون به عنوان شریک گفت و گو در نشست های سازمان همکاری شانگهای مشارکت دارد، در سال های گذشته چند بار به تکاپوی عضویت در این سازمان افتاده است. رجب طیب اردوغان ده سال قبل زمانی که نخست وزیر ترکیه بود، در مصاحبه با روزنامه مصری الیوم السابع گفت، ترکیه با جدیت طرح پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را به جای پیوستن به اتحادیه اروپا بررسی می کند. در آن زمان طرح موضوع پیوستن ترکیه به سازمان همکاری شانگهای با وجود اختلافات مختلف با روسیه و برخی دیگر از اعضای این سازمان بیشتر به مثابه کارت فشاری بر اتحادیه اروپا و غرب جهت اخذ امتیازات بیشتر به نظر می آمد و با وجود سیاست نگاه به شرق ترکیه در آن زمان، به دلیل رویکرد ژانوس وار آنکارا به سیاست خارجی نتیجه عملی حاصل نشد. اما حالا با توجه به پدیدار شدن بحران روایت وجودی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، ضعف های ساختاری و کژکارکردی این سازمان و ناامیدی ترکیه به عضویت در اتحادیه اروپا، در کنار رو به ضعف نهادن این اتحادیه و افزایش تمایل ملت ها برای خروج از این اتحادیه؛ در حال حاضر با مسئله تمایل ترکیه برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای روبرو هستیم.
کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای با 60 درصد از مساحت اوراسیا و حدود نیمی از جمعیت جهان ظرفیت بزرگی را برای گسترش روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی در اختیار اعضا قرار می دهد. مهمت علی گولر، تحلیلگر ترکیه ای در این باره گفته است، ترکیه باید روابط خود را با ناتو قطع کند و بخشی از مشارکت بزرگ اوراسیا شود. چرا که ترکیه در 70 سال عضویت خود در ناتو منفعتی نبرده است و با ادغام در دنیای جدید از مسیر سازمان همکاری شانگهای و بریکس موفق تر خواهد بود.
سازمان همکاری شانگهای با توجه به ظرفیت های ترانزیتی همانند طرح کمربند و جاده چین، کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق-غرب فرصت های اقتصادی مطلوبی را در اختیار در ترکیه قرار می دهد و باعث ارتقای جایگاه ژئواکونومیک این کشور نیز می شود. در صورت به سرانجام رسیدن تلاش های ترکیه برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای، این کشور اولین عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می‌شود که به بلوک شانگهای می پیوندد و با توجه به شرایط موجود و رو به ضعف نهادن ناتو و شکل گیری نظم جدید با محوریت مخالفان و رقبای غرب و آمریکا، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی بیش از پیش تضعیف می شود. در این باره ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان گفته است، اوکراین نمی‌تواند روسیه را در جنگ از طریق طرح‌های کمکی فعلی ناتو شکست دهد و اتحادیه اروپا با تحریم های ضد روسیه دچار مشکلات اقتصادی می شود.
تمایل ترکیه برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای در این وضعیت فراتر از طرح موضوع در سال 2012 است چرا که اکنون با درک ضعف های سازمان پیمان آتلانتیک شمالی و همچنین عدم کارآیی طرح های این سازمان در گسترش قدرت ترکیه در مناطق مدنظرش و همچنین چالش با اعضای برخی از اعضای ناتو همانند یونان و نظم مورد انتظار پس از جنگ اوکراین باعث شده است ترکیه برخلاف گذشته از موضوع عضویت در سازمان همکاری شانگهای به مثابه کارت فشار بر غرب، فراتر برود و اکنون این خواسته ترکیه، جدی و رویکرد اصولی این کشور مبنی بر نگاه به شرق و داشتن همپیمانان مطمئن است. ترکیه با درک این واقعیت نگاه خود را به سازمان همکاری شانگهای معطوف کرده و پیگیر جدی برای عضویت در این سازمان است. ضمن اینکه ضعف ناتو بیش از پیش نمایان شده حتی هنری کیسینجر، سیاستمدار آمریکا و وزیر خارجه اسبق این کشور اذعان کرده است، چنانچه روسیه موفق به حفظ اراضی تصرف شده در اوکراین شود، بنیان‌های ائتلاف ناتو به لرزه در می آید.
دگرگونی در هندسه قدرت جهانی، تقویت و گسترش سازمان های منطقه ای جدید همانند سازمان همکاری شانگهای و ظرفیت های ژئو اکونومیک و ژئواستراتژیک این سازمان در کنار زوال ناتو باعث تلاش ترکیه و دیگر کشورهای فرامنطقه ای مانند مصر برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای شده، اشتیاقی که بیانگر تجربه موفق سازمان همکاری شانگهای در مبحث ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی کشورهای عضو است.
نویسنده: هوشنگ شیخی
115
بیشتر بخوانید:
امضای توافق‌نامه سلامت کشورهای عضو شانگهای با محوریت ایران
تاکید بر حضور فعال و موثر در سازمان شانگهای و تحول تاریخی این سازمان با حضور ایران
