به گزارش روز یکشنبه ایران پرس، پایگاه اینترنتی روزنامه القدس العربی در مقاله ای به قلم "صادق الطائی" نوشت: موصل مرکز استان نینوا در 400 کیلومتری شمال غرب بغداد و دومین شهر بزرگ عراق است که یکی از مهم ترین شهرها و میراث تاریخی این کشور به شمار می رود.
نینوا پایتخت امپراتوری شکوهمند آشوریان، یادگاری از امپراتوری های بابلیان و سومریان و اکدیان نیز است؛ ضمن اینکه یکی از ولایت های سه گانه دولت عثمانی در عراق (بصره، بغداد، موصل) بوده است.
ولایت موصل در زمان عثمانیان متشکل از شمال عراق کنونی شامل مناطق عربی و کردستان و اقلیت های دینی و قومی بوده و با تشکیل کشور کنونی عراق، تنوع اقوام و طوائف و ادیان ویژگی بارز این استان گردید.
پیشینه تاریخی
طبق سرشماری عمومی جمعیت توسط بریتانیا در سال 1920 با وجود جنجال ها و منازعه بین عراق و ترکیه بر سر مالکیت شهر موصل، نینوا ترکیبی از تنوع قومیتی و مذهبی بود که جمعیت کل این استان بر اساس تقسیمات اداری آن زمان شامل استان های نینوا، دهوک و بخش هایی از دو استان اربیل و صلاح الدین؛ بالغ بر سیصد و 50 هزار و سیصد و 78 نفر بوده است.
توزیع مذهبی و قومیتی بدین شکل بوده است: دویست و 44 هزار و هفتصد و سیزده نفر مسلمان اهل تسنن (شامل عرب، کرد و ترکمن) 69 درصد جمعیت، شیعیان مسلمان با 17 هزار و 180 نفر (ترکمن) 4.09 درصد جمعیت، طوائف مسیحی با 50 هزار و ششصد و 70 نفر 14.5 درصد جمعیت، یهودیان با 7 هزار و365 نفر 2.2 درصد جمعیت و بقیه ادیان و اقلیت ها مذهبی مانند شبک ها، ایزدیان، صارلی ها، برجونی ها با 30 هزار و180 نفر 8.6 درصد را تشکیل می دادند.
ترکیب جمعیت قبل از حمله داعش
تعداد ساکنان موصل قبل از حمله داعش به نینوا سه میلیون و 72 هزار و 854 نفر با 60 درصد جمعیت شهری و 19 درصد جمعیت روستایی بوده است.
همچنین بر اساس تنوع و تعدد عرقی و قومیتی این استان؛ عرب ها و سپس کردها و ترکمن ها حداکثر جمعیت را تشکیل می دادند، بر اساس تقسیمات دینی نیز اهل تسنن شامل (عرب کرد ترکمن) در رأس مذاهب و سپس ترکمن های شیعه و شبکی ها (فرقه ای از شیعیان) و در مرتبه بعد ایزدی ها (آیینی باستانی)، مسیحیان سریانی و کلدانی و پروتستانی قرار دارند.
از جمعیت سه و نیم میلیون نفری استان نینوا، بیشترین آمار متعلق به عرب های سنی و کردهاست. در حالیکه ترکمن ها و شبکی ها و کلدانی ها و سریانی ها و آشوریان و ایزدی ها در مجموع یک سوم جمعیت استان را تشکیل می دهند.
نینوا از نظر تقسیمات اداری به 8 بخش و منطقه تشکیل می شود که هر یک ویژگی متمایزی دارد. عرب ها و کردها در شهر موصل و دو بخش بعاج و حضر سکونت دارند ، در حالیکه مسیحیان بیشترین جمعیت منطقه دشت نینوا در شرق رود دجله و به ویژه در دو بخش حمدانیه و تلکیف را تشکیل می دهند. بیشترین حضور ایزدی ها نیز در دو بخش سنجار و شیخان می باشد این در حالی است که ترکمن های شیعه در بخش تلعفر، و کردهای سنی نیز در عقره، و اقلیت شبکی ها در روستاهای مجاور موصل و تلعفر زندگی می کنند.
بافت جمعیت در زمان سیطره داعش
گروه تروریستی موسوم به داعش پس از تصرف موصل سیاست تصفیه نژادی و قومیتی را در پیش گرفتند. داعش بر اساس ایدئولوژی فقهی افراطی و ساختگی خود غیر مسلمانان سنی را تحت فشار قرارداده و مجبور به انتخاب یکی از دو راه پذیرفتن مشی مسلمانی آنها و یا کشته شدن می کردند.
در برخی موارد از مسیحیان به عنوان اینکه بر اساس فقه اسلامی "اهل ذمه و کتاب" شمرده می شوند مالیات می گرفتند. اما خیلی زود آنها را وادار به ترک مناطقشان کردند و سپس املاک و دارایی هایشان را به غارت بردند ، همچنین به خاطر جنایت های داعش در اثر کشتار و به اسارت رفتن، کوچاندن و بیرون راندن ایزدی ها و شیعیان و شبکی ها ، موصل از طوایف و اقوام متعدد تخلیه شد.
