روز جهانی مساجد؛ یادآوری جنایت به‌آتش کشیدن مسجدالأقصی/ تحلیل

سالیان درازیست  که هر از چندگاهی در خبرها می‌شنویم، مسجدی را به آتش کشیده و یا تخریب کرده‌اند. هربار گروهی و یا افرادی به مسجدی از مساجد مسلمانان تعرض کردند و قصد نابودی آن را داشته‌اند.

کارشناسان این امر را به دلیل کارکرد مثبت مساجد و تاثیر مهم خانه های خدا در وحدت و تحول انسان می دانند.  نکته مهم آنکه علیرغم این خصومت‌ها و کینه توزی‌های نابخردانه، پس از قرنها، بانگ زیبا و دل انگیز اذان همچنان از ماذنه‌های هزاران مسجد در اقصی نقاط جهان، آوای توحید سر می‌دهد و دعوت به پاکی و نیکویی می‌کند. 

روز جهانی مساجد

21 اوت 1969 مسجدالاقصی، قبله اول مسلمانان درآتش کینه و خصومت سوخت. مسجدالاقصی مسجدی با گنبدی سبز رنگ در نزدیکی قبه‌الصخره است. این مسجد توسط داوود نبی پایه‌گذاری شد و توسط حضرت سلیمان تکمیل شده است.

مسجدالاقصی مسقف، بنایی مستطیلی است با رواقی بزرگ در میانه آن که مستقیماً به گنبد می‌رسد. از شرق و غرب، سه رواق مسجدالأقصی را احاطه کرده است. طول آن از شمال به جنوب 80 متر و عرض آن از شرق به غرب 55 متر است.

مسجدالأقصی در اسلام، دومین مسجد به شمار می‌آید و از نظر درجه اهمیت، پس از مسجدالحرام و مسجد‌النبی قرار می‌گیرد. از آنجا که مسجدالأقصی قبله اول مسلمانان بوده، از جایگاهی والا برخوردار است. واقعه معراج پیامبر گرامی اسلام (ص) و نمازگزاردن دیگر پیامبران به امامت ایشان در مسجدالأقصی نیز موجب شده تا محبوبیت این مکان مقدس نزد مسلمانان دوچندان شود.

«دنیس مایکل ولیم روهان» (Denis Michael Rohan) صهیونیست افراطی به کمک چند یهودی دیگر در ساعت هفت صبح روز ۲۱ اوت سال ۱۹۶۹ مسجدالاقصی را به آتش کشید. بررسی های انجام شده  تردیدها را به یقین تبدیل نمود که  آتش سوزی مسجدالأقصی، توطئه ای برنامه ریزی شده توسط رژیم صهیونیستی بوده است. قطع آب، تأخیر در راه اندازی موتورهای پمپ آب و جلوگیری از ورود گروههای آتش نشانان مسلمان از دیگر شهرهای فلسطینی، مؤید این مطلب بود.‏ 

از آنجا که مساجد در طول تاریخ همواره پایگاه‌های وحدت و همدلی و سنگرهای مبارزه علیه طاغوت و فساد بوده است، کافران و اهل شرک و نفاق با ترس از این مراکز آنها را برای خویش خطری جدی به حساب آورده‌ و در پی نابودی آن برآمده اند.  

چنانکه زمانی  مشرکان عرب نگذاشتند رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله  و اصحابش به مکه  و مسجدالحرام وارد شوند. تاریخ اشاره به آن دارد که 70 سال بعد از میلاد مسیح، بیت المقدس  به دست سپاه «تیطس» رومی  تخریب شد، بگونه ای که  شهر و مجسمه‎ی حضرت سلیمان را به کلی ویران کرد و آثار یهود و اوراق تورات را سوزاند. خداوند اهداف آنان را جلوگیری از گسترش یاد و نام خدا خواند و عاملان این حوادث را ستمکار. فرمود:  

« و کیست ستمکارتر از آن که منع کرد و باز داشت مردم را از مساجد و در خرابی آنها کوشید، تا نام خدا را در آنجا بر زبان نیاید و بزرگ نشود».بقره / 114

آتش زدن مسجد الاقصی

ادیان الهی هریک دارای نماد و نشانه خاص هستند؛ اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی، از میان نمادها و شعایر ظاهری و مکانی، به جایگاه مسجد و احکام آن بسیاراهمیت داده است.

