نگاهي به وضعيت سواد آموزي در ايران و جهان در هزاره سوم/ سوادآموزي، بستر توسعه پايدار

 

جمشید امین زاده- هدف چهارم از اهداف هفت گانه توسعه پایدار مورد نظر سازمان ملل تاكيد مي كند كه همه جوانان، سواد و حساب را خوب فرا گیرند و نسبت چشمگیری از افراد بالغ که فاقد این مهارت ها هستند، نیز فرصت یادگیری خواندن، نوشتن و حساب کردن را به دست آورند.

آرمان های توسعه پایدار، می خواهد دسترسی به آموزش با کیفیت و فرصت های یادگیری را در طول عمر همه مردم فراهم نماید.

دبیر کل سازمان ملل متحد: 750 میلیون بی سواد در جهان هستند که 115 میلیون نفر آنان را جوانان تشکیل می دهند. 

بان كي مون، دبیرکل سازمان ملل متحد روز هشتم سپتامبر 2016 (پنجشنبه 18 شهریور) در پیامی به مناسبت روز جهانی سواد آموزی اعلام  كرد؛ 750 میلیون بی سواد در جهان هستند که 115 میلیون نفر آنان را جوانان تشکیل می دهند. بان كي مون، تمامی دولت ها و شرکای آنان را فراخواند تا به تلاش جهانی برای سواد آموزی بپیوندند.

در پیام بان کی مون آمده است: دو سوم افراد بی سواد جهان را زنان تشکیل می دهند. 250 میلیون کودک که به سن مدرسه رفتن رسیده اند، فاقد مهارت های باسوادی هستند و 124 میلیون کودک و نوجوان، هیچ گونه خدمات آموزشی و مدرسه ای دریافت نمی کنند.

*سواد آموزي از ديدگاه سازمان ملل

آموزش، همانند دسترسی به غذای مناسب و داشتن سر پناه برای هر فرد یک حق است. ماده 26 اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام کرده است: "هر فردی حق آموزش دارد."

آموزش، همچنین پیش نیاز توسعه انسانی و قوی‌ترین ابزار کاهش فقر و بهبود سلامت و برابری جنسیتی است. آموزش موجب ترویج صلح، مردم‌سالاری، افزایش بهره‌وری نیروی کار، انباشت سرمایه انسانی، بهبود سلامت جامعه و رشد اقتصادی در کشورها می‌شود. از این رو، هدف نهایی از شعار "آموزش برای همه"، دستیابی به توسعه پایدار است.

در سال ،2000 رهبران کشورهای جهان، با تدوین و تصویب "منشور هزاره"، آرمان آموزش همگانی ابتدایی را مورد توجه قرار دادند و متعهد شدند که تا سال 2015، کودکان، چه پسر و چه دختر، در همه جای دنیا بتوانند، دوره آموزش ابتدایی را به اتمام برسانند و نرخ سواد زنان و مردان بین 15 تا 24 ساله را افزایش دهند. 

از اين رو، یکی از اهداف كلان توسعه هزاره سوم، دستیابی به آموزش ابتدایی همگانی و دسترسی برابر به سطوح آموزشی برای همه کودکان، جهان فارغ از جنسیت آنها است. این هدف با آرمان کاهش فقر، رابطه تنگاتنگ دارد، زیرا در سطوح محلی، هزینه های آموزش، ثبت نام، لباس های فرم و موارد دیگر، می تواند مانعی برای ورود کودکان به سیستم آموزش باشد و در سطوح ملی نیز به ویژه در کشورهای توسعه نیافته، بودجه های عمومی معمولاً برای تامین آموزش‌های با کیفیت بسیار پایین است و اغلب، سهم فقرا، کمتر از آن چیزی است که باید بدست آورند .

* بيسوادي و رابطه مستقيم آن با فقر

متخصصان توسعه براین نظرند که تحقق اهداف توسعه، مستلزم این است که کشورها در حوزه های اصلی از قبیل شیوه حکمرانی، بهداشت، آموزش، زیر ساخت ها و دسترسی به بازارهای جهانی و حفاظت از محیط زیست، به حداقل هایی دست یابند.

در غیر این صورت، این کشورها در دام فقر و تخریب فزاینده محیط زیست گرفتار می شوند و امکان رهایی از این چالش‌های اساسی برای آن ها بسیار دشوار خواهد بود. بدون شک، بدون اتخاذ و اجرای برنامه های منسجم و فراگیر، تحقق اهداف توسعه ناممکن بوده و این گونه کشورها در چنبره فقر و توسعه نیافتگی باقی خواهند ماند.

