مقامات آمریکایی، از رئیس جمهوری وقت امریکا زمان جنگ جهانی دوم "هری ترومن" که فرمان بمباران اتمی این دوشهر ژاپن را صادر کرد و مقامات بعدی در کاخ سفید برای این رویداد هولناک همواره توجیهی آشنا داشتند : "برای برقرای صلح مجبور به این کار بودیم".مهمترین بخش در شکل گیری فاجعه انسانی و ویرانگر بمباران اتمی دو شهر ژاپن درجنگ جهانی دوم، داستان ساخته شدن بمب اتمی است.
مقامات آمریکایی برای اینکه از رقابت با آلمان نازی و اتحاد جماهیرشوروی عقب نمانند برنامه ریزی و هزینه گزافی برای ساخت بمب اتم انجام دادند. «جولیوس رابرت اوپنهایمر» فیزیکدان سرشناس آمریکایی مهمترین شخصی بود که البته با حمایت مستقیم دولت آمریکا پروژه ساخت بمب اتم یا پروژه "منهتن " را به پیش برد. فیلم " اوپنهایمر"، داستان اولین آزمایش بمب اتمی و زندگی و روحیات سازنده آن و پروژه ای است که این دانشمند سرشناس با همکاری گروهی دیگراز فیزیکدانان به پیش برد.
هالیوود، تابستان امسال 2023 فیلم 3 ساعته "اوپنهایمر" به کارگردانی "کریستوفر نولان" کارگردان سرشناس هالیوودی را که کمپانی فیلمسازی "یونیورسال" تهیه و پخش کرده در سینماهای آمریکا و سراسر دنیا به اکران درآورد. هزینه ساخت " اوپنهایمر " حدود 100 میلیون دلار برآورد شده و با تبلیغات گسترده شرکت سازنده برای سودآوری آن باید حدود 400 میلیون دلار فروش داشته باشد.
- رابرت اوپنهایمر اهریمن بدنام " لوس آلاموس "
پروفسور اوپنهایمر، در پروژه ای با هدایت ژنرال آمریکایی " لسلی گرووز " زیر نظر کمیسیون انرژی اتمی (AEC) ماموریت پیدا می کند تا برای ساخت اولین بمب اتمی اقدام کند. گزارش هایی در مطبوعات آمریکایی و اروپایی در دوران جنگ جهانی دوم منتشر شده که نشان می دهد دانشمندان آلمانی موفق به شکافتن هسته اتم شده اند که این اولین قدم مهم برای ساخته شدن بمب اتمی بود.
" آلبرت اینشتین " فیزیکدان سرشناس و همکارش " لئو زیلارد " نامه ای به " فرانکلین روزولت " رئیس جمهوری وقت آمریکا در زمان جنگ جهانی دوم می نویسند و ضمن هشداردر مورد دستیابی آدولف هیتلر و آلمان نازی به قدرت اتمی امکان ساخت بمب اتمی در آمریکا را مطرح می کنند.
این پروژه با عنوان " منهتن " شناخته می شد و مدیریت آن به اوپنهایمر سپرده شد. این فیزیکدان آمریکایی برای پیشبرد طرح خود منطقه ای صحرایی در " لوس آلاموس " ایالت نیومکزیکو را در نظر گرفت و پروژه آغاز شد. پروژه منهتن تقریبا از سال 1942 آغاز شد و تا اندکی پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی ادامه پیدا کرد.
در شهر اتمی اوپنهایمر حدود 130 هزار نفر فعالیت می کردند که افراد نظامی، دانشمندان و کارمندان اداری نیز بخشی از آن بودند. مهمترین بخش، از ماموریت اوپنهایمر در شهر اتمی که خود او تاسیس کرده بود، اولین آزمایش بمب اتمی یا اصطلاحا " ترینیتی " بود. انفجار اتمی شبیه سازی شده با قرار دادن نمونه بمب بر فراز یک سکوی بلند که فاصله زیادی از زمین داشت 16 ژوئیه 1945 در صحرای " خورنادا دل موئرتو " انجام شد. " ترینیتی"، در واقع شروع دوران آزمایش های اتمی و رقابت قدرت های بزرگ برای عصر تاریخی بعد از جنگ جهانی دوم بود که به آن " جنگ سرد " می گفتند.
