اصفهان؛ جایی که میراث چندصدساله با آینده هوشمند پیوند می‌خورد

توسعه شهری در کنار حفاظت از میراث

بر اساس گزارش‌های رسمی، اصفهان با بیش از ۲ هزار اثر تاریخی ثبت‌شده، یکی از غنی‌ترین شهرهای ایران از نظر میراث فرهنگی است، اما همین غنا، چالشی جدی برای توسعه زیرساخت‌های مدرن ایجاد کرده است. پروژه‌های عمرانی مانند توسعه مترو، بهسازی معابر و ساخت پل‌ها، همواره با حساسیت‌های میراثی مواجه بوده‌اند.

مسیر خطوط مترو که قرار است تا سال ۲۰۳۰ به ۷۵ کیلومتر برسد، با آثار باستانی برخورد کرده‌ است؛ از جمله در اطراف میدان نقش جهان که تحت حفاظت یونسکو قرار دارد. مهندسان مجبور شده‌اند مسیر تونل‌ها را تغییر دهند تا به حریم آثار تاریخی آسیب نرسد.

بازآفرینی خلاقانه بناهای تاریخی

در مواجهه با این چالش‌ها، راهکارهایی مانند «بازاستفاده تطبیقی» در دستور کار قرار گرفته‌اند. بسیاری از خانه‌ها، کاروانسراها و بناهای دوره صفوی و قاجار به هتل‌ها، کافه‌ها و مراکز صنایع‌دستی تبدیل شده‌اند. برای نمونه، طاق‌های زیرین پل خواجو که در گذشته چایخانه‌های سنتی بودند، اکنون به فروشگاه‌های صنایع‌دستی تبدیل شده‌اند؛ مدلی که یونسکو آن را «اقتصادپذیر کردن میراث» توصیف کرده است.

شهر هوشمند؛ از فناوری تا مشارکت مردمی

اصفهان از حدود ۱۵ سال پیش پروژه «شهر با چند کلیک» را آغاز کرده است؛ طرحی که اکنون به یکی از نمونه‌های نسل دوم شهرهای هوشمند تبدیل شده است. این پروژه با هدف ارائه ۱۳۴ خدمت شهری به‌صورت آنلاین، از جمله پرداخت‌های دیجیتال، مدیریت ترافیک و زمان‌بندی جمع‌آوری پسماند، توانسته بیش از ۲ میلیون نفر را تحت پوشش قرار دهد و تا سال ۲۰۲۳، ۳۰ درصد از سفرهای شهری را کاهش دهد.

در این مسیر، از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و پلتفرم‌های داده‌محور استفاده شده است. با این حال، کارشناسان تأکید دارند که فناوری به‌تنهایی کافی نیست و مشارکت شهروندان، طراحی شهری هوشمند و پویایی اقتصادی نیز باید در کنار آن قرار گیرد.

چالش‌های پیش‌رو و راهکارهای نوآورانه

برخی کارشناسان معتقدند که حساسیت‌های میراثی گاه مانعی برای توسعه شهری شده‌اند، اما گروهی دیگر بر این باورند که با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان به تعادلی پایدار رسید. برای نمونه، در ساخت ایستگاه‌های مترو از ملات آهک سنتی استفاده شده تا سازه‌های جدید با بافت تاریخی «تنفس» کنند.

برنامه «اصفهان ۲۰۳۵» نیز مقرر کرده که تمام ساخت‌وسازهای جدید در بافت تاریخی باید با مصالح بومی و تناسبات معماری صفوی انجام شوند؛ از جمله محدودیت ارتفاع و طراحی حیاط‌ محور.

نماد تعادل؛ از سی‌وسه‌پل تا حسگرهای خورشیدی

امروز، در کنار پل تاریخی سی‌وسه‌پل، حسگرهای خورشیدی برای پایش آب رودخانه زاینده‌رود نصب شده‌اند؛ تصویری نمادین از همزیستی میراث و فناوری. این تعادل شکننده اما امیدبخش، نشان می‌دهد که اصفهان می‌تواند هم میراث‌دار گذشته باشد و هم پیشگام آینده.