سازمان ملل برآورد کرده است که 171 میلیون نفر از مردم فقیر جهان، تنها با کسب مهارت های ساده خواندن و نوشتن، می‌توانند از "فقر مطلق" خارج شوند.

همچنین در مورد کودکانی که دارای مادران باسواد هستند، شانس زنده‌ ماندشان پس از 5 سالگی، 50 درصد بیشتر خواهد بود.

 

برغم تلاش‌های صورت گرفته در بسیاری از کشورها، هنوز تا تحقق آرمان دوم، فاصله بسیار زیادی وجود دارد.

در حال حاضر، بیش از 121 میلیون کودک و نوجوان در سراسر جهان وجود دارد که هرگز موفق به رفتن به مدرسه نشده‌اند و هنوز هم خلأها و کاستی‌های‌ جدی در دسترسی کودکان و نوجوانان به آموزش وجود دارد؛ حتی آمارها و یافته‌های موجود نشان می‌دهد که از سال 2007  به بعد، تعداد این کودکان و نوجوانان که از حق آموزش محرومند، کاهش نیافته است.

وضعیت نامساعد آموزش کودکان و نوجوانان، این ضرورت را ایجاب کرده است که دولت‌ها نقش مؤثرتری در تضمین برخورداری آنان از حق آموزش ایفا کنند.

بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد در سخنرانی خود در مجمع عمومی به این واقعیت اشاره کرد و گفت: "ما موفقیت‌های زیادی در محقق شدن اهداف توسعه هزاره در مقایسه با گذشته داشته ایم، اما با این حال اقدامات بیشتری برای رسیدن به این اهداف باید انجام شود."

*نرخ بی سوادی در جهان و نگرانی های یونسکو

نرخ سواد بزرگسالان و جوانان در سنین 15 تا 24 سال و توانایی درک، خواندن و نوشتن، شاخصی برای ارزیابی کشورها در دستیابی به آرمان توسعه هزاره است.

طبق آمار و برنامه‌های کنونی، هدف مهم سواد آموزی برای زنان جوان اما فقیر جهان، در سال 2072 میلادی یعنی 57 سال دیگر محقق خواهد شد و چه بسا نیل به همه اهداف برای آموزش زنان فقیر در کشورهای جنوب صحرا در قاره آفریقا، تا قرن بعدی میلادی نیز به طول انجامد.
نا برابری‌های اجتماعی در ورود به مدرسه و همچنین در نتایج یادگیری در داخل کشورها و بین آنها همچنان به شکل نامطلوبی وجود دارد؛ به نحوی که 250 میلیون نفر از 650 میلیون کودکی که هم‌اکنون در سن آموزش ابتدایی به سر می‌برند، حتی اگر چهار سال را به تحصیل گذرانده باشند، قادربه خواندن یا حساب‌ کردن نیستند.

بر اساس گزارش یونسکو، برای دستیابی به اهداف آموزش پایه تا سال ۲۰۳۰ باید شکاف تأمین مالی سالانه ۲۲ میلیارد دلار پر شود.

نهاد بین‌المللی یونسکو بر این باور است که یکی از محورهای تمرکز، باید مقابله با به حاشیه رانده شدن کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل باشد.

با روند کنونی آموزش در سطح جهان، یونسکو از تحقق اهداف آموزشی توسعه هزاره در دهه های آینده ابراز نا امیدی کرده است .
 

*سواد آموزي در ايران در پرتو تلاش هاي نهضت سواد آموزی

در ایران، آموختن سواد به بی‌سوادان و اساساً سواد آموزی، از وظایف وزارت آموزش و پرورش است و سازمان نهضت سوادآموزی به عنوان متولی آن، این وظیفه خطیر را به عهده دارد.

در هفتم دی ماه ۱۳۵۸ با فرمان تاریخی امام خميني(ره)، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، نهضت سوادآموزی در ایران بنا نهاده شد.

 

در برنامه نهضت سواد آموزی، دو هدف کوتاه مدت و بلند مدت تبیین شده‌ است:

 الف) کوتاه مدت: آموزش خواندن و نوشتن به افراد محروم از نعمت ارزشمند سواد

 

ب) بلند مدت: ارتقاء آگاهی و دانش بزرگسالان نوسواد در زمینه‌های مختلف و تبدیل فرهنگ وابسته کشور به فرهنگ مستقل و خودکفا

 

سازمان نهضت سواد آموزی با اجرای طرح‌های مختلف از جمله طرح بسیج سواد آموزی توانست ، هدف کوتاه مدت فرمان تاریخی امام (ره) را در ربع قرن گذشته محقق نماید و نرخ با سوادی کشور را در جمعیت ۶ ساله و بالاتر، از ۴۷٫۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۸۵ درصد در سال ۱۳۸۰ افزایش دهد.