- بازکردن کلیدهای جعبه سیاه با دانش فیزیکدانان
اوپنهایمر، در کنار تیم تخصصی از دانشمندان و نیروهای فکری که او را برای مدیریت پروژه منهتن همراهی می کردند باید به سئوال های مهمی درمورد تبعات احتمالی انفجار اتمی نیز فکر می کرد. در روند آزمایش های علمی یکی از ریاضیدانان گروه اوپنهایمر به این موضوع اشاره کرد که حتی انفجار اتمی به شکل آزمایشی نیز انرژی غیر قابل تصوری را به سمت فضا آزاد خوهد کرد که ممکن است منجر به آتش گرفتن آسمان و نابود کردن کره زمین شود.
این سئوال، نقطه مهم و کلیدی برای اوپنهایمر بود تا با وجود رابطه نه چندن صمیمی با اینشتین به سراغ او برود و درمورد تبعات این انفجار مهیب از او سئول کند. اینشتین، اما به سئوال اوپنهایمر پاسخ روشنی نداد و زمانیکه متوجه شد " هانس بیته " فیزیکدان سرشناس با او (اوپنهایمر) همکاری می کند اطمینان داد که محاسبات این دانشمند دقیق است و می تواند ارزیابی خطر احتمالی را برآورد کند. هرچند بیته محاسبات دقیقی داشت اما پاسخ نهایی او این بود که احتمال انفجار ویرانگر برای کره زمین نزدیک به صفر ( نه صفر مطلق ) خواهد بود، بنابراین احتمال آن را بسیار ضعیف ارزیابی کرد، اما با وجود این پیش بینی نیز احتمال اندک خطر انفجاری مهیب وجود داشت.
آزمایش بمب اتمی همچنین شرایطی را به وجود آورده بود، که فیزیکدانان ساخت سلاح حهای مخرب و ویرانگرتر از بمب اتمی ازجمله " بمب هیدروژنی " را نیز پیگیری کنند. " ادوارد تلر" دانشمند مجاری تبار که پس از جنگ جهانی اول به آمریکا مهاجرت کرده بود از افرادی بود که در پروژه منهتن با اوپنهایمر همکاری می کرد.
ایده " تلر " برای ساختن سلاحی به مراتب مخوف تر از بمب اتمی بود و برای تحقق ایده خود تلاش می کرد درحالی که اوپنهایمر بشدت با این موضوع مخالف بود. سرانجام ادوارد تلر در سال های بعد از جنگ جهانی دوم، پروژه خود را برای ساخت بمب مخوف و ویرانگر هیدروژنی عملی کرد که موجب شد یکی از فیریکدانان هم عصر او آرزو کند کاش تلر اصلا به دنیا نیامده بود. بخش دیگری از نقش تاثیرگذار علم، اما دانشی که به واقع زمان جنگ جهانی دوم سیاستمداران کاخ سفید برای اهداف خود از آن بهره بردند " علم فیزیک کوانتوم " و نقش ان در پروژه ها و اهداف نظامی بود.
اوپنهایمر، یکی از سرشناس ترین فیزیکدانان قرن بیستم و نامی مطرح در فیزیک کوانتوم بود. شروع و توسعه این علم درآمریکا با برگزاری کلاس های اوپنهایمر در دانشگاههای آمریکا آغاز شد. فیزیک کوانتوم در مورد فیزیک در ابعاد بسیار کوچک ( حتی کوچک تر از اتم ها ) مطالعه می‌کند. اما، دانشمندان این شاخه از فیزیک در مورد سیستم‌های بزرگ مقیاس (Macroscopic) مانند کهکشان ها و ستاره ها نیز نظریه پردازی می کنند. مطالعه درمورد کنش و کیفیت اتم ها نیز در این شاخه علمی بحث می شود.
- داستان زندگی " اوپنهایمر" ویرانگر دنیاها
فیلم " اوپنهایمر" که " کریستوفر نولان " کارگردانی کرده، براساس کتاب " پرومته آمریکایی " است که دو نویسنده آمریکایی " کای بیرد و مارتین شروین " نوشتن آن را در دهه 1980 آغاز کردند و پس از تقریبا 25 سال و مصاحبه با صدها نفر این اثر منتشر شد. داستان فیلم، از جوانی و دوران دانش آموختگی اوپنهایمر آغاز می شود که به عنوان فیزیکدانی جوان به سراغ بسیاری از دانشمندان سرشناس می رود تا علم و دانش فیزیک را از آنها بیاموزد.