قرآن کریم به این مکان مقدس، نگاهی ژرف و شکوهمند دارد؛ چرا که خداوند، مساجد را مکان هایی برای اوج گرفتن و رسیدن به قله قرب الهی می داند و به رهپویان سعادت، مسجد را معرفی می کند تا از آن به عنوان مکان پرواز به سوی دوست استفاده کنند. در آیه ۳۶ سوره نورآمده است: «در خانه هایی (مانند مساجد) خداوند رخصت داده که آن جا بلندی یابد و در آن ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند».

خالق هستی، صاحب اصلی مسجد و میزبان بندگان مؤمنی است که برای بندگی او می آیند و طبیعی است که چنین خانه هایی باید بزرگ ترین پایگاه توحید و یگانه پرستی در جامعه اسلامی باشند. در آیه 17 سوره جن می فرماید: «مساجد مخصوص و از آن خدایند، پس نباید با خدا کسی را پرستش کنید».

مساجد، به دلیل شرافتی که از انتساب به خداوند یافته اند، مقدس و محترم اند تا آنجا که خداوند از مردم خواسته است آراسته به زینت و پاکیزه و نظیف، وارد مسجد شوند، مردم  نیز همواره با حضور گسترده  و نیایش و نماز و همدلی ، حرمت آن را پاس داشته اند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز همواره در گفتار و کردار خویش، مسلمانان را به بزرگداشت و احترام مساجد رهنمون می شد. نقل شده که رسم رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که هر گاه از سفری برمی گشت، ابتدا به مسجد می رفت و دو رکعت نماز می خواند، سپس در آن جا می نشست و مردم به دیدنش می آمدند.

در واقع، مساجد یکی از عوامل تاثیرگذار در پیشبرد فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه‌های مختلف آموزشی، تربیتی و فرهنگی هستند. لذا پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله)  در بدو ورود به هر شهری ابتدا اقدام به ساخت مسجد می‌نمود. در ابتدای ورود به مدینه، «مسجد قبا» و «مسجد النبی» را احداث نمود تا بدین وسیله امور مسلمین را ساماندهی نماید. 

آن حضرت مسجد را پایگاه آموزش علمی، عبادی، قضایی، تحکیم برادری، و...ساخته بود. پس از آن نیز مساجد با این کارکرد در بسیاری از جوامع نقش پر رنگی داشته‌اند. 

رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره نقش مسجد می‌فرماید: «درمسجد طراز اسلامی، شور و بهجت، عبادت خالص با نشاط، زندگی پاک و خردمندانه و سالم، در هم می‌آمیزد و فرد و جامعه را به طراز اسلامی آن نزدیک می‌کند. مسجد در اسلام، قلب تپنده حیات این دین حنیف و جایگاه پیوند آسمان و زمین است، و انسان به عنوان اشرف مخلوقات در آن رشد و تکامل می‌یابد.

علاوه بر نقش مهم مساجد در جوامع اسلامی، زیبایی ساخت و هنر معماری اسلامی، شکوه و عظمت آنها را دوچندان نموده است بگونه ای که بسیاری از این مساجد درکشورهای اسلامی چون نگینی درخشان خودنمایی می کنند.

تابش نور خورشید از پنجره های مشبک و رنگی مساجد و نقش ونگارهای بامفهوم اسلامی جلوه خاصی به این بناهای مقدس می دهد.  بر اساس پژوهش های کارشناسان، طرح بنای اولین مسجد در اسلام، منحصر به فرد بوده و هیچ نشانی از تقلید از بناها و ساختمان‌های دیگر و حتی عبادتگاه‌های سایر ادیان در آن مشاهده نمی شود.