در حال حاضر، درصد قابل توجهی از افراد بزرگسال جامعه در گروه سني زير ۴۵ سال (گروه مولد جامعه) با سواد شده‌اند.

مطابق آمارهای بین المللی، امروز قریب به ۹۰ درصد ایرانیان، دارای سواد هستند که این آمار از  ۱۰۹ سال پیش تاکنون، رشد چشم‌گیری را نشان می‌دهد.

مطابق آمارهای بین المللی، امروز قریب به ۹۰ درصد ایرانیان، دارای سواد هستند که این آمار از ۱۰۹ سال پیش تاکنون، رشد چشم‌گیری را نشان می‌دهد.

سازمان نهضت سواد آموزی تاکنون پنج مدال افتخار از يونسكو و ايسسكو دریافت کرده‌ است.

 

 *ميزان بيسوادي در ايران از گذشته تا امروز

به استناد متون تاریخی، موضوع سواد در ایران، به پنج هزار سال پیش از میلاد باز می گردد و آثار باقی مانده از تمدن جیرفت، نشان می‌دهد که ایرانیان، دارای سواد و فرهنگی غنی بوده‌اند.

در قرن اخیر اما، در سال‌های منتهی به ۱۳۵۸ و نخستین دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي، جمعیت بیسواد ایران از جمعیت 30 میلیونی کشور، به ۱۴ میلیون نفر می رسید، يعني حدود نيمي از جمعيت ايران بيسواد بود.

حدود ده سال بعد، در اواسط دهه 1360 که جمعیت ایران حدود ۳۹ میلیون نفر می شد، میزان باسوادی به ۶۱ درصد رسید که این آمار و ارقام نشان از تأثیر نهضت سوادآموزی است.

به عبارتي روشن تر، در بازه ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۶ چیزی حدود ۱۰ میلیون نفر به آمار با سوادان ایران اضافه شد.

سطح سواد ایرانیان در سال های اخیر ارتقای چشم‌گیری داشته و در گروه هدف سواد آموزی که ۱۰ تا ۴۹ سال است، اکنون بالغ بر یک میلیون بیسواد در کشور وجود دارد که انتظار مي رود، با برنامه‌های مدون، این آمار روز به روز کاهش یابد.

در بین سواد آموزان سال ۱۳۹۵، تعداد ۹ هزار و ۷۱۵ نفر در گروه سنی بین ۱۰ تا ۱۹ سال، ۴۳ هزار و ۳۳۷ نفر در گروه سنی ۲۰ تا ۲۹ سال، ۶۸ هزار و ۲۰۰ نفر در گروه سنی ۳۰ تا ۳۹ سال، ۱۰۳ هزار و ۳۱۳ نفر در گروه سنی ۴۰ تا ۴۹ سال و ۴ هزار و ۴۴۲ نفر بالاتر از ۵۰ سال سن دارند.

از ابتدای سال ۱۳۹۵ تاکنون، ۲۲۹ هزار نفر در کشور، تحت پوشش برنامه‌های سوادآموزی قرار گرفته‌اند.

حضور مردان در کلاس‌های سواد آموزی با ۴۳ هزار و ۳۴۵ نفر و زنان با ۱۸۵ هزار و ۶۶۴ نفر، نسبت حضور در کلاس‌های سوادآموزی سال ۱۳۹۵ را نشان می‌دهد که ۱۱۱ هزار و ۴۴۵ نفر در روستاها و ۱۱۷ هزار و ۵۶۲ نفر در شهرها هستند.

               

*نگاهي به وضعيت دانشگاه ها در ايران

ایران دارای بیشترین تعداد دانشگاه در رتبه بندی سال ۲۰۱۵ لایدن در بین کشورهای منطقه خاورمیانه است.

ایران دارای بیشترین تعداد دانشگاه در رتبه بندی سال ۲۰۱۵ لایدن در بین کشورهای منطقه خاورمیانه است.

 

* دانشگاه هاي ايران در تراز جهاني وضعيت

بر اساس آخرین نتایج نظام رتبه بندی سال ۲۰۱۵ لایدن ۱۳؛ دانشگاه ایرانی در میان ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان مورد شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی قرار گرفته است.

نظام رتبه بندی لایدن یکی از معتبرترین نظام های رتبه بندی بین المللی و وابسته به مرکز مطالعات علم و فناوری دانشگاه لایدن در هلند است.