عبادتگاه ها ، مساجد و اماکن مذهبی اقلیت ها و طوائف دینی مذهبی با هدف نابودی اقوام و ادیان دیگر به دست داعش تخریب و منفجر شد، اما فاجعه اینجا بود که در ارتکاب این اعمال شنیع غیر انسانی خود ساکنان محلی موصل از روی ترس یا تطمیع دست داشتند که مشکلات قبیله ای و قومیتی فراوانی بعدها پس از آزاد سازی مناطق ایجاد کرد.
خطر تغییر ترکیب جمعیت
خانم "اسماء جمیل" پژوهشگر جامعه شناس ضمن انجام تحقیق روی موضوع (مشکلات اجتماعی و روانی ساکنان نینوا و راهکاری درمان آن) اشاره می کند تغییر ساختار جمعیت پس از نابودی داعش یکی از بغرنج ترین مسائل موصل خواهد بود.
این مساله در دراز مدت تأثیرات نامطلوب ، شکاف و اختلاف جمعیتی و قومیتی ، نابودی اصول همزیستی، نقض حقوق بشر ، احساس ظلم و مهم تر از همه احتمال شروع درگیری و اختلافات قومی مذهبی و کیته توزی را به دنبال دارد.
پس از حمله داعش به موصل و مناطق اطراف آن ، میلیون ها شهروند به خاطر درگیری ها آواره شدند یا مهاجرت کردند اما پس از مدت کوتاهی مجددا به مناطقشان بازگشتند . بنابراین مهاجرت منحصر به اقلیت های مذهبی شد که داعش پاکسازی نژادی را در حقشان مرتکب شده بود مانند فاجعه سنجار که داعش هزاران مرد ایزدی را از دم تیغ گذرانده و هزاران زن و کودک آنها را نیز به اسارت درآورده و به سرنوشت نامعلومی گرفتار شدند.
به همین ترتیب مسیحیانی که دشت نینوا را به سمت شهرهای اقلیم کردستان ترک کردند ابتدا ترک دیار کرده و شمار بیشماری از آنها به کشورهای امریکایی و اروپایی مهاجرت کردند.
پس از کشتار شیعیان ترکمن آنها نیز به شهرهای شیعه نشین عراق گریختند، این در حالی است که هزاران غیر نظامی دیگر نیز بخاطر جنگ به اردوگاههای نظامی اقلیم کردستان پناهنده شدند.
سرنوشت مناطق آزاد شده
ویرانی زیر ساخت ها و خانه ها و وجود مواد منفجره بسیاری از آوارگان را با مشکل بازگشت و دیگر معضلات به مناطق آزادشده شان مواجه کرده است.
در نوامبر 2015 ،برخی افراد ناشناس اقدام به کوچاندن و اخراج عرب های مسلمان عشیره الحدید که اقلیت مسلمان منطقه تلکیف و سنجار را تشکیل می دهند، کردند و بنا به شواهدی مسیحیان و ایزدی ها نیز در این امر آنها را مساعدت کردند.
آینده نینوا
"اسماء جمیل" در پژوهش خود روی استان نینوا همچنین اشاره می کند که مهاجرت و آوارگی و اخراج اقوام باعث تشکیل مناطقی با گرایش های مذهبی و قومی واحد شده و چنین ترکیب جمعیتی نمودار پراکندگی قومی را از بین می برد و در نتیجه میزان تنش و خصومت و حساسیت های قومی را افزایش می دهد و از سوی دیگر نیز، هویت تنوع قومیتی مذهبی موصل و بلکه ملی کاهش یافته و از بین می رود که چنین مساله ای حس میهن دوستی و ملی گرایی را تحت الشعاع قرار خواهد داد.
به دلایل و شرایط مذکور می بینیم که آینده استان نینوا با پایان آزاد سازی موصل در هاله ای از ابهام قرار می گیرد، مناطق آزاده شده مثل سنجار که در کنترل نیروهای پیشمرگ، پ.ک.ک و ایزدی هاست نمی خواهند تابع این استان باشند ؛ دشت نینوا با حداکثری جمعیت مسیحیان تحت کنترل حزب دمکرات کردستان است ضمن اینکه جزو مناطق مورد نزاع بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان محسوب میشود و سرنوشت این منطقه پس از رفراندوم اقلیم کردستان و احتمال ایجاد تنش بین بغداد و اربیل نامعلوم است.
اما گفتنی است نیروهای ارتش و ضد تروریسم و پلیس فدرال عراق کنترل بیشتر روستاها و شهرهای نینوا را در اختیار دارد.
از سوی دیگر نیروی سپاه نینوا به فرماندهی اثیل النجیفی استاندار سابق آن خواستار به دست گرفتن زمام امور پس از آزادسازی است، اما گروهی خواهان اقلیمی و فدرالی شدن این استان مثل اقلیم کردستان هستند.
جای تأسف و هشدار اینجاست که بازتاب و تبعات کشمکش ها در میدان عمل به شکل بازیابی مجدد(تغییر) ترکیب دموگرافی نینوا نمود خواهد یافت.115/111
بیشتر بخوانید:
مشکلات مردم موصل پس از آزاد سازی این شهر/ویدئو
فتو موشن: «موصل آزاد»