اوپنهایمر جوان، با نقش آفرینی " کیلیان مورفی " ( Cillian Murphy ) مانند بسیاری از افراد تحصیلکرده گرایشات چپ و کمونیستی داشت و به همین علت حتی زمانیکه برنامه ریزی پروژه منهتن را آغاز کرد مقامات امنیتی و پلیس فدرال آمریکا به او به چشم یک مظنون نگاه می کردند. در ابتدای فیلم، اوپنهایمر به نوعی سرنوشت خود را پیش بینی می کند و عبارتی از یکی از کتاب های آیین هندو را به کار می برد و می گوید : اکنون مرگ خواهم شد، ویرانگر دنیاها. لوییس اشتراوس کارآفرین و ثروتمند یهودی آمریکایی که نقش او را در فیلم " رابرت داونی جونیور " بازی می کند آوازه اوپنهایمر به عنوان یک دانشمند مطرح را شنیده و از او برای کار در یک مرکز علمی دعوت می کند. غرور و رفتار متکبرانه رابرت برای اشتراوس آزار دهنده است و این موضوع همیشه اختلاف بین این دو را تشدید می کند.
داستان فیلم، با موفقیت های علمی اوپنهایمر در آمریکا و انتشار مقالات علمی او در نشریات مختلف ادامه پیدا می کند اما نهادهای امنیتی به او اعتماد ندارند و فعالیت های اوپنهایمر را به عنوان یک عنصر خرابکار و حامی اتحاد جماهیر شوروی رصد می کنند. این درشرایطی است که ژنرال آمریکایی " لسلی گرووز " با بازی " مت دیمن " در فیلم هدایت پروژه منهتن را برعهده دارد.
اوپنهایمر، برای پیشبرد پروژه اش بودجه ای کلانی در اختیار دارد تا ساختن اولین بمب اتمی برای آمریکا هرچه سریعتر از آلمان و اتحاد جماهیرشوری پیش برود. مشکلات اوپنهایمرزیاد است از راضی کردن دانشمندان و نخبگان علمی و یا حتی افراد عادی برای زندگی در شهر اتمی لوس آلاموس و ازسوی دیگر نگرانی از نتیجه یک ازمایش اتمی که می تواند حتی منجر به نابودی کره زمین شود.
روند داستانی فیلم، و شرح ماوقع داستان در کمیته ای است که کنگره آمریکا برای تحقیق از اوپنهایمر تشکیل داده است. فیریکدان سرشناس آمریکایی مجبور است دراین کمیته که سال های پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت به سئوالات مختلفی پاسخ دهد ازجمله شرکت درمیتینگ ها و نشست های گروه های چپ در آمریکا و بخش دیگری که اوپنهایمر زیاد تمایلی به گفته آن ندارد افشای روابط غیر اخلاقی او است.
اوپنهایمر، همچنین به علت لو رفتن اسرار اتمی و اینکه یکی از دانشمندان انگلیسی که از لوس آلاموس بازدید کرده اطلاعات پروژه منهتن را دراختیار اتحاد جماهیرشوروی گذاشته است باید پاسخگو باشد. اوپنهایمر و حتی همسرش " کیتی " با بازی " امیلی بلانت " که پیشتر خود نیز فعال کمونیست بوده مجبورند در کمیته تحقیق کنگره شرکت کنند و داستان ناکامی ها و شکست های زندگی خود و حتی جزئیات آن را مطرح کنند. اوپنهایمر و همسرش متوجه می شوند که اشتراوس دوست قدیمی تصمیم به انتقام از آنها گرفته و چون خودش برای رسیدن به پست وزارت تلاش می کند می خواهد اوپنهایمر را قربانی کند.
نتیجه جلسات کمیته کنگره برای اوپنهایمررضایت بخش نیست و جواز امنیتی او سلب می شود و صلاحیتش زیرسئوال می رود. اشتراوس نیز به خواسته اش نمی رسد و کنگره صلاحیت او را برای وزارت تایید نمی کند.