در رتبه بندی سال  ۲۰۱۵ لایدن، ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان شناسایی، ارزیابی و مورد رتبه بندی شده است.

مرجعیت و دیپلماسی علمی، دو رکن اساسی این رتبه بندی هستند. مقایسه عملکرد دانشگاه های ایران در رتبه بندی سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ لایدن، نشان می دهد که عملکرد پژوهشی دانشگاه های کشور نسبت به سال های گذشته بهتر شده است.

بر اين اساس، در حالي كه در  سال ۲۰۱۲ هیچ دانشگاهی از کشور در رتبه بندی لایدن حضور نداشت، اما  در سال ۲۰۱۳، ۵ دانشگاه از دانشگاه های ايران  در این نظام رتبه بندی شدند.

در سال ۲۰۱۴ تعداد دانشگاه های ايران در تراز اين رتبه بندي  به ۱۲ مورد رسید  و در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۱۳ دانشگاه از ایران، در جمع ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفتند.

دانشگاه­ های ایرانی حاضر در این رتبه بندی عبارتند از دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه شیراز، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه تبریز.

۷۵۰ دانشگاه برتر در شاخص های مختلفی مورد رتبه بندی قرار می گیرند .

عملکرد علمی و پژوهشی دانشگاه های ايران نسبت به سال های گذشته، رشد قابل ملاحظه ای را نشان می دهد، به نحوی که کلیه دانشگاه های کشور در بیشتر شاخص ها رشد مثبتی داشته اند.

 

بررسی دانشگاه های ایران در سال ۲۰۱۵، نشان می دهد که دانشگاه های ایران از وضعیت نسبی بهتری به خصوص در شاخص مرجعیت علمی در مقایسه با دانشگاه های همتراز برخوردارند.

بررسی دانشگاه های ایران در سال ۲۰۱۵، حاکی از آن است که دانشگاه های ایران از وضعیت نسبی بهتری به خصوص در شاخص مرجعیت علمی در مقایسه با دانشگاه های همتراز برخوردارند.

در رتبه بندی وابسته به حجم تولیدات علمی، دانشگاه های ایران برتری دارند.

به عنوان نمونه، دانشگاه تهران در شاخص ۵۰ درصد پراستنادترين توليدات علمي (وابسته به حجم تولیدات علمی) رتبه ۲۷۵ دنیا را کسب کرده است.

*سواد  آموزي زنان و افزايش مشاركت آنان در توسعه پايدار   

به گزارش اخیر یونیسف، نوجوانان، در مقایسه با کودکان در سنین دبستان، 2 برابر بیشتر ممکن است از ادامه تحصیل باز بمانند. بی شک تحصیل سبب ارتقای زندگی عموم مردم و از جمله کودکان می‌شود، به ویژه تحصیل زنان جوان، به آنها دید روشنی در مورد نسل‌های فعلی و آینده می‌بخشد و اثرات خاصی بر اولویت‌های یونیسف خواهد داشت.

آمارها در اين زمينه از افزایش جمعیت دانشجویی زنان خبر می دهند، گزارش یونسکو نیز تایید می کند که ایران در شاخص "برابری فرصت تحصیل برای دختران" به طور دائم رشد کرده است.

 

*رتبه ۶۹ ایران در آموزش همگانی

بر اساس گزارش آموزش همگانی یونسکو در سال ۲۰۱۵، در مجمع جهانی آموزش که در داکار پایتخت سنگال سال ۲۰۰۰ برگزار شد، ۱۶۴ دولت دنیا تعهد کردند که تا سال ۲۰۱۵ به شش هدف عمده در زمینه آموزش برسند. 

آموزش و مراقبت برای کودکان، آموزش همگانی، باسوادی بزرگسالان، برابری جنسیتی و فرصت برابر و کیفیت آموزش، از جمله این اهداف بود.

یونسکو (نهاد آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل)، سال گذشته، گزارش جامعی منتشر کرد  و در بخش مطالعه  آموزش زنان در ايران  نوشت؛ ایران از نظر شاخص توسعه آموزش همگانی در میان کشورهای متوسط و در رده ۶۹ قرار گرفته است.

در گزارش آموزش همگانی یونسکو، ایران جزو کشورهایي است که توانسته‌ است، میزان بیسوادی بزرگسالان را بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به کمتر از نصف کاهش دهد.

گزارش یونسکو تایید می کند که ایران در شاخص برابری فرصت تحصیل برای دختران به طور دائم رشد کرده است و از سوی دیگر، ایران در زمره کشورهایی است که به هدف تعیین شده برای گسترش تحصیل همگانی، رسیده است.

