به گزارش خبرگزاری ایران پرس؛ غار اسپهبد خورشید که به نام های دیگری از جمله دیوسفید و عایشه کرکیلی نیز نامیده می شده است طبق آثار به دست آمده از آن، در زمان های هخامنشیان و ساسانیان کاربری نظامی داشته است.
این غار در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و برای ثبت جهانی آن نیز پرونده‌ای تشکیل گردیده‌است.
علت نام گرفتن این غار به اسپهبد خورشید به زمان حکومت فردی به این نام برمی گردد. سپهبد خورشید که برخی تاریخ‌دانان امروزی نام او را خورشید شاه نوشته‌اند، آخرین اسپهبد دودمان دابویگان طبرستان بود.پدر خورشید، دادمهر، وقتی که او شش سال داشت درگذشت. با مرگ پدر، یکی از عموهای خورشید به نام فرخان کوچک به مدت هشت سال نیابت و قیومیت او را بر عهده گرفت و در سال ۷۴۸ میلادی با رسیدن خورشید به سن چهارده‌سالگی حکومت را به وی سپرد. خورشید پس از تحویل گرفتن مقام اسپهبدی از فرخان کوچک، با توطئه فرزندان او روبه‌رو شد. او پس از تاجگذاری در تمیشه، در نبردی فرزندان فرخان را شکست داده و در سارویه، مرکز طبرستان، مستقر شد.
چند سال بعد، یکی از خلفای عباسی، مهدی عباسی از اسپهبد برای ورود سپاهیانش به طبرستان و رفتن به خراسان از این راه اجازه گرفت، ولی زمانی‌که در سال ۷۵۹ میلادی سربازان عباسی وارد طبرستان شدند، به گشایش این مرزوبوم پرداختند و شهرها را تصرف کردند.
خورشید، زن و فرزندان خود را به همراه دارایی‌هایش در غاراسپهبد خورشید گذاشته و به سوی دیلم گریخت. در سال ۷۶۱ میلادی زمانی‌که خورشید خبر پیروزی عرب‌ها بر پناهندگان غار پس از دوسال و ۷ماه محاصره و دستگیری خانواده‌اش را شنید، خودکشی کرد.پس از مرگ خورشید پسران وی نتوانستند جای پدر را باز پس بگیرند و در نتیجه دودمان دابویگان منقرض شد.
این غار بعدها عایشه کرکیلی نام گرفت. در توضیح علت این نامگذاری گفته می شود که در دوره اسلامی زنی به نام عایشه در این دژ ساکن بود و جمعی از دزدان و راهزنان را به دور خود جمع کرده بود و کرکیل (غارت) می‌کردند از این جهت آن را عایشه کرکیل دژ گفته‌اند. همچنین در نزدیکی این غار بقایای قلعه‌ای قرار دارد که به قلعه باجیگران معروف است.
غار اسپهبد خورشید یک طاق بزرگ طبیعی است. عمق قسمت اصلی غار بین ۱۵ تا ۲۵ متر است؛ ولی ارتفاع 85 متری غار، آن را منحصر‌به‌فرد می‌کند.. قوس دهانه غار، یکی از عظیم‌ترین دهانه‌های غار طبیعی دنیا است. طول قوس طاق طبیعی و عظیم غار 40 متر بوده و درون غار به صورت تالاری بیضی شکل به طول ۷۵، عرض ۲۵ و ارتفاع ۱۵ متر است.
درمقابل غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا مدخل آن ادامه دارد. بنای این دیوار به دوره ساسانیان بازمی‌گردد.این دیوار، دیواری سنگی و نسبتاً مسطح است که پلکان‌های دژ روی آن قرار دارد. ساکنین از این پله‌ها برای رساندن خود به طبقات بالایی دژاستفاده می‌کردند. نکته جالب درباره پلکان‌های این دژ و طبقات این است که تمامی این طبقات و پلکان‌ها بدون استفاده از بست و پایه فلزی و فقط به‌وسیله گچ و ساروج به دیواره متصل بوده‌اند. در بالای دیواره یک تراس ۴۵ متری بوده که سمت چپ و راست دژ را به هم متصل می‌کرده است.
در مقابل غار همچنین پرتگاه مهیبی قرار دارد که ورود به آن را بسیار مشکل می‌سازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان مقاومت به مدت طولانی در آن وجود داشته‌است. داخل غار دارای اتاق‌هایی است که قدمت ساخت آن‌ها به دوره ساسانیان بازمی‌گردد.
تمام طبقات در قسمت چپ طاق، اتاق‌های متفاوتی داشته‌اند. قسمت عمده ساختمان‌ها و اتاق‌های دژ در قسمت چپ آن بوده است که هفت تخت و تراس را شامل می‌شده است.
قسمت راست طاق را نیز یک برج ۱۵ متری تشکیل می‌دهد. در ارتفاع ۶۰ متری از کف دژ، غار کوچک‌تری با ۲۰ متر عمق و ۱۵ متر عرض وجود دارد. این غار کوچک شامل دو طبقه و چند اتاق است و در اصل محل اسکان فرماندهان و ارگ فرماندهی دژ بوده است.
412
