خواص گل سرخ؛ از گلاب خوش‌عطر تا مربای خوش طعم

کمتر کسی است که نام گل سرخ با نام علمی MILL DAMASCENA ROSA را نشنیده باشد و یا آن را ندیده باشد. گلی بسیار زیبا و خوش بو بطوریکه در تشبیه خوبی و زیبایی از آن استفاده می کنند. البته خوبی گل سرخ فقط در زیبایی آن نیست، این گل سرشار از خواص است و از دیدگاه گیاه شناسان، پزشکان و عموم مردم دارای ارزش است.

گفته می شود حدود هفتاد نوع گل سرخ وحشی وجود دارد و انواع پرورش یافته آن از هزار گونه هم بیشتر است. رنگ انواع گل سرخ متفاوت است؛ از زرد، نارنجی، سفید، ارغوانی و بنفش گرفته تا یاقوتی و قرمز آتشین. برخی از آنها بدون عطر هستند اما گل سرخ یا گل محمدی اصیل و بومی ایران با عطر دل انگیز خود شهرت جهانی دارد.

در ایران تقریبا همه جا گل سرخ وجود دارد؛ گل سرخی که در ناحیه قمصرکاشان بعمل می آید خیلی مشهور و مرغوب است و گلاب کاشان از اقلام صادراتی ایران است.

مورد استعمال گل سرخ در داروهای سنتی سابقه بس طولانی دارد. ابوعلی سینا دانشمند نامدار ایرانی معقتد بود که خون ریزی سینه (خلط خون آلود سینه) را تنها با استعمال گل قند یا مربای گل می توان معالجه کرد. در دوره ابن سینا گل سرخ را برای معالجه مسلولین توصیه می کردند. امروزه گل سرخ یکی از موارد مهم دارویی و غذایی است.

مدارک تاریخی نشان می دهد که تهیه آب مقطر گل سرخ (گلاب) نخستین بار از ایران آغاز گردید و بعدا از آنجا به نواحی دیگر سرایت کرد، ولی تهیه اسانس گل سرخ به قرون اخیر نسبت داده می شود.

اسانس گل سرخ از گلبرگهای گیاه مذکور و گونه های دیگری از آن تهیه می شود، ولی نوع مرغوب اسانس تنها از گل سرخ اصلی بدست می آید. تهیه اسانس گل سرخ در اروپا نخستین بار توسط Rossi در سال 1574 میلادی صورت گرفت.

این اسانس باید در ظروف در بسته به حالت مملو دور از نور و در جای سرد نگهداری شود. اسانس مذکور بواسطه بوی مطبوع آن در صنعت عطرسازی اهمیت فراوان دارد. ولی جهت معطر ساختن و خوش طعم کردن فرآورده های دارویی و غذایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. چنانکه در فرمول بسیاری از فرآورده های زیبایی، نظیر انواع کرم، پمادهای معطر یا ضدعفونی کننده ها و مخلوط با سایر اسانسها بکار می رود.

از نظر خواص درمانی دم کرده رقیق گلبرک های گل سرخ یک وسیله درمانی خوب برای درمان گلو درد، سرماخوردگی و ورم های سخت دستگاه هاضمه است. گلبرگهای گل سرخ اثر ملین ملایم نیز دارد، از این جهت برای رفع یبوست کودکان و اشخاص مسن توصیه می شود.

دم کرده غلیظ گل و شربت گلاب علاوه بر تقویت عمومی قلب و بدن برای درمان ناراحتی های ریوی بکار می رود، لذا مصرف آن برای اشخاصی که دوره نقاهت را می گذرانند و به سالخوردگان توصیه شده است.

بین گل سرخ و زیبایی نیز ارتباط وجود دارد؛ برای مراقبت روزانه  جهت پاک کردن پوست صورت و بمنظوراز بین بردن چروک صورت گلاب بسیار خوب است. گلاب همچنین غده های کوچک چربی، آکنه و لکه های قهوه ای رنگ چربی پوست را برطرف می کند و همچنین در رفع زخم های کوچک و بهبود کوفتگی های بدن موثر است.

بمنظور استفاده درمانی گلبرک گل محمدی باید در هوای خشک سحرگاهان چیده و در محل سایه خشک شود تا رنگ و عطر خود را حفظ کند. سپس باید آن را در ظرف شیشه ای نگهداری کرد. در ایران علاوه بر گلاب که از تقطیر گلبرک های گل سرخ با آب بدست می آید، انواع مربای گل و شربت گل را نیز تهیه می کنند.

جهت تهیه مربای گل گلبرک های تازه گل را دو تا سه ساعت در حرارت کم با مقدار برابرش شکر و کمی آب پخته  در خاتمه مقدار کمی آب لیموترش به آن اضافه می کنند. یکی دیگر از اشکال استفاده از گل سرخ تهیه گل قند آن است؛ بدین صورت که گل سرخ را کوبیده با سه برابر وزنش شکر مخلوط کرده آنقدر گلاب به این مخلوط اضافه می کنند که بصورت ماده غلیظی مانند عسل درآید، دو تا سه قاشق گلیسرین دارویی به آن اضافه کرده روزانه دو تا پنج قاشق از آن میل می کنند.

بمنظور تهیه شربت گل سرخ نیز دو مشت گلبرگ خشک کرده را در یک ظرف ریخته نیم لیتر آب جوش روی آن می افزایند، آن را بمدت 24 ساعت روی شعله با حرارت کم دم می کنند. بعد از بیست و چهار ساعت آن را صاف کرده با پانصد گرم شکر به آرامی می پزند هر روز از این شربت دو تا چهار قاشق سوپخوری میل می نمایند.

116