در فیلم، سه سکانس متفاوت شاید بیانگر روحیات و سرنوشت اوپنهایمر باشد. در ابتدای فیلم زمانی که او خود را " ویرانگر دنیاها " می خواند نمایانگر تلاش های بی وقفه اوست که برای ساخت بمب اتم انجام داد اما سرانجامی جز بدنامی برایش نداشت.
سکانس دیگر، تقریبا اواخر فیلم است که با " هری ترومن " رئیس جمهوری وقت آمریکا دیدار می کند اما این ملاقات به تنش کشیده می شود جائیکه اوپنهایمر به ترومن می گوید " آقای رئیس جمهور احساس می کنم دست های من به خون آلوده است."
سکانسی دیگر در پایان فیلم فیلم، دیدار سرنوشت ساز اینشتن و اوپنهایمر است که او به دانشمند سرشناس فیریک نگرانی خودش را مطرح می کند که ساخته شدن این بمب اتم زنجیره ای وحشتناک را برای جهان به وجود خواهد آورد. شاید سرنوشت اوپنهایمر، جمله ای است که خود او درتعریف سیاهچاله ها به یک دانشمند جوان فیزیک می گوید " که ستاره ها، اگر طول عمر داشته باشند سرد می شوند از کهکشان فرو می افتند و سرانجام می میرند."
- اوپنهایمر " پرومته ای در آتش "
عذاب وجدان و جنایتی فراموش نشدنی روایت سه ساعته کریستوفر نولان، در مورد زندگی اوپنهایمر زوایای مختلفی از زندگی او را به تصویر می کشد اما داستان فیلم گویی یک پرده ( نمای ) غائب و به عمد فراموش شده دارد.
در داستان فیلم بارها و بارها جلسات طولانی اوپنهایمر با اعضای کنگره روایت می شود و همچنین زمان قابل توجهی از فیلم نیز به داستان اولین آزمایش اتمی اختصاص دارد. اما، در مقابل حتی یک سکانس و یا تصویر محدود از بمباران اتمی ژاپن، و فاجعه انسانی شکل گرفته پس از آن به نمایش درنمی آید. داستان فیلم نولان، به سمت و سویی هدایت می شود که تمرکز اصلی آن برای توجیه استفاده آمریکا از سلاح اتمی باشد.
به همین علت کارگردان و تهیه کنندگان فیلم به هیچ عنوان تصویر یا نمایی از بمباران اتمی در فیلم قرار نداده اند و اشاره به آن در داستان تنها در گزارش هایی است که در روزنامه ها منتشر شده است. یکی دیگر از موضوعات فرعی در داستان فیلم، که به آن نیز به شکل محدودی اشاره شده رقابت تسلیحاتی است که پس از اولین آزمایش اتمی بین آمریکا و اتحادجماهیرشوروی شکل می گیرد. روایت وحشتناک تر از ساخته شدن بمب اتمی ساخته شدن تسلیحاتی به مراتب خطرناکتر و ویرانگرتر یعنی " بمب هیدروژنی " است که قابلیت تخریب آن چند برابر بیشتر از تسلیحات اتمی است.
اوپنهایمر، به نوعی با این روند مخالف بود و سعی می کرد وارد این بازی وحشتناک نشود اما تبعاتش برای او حذف شدن از سمت های دولتی بود. هرچند در دوران جان اف کندی، به کاخ سفید دعوت و از او تقدیر نیز شد اما داستان پاسخگویی او به کنگره ضربه جبران ناپذیری به حیثیت و جایگاه علمی اش زد.
در داستان های اساطیر یونانی، " پرومته " محافظ آتش بود که به خاطر بی توجهی در نگهداری از این عنصر مورد خشم و تنبیه " زئوس " قرار گرفت و به بند کشیده شد. داستان زندگی اوپنهایمر، نیز به نوعی تقابل صاحبان قدرت در کنگره و کاخ سفید با داشمندی نشان می دهد که برای اهداف سیاسی مورد سوء استفاده قرار گرفت و تاوان آن را نیز با بدنامی پرداخت کرد.
نویسنده : احسان شاه ابراهیم
/ 114