معماری ساده و بی آلایش مساجد در صدر اسلام که با روح اسلامی نیز مطابقت داشت، به تدریج جای خود را به سبک های جدیدتر معماری داد. هنرمندان اسلامی، همپای فراگیری سایر دانش ها، در معماری نیز طرح هایی را در مسجد اجرا کردند که در راه تقویت معنویت وافزایش حضور قلب مؤمنان به هنگام حضور در مسجد و سوق دادن آن ها به سوی مبدأ هستی، موثر بود.

انحنای در و ایوان مساجد، خمیدگی پیشانی محراب و سقف مساجد که نمادی از روح تعبد و تسلیم و رکوع بنده در برابر خالق است، نمونه ای از نگاه دینی معمار اسلامی است.

هنر معماری اسلامی

مساجد در ایران فقط  جایگاهی برای عبادت نیست. در این کانون‌های مقدس علاوه بر اینکه دل‌ها مالامال از معنویت و روحانیت ذکر و یاد خدا می شود، به بسیاری از امور مردم رسیدگی شده، سخنرانان نمازگزاران را نسبت به مسائل روز آگاه  می سازند و کانون‌های مختلف آموزشی علمی، هنری، دینی  نقش مهمی درشکل گیری جوانان و نوجوانان دارد. چنانکه خیل عظیم بسیج مردمی از همین مکان‌های مقدس برخاسته اند.

«مسجد جامع خرمشهر» یکی از مساجد مهمی است که به عنوان سنگر مقاومت و ایثار مدافعان این شهر، به‌ عنوان نخستین اثر ملی دفاع مقدس ثبت شده است.  این مسجد در دوره‌های مختلف از آغاز انقلاب اسلامی تا کنون نقش مهمی در ایجاد حرکت‌های مردمی داشته است. در حقیقت این بنای مذهبی دژ محکم رزمندگان اسلام بوده است که از در و دیوارهای آن شاخصه‌های جهاد، ایمان و تقوا موج می‌زند.

مسجد جامع خرمشهر در قلب شهر خرمشهر جای  دارد. با آغاز جنگ عراق علیه ایران، مهمات و تجهیزات نظامی درون این پایگاه دینی در میان مردم و مدافعان تقسیم می‌شد. علاوه بر این، مسجد خرمشهر محل امداد رسانی به مجروحان دفاع از شهر بود و دشمن نیز که به واسطه ستون پنجم و جاسوس‌هایش از این موضوع آگاهی داشت، بارها و بارها این بنای مقدس را مورد آماج گلوله توپ و تیرهایش قرار داد.  

به طوری که همچنان آثار گلوله و ترکش‌ها بر پیکر این بنا که بیش از ۱۵۰ سال از عمر آن می‌گذرد باقی مانده است. با این حال آنچه که این مسجد را اعتبار و افتخار بخشیده است نه عمر آن، بلکه سرگذشت پرحماسه آن است. این مسجد چهارم آبان ماه سال ۱۳۵۹ (1980م) با سقوط شهر به دست نیروهای بعث عراق افتاد و مدافعان پس از اینکه شهر کاملا تصرف شد از پشت پل خرمشهر به اندوه نشستند. در جریان همین تصرف ، فرماندهان و رزمندگان سوگند یاد کردند تا این مسجد را که قلب مقاومت ملت ایران بود ، آزاد کنند. در نهایت خرمشهر پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن و اشغال ۵۷۵ روزه آن، با جانفشانی مجاهدان ، سوم خرداد ۶۱( 1982 م) آزاد شد و مسجد جامع خرمشهر بار دیگر محوریت خود را باز یافت.

امید آنکه در آینده نزدیک آزادی مسجدالاقصی و قدس شریف، دلهای مسلمانان را التیام بخشد.   139/120

** تهیه شده در گروه فرهنگ و معارف