 

 

*رشد چشمگیر آمار زنان دانشجوی در 3 دهه اخیر

آمارهای ۳ دهه اخیر ایران، بیانگر رشد چمشگیر آمار زنان در جامعه دانشجویی کشور است. به طوری که سهم ۶۹ درصدی مردان در سال ۵۶، در سال ۸۶ به ۳۶.۷ درصد کاهش یافت.

آمارهای ۳ دهه اخیر ایران، بیانگر رشد چمشگیر آمار زنان در جامعه دانشجویی کشور است. به طوری که سهم ۳۱ درصدی زنان در سال ۵۶ در مقایسه با سهم ۶۹ درصدی مردان در این سال، در سال ۸۶ از مردان پیشی گرفته و سهم مردان را به ۳۶.۷ درصد کاهش داده است.

پس از آن و از سال ۸۹، به مرور تعادلی میان جمعیت دانشجویی زنان و مردان شکل می گیرد تا جایی که تا سال ۹۳، با فاصله اندکی از مردان، جمعیت دانشگاهی را شکل می دهند.

مطابق آمار اعلام شده در زمينه مشاركت در آزمون سراسری سال ۹۵، تعداد ۸۶۰ هزار و ۱۰۹ نفر داوطلب ثبت نام کردند که از این تعداد ۵۰۹ هزار و ۱۹ نفر زن و ۳۵۱ هزار و ۹۰ نفر مرد بودند.

بعبارت دیگر، ۵۹.۱۸ درصد به داوطلبان زن و ۴۰.۸۲ درصد به داوطلبان مرد اختصاص داشت .

 

* حركت ايران در مسير توسعه پايدار

تاکنون تلاش‌های بسیاری در سطح جهانی و سطح ملی برای تدوین شاخص‌های پایدار مناسب، جامع و موثر انجام شده، اما این فرآیند تاکنون متوقف نشده است.

در سطح جهانی، سازمان‌ها، نهادها، دانشگاه‌ها و بنیادهای دولتی و غیر دولتی و آژانس‌های مختلف سازمان ملل با اهداف متفاوت، مجموعه شاخص‌های متنوعی را برای جمع‌آوری اطلاعات از کشورها و بررسی وضعیت و رتبه‌بندی آن‌ها به کار گرفته‌اند، از جمله می‌توان به کمیسیون توسعه پایدار CSD، اهداف توسعه هزاره  MDG، شاخص عملکرد محیط‌ زیست  EPI، شاخص توسعه انسانی HDI و... اشاره کرد.

هر یک از این مجموعه شاخص‌ها بر اساس تجربیات به دست آمده، نسبت به نسخه‌های پیشین خود مسیر تغییر و تحول را طی کرده‌اند و برخی از آن‌ها تمرکز بیش‌تری بر یکی از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط‌ زیستی توسعه پایدار داشته‌اند.

در بازه زمانی ۲۰۱۲- ۲۰۱۵ با تلاش دست‌اندرکاران بسیاری، از جمله متخصصان، Ngoها، دولت‌ها و آژانس‌های سازمان ملل، اهداف توسعه پایدار *SDGs تدوین و در سپتامبر ۲۰۱۵ به تصویب سران ۱۹۳ کشور جهان رسید.       

 

 

                                                                

*رتبه ۷۹ ایران در میان ۱۴۹ کشور از نظر توسعه پایدار

وضعیت ایران مطابق جدول با امتیاز ۵۸/۵ و رتبه ۷۹ در بین ۱۴۹ کشور، نشان‌دهنده این است که ما در میانه راه هستیم و راه طولانی تا وضعیت ایده‌آل داریم. مطابق شاخص‌های توسعه پايدار، ایران فقط در ۲ نمایه، شامل  فقر زدايي  و آموزش از وضعیت  بهتري  برخوردار است، اما نکته حائز اهمیت این است که شاخص‌های توسعه پایدار برای یک کشور در طول زمان متغیر است و با تغییر چالش‌ها و اهداف، شاخص‌ها، می‌باید اصلاح شوند.

 

 

....................................................................................................................................................................................

* دستور کار جهانی برای توسعه پایدار که تمام ملت‌ها را جهت پیگیری راهبردی جامع که در برگیرنده توسعه اقتصادی، فراگیری اجتماعی و پایداری محیط زیست فرامی‌خواند. نمایه‌ SDG همچنین به کشورها این امکان را می‌دهد که خود را با منطقه، سایر شرکت‌کننده‌ها در سطوح مشابهی از توسعه اقتصادی کلی و نیز با کل جهان، از جمله بهترین و بدترین عملکردها مقایسه کنند.