گیلک نام قومی ایرانی تبار با هزاران سال پیشینه تاریخی است که در عمدتاً کرانه های جنوب غربی دریای مازندران در شمال ایران و در استان گیلان زندگی می کنند.
مردم استان گیلان مانند دیگر اقوام ایرانی به مردمی خونگرم، مهمان نواز و مهربان معروف هستند که آداب و رسوم گذشتگان خود را در برگزاری مراسم های مختلف حفظ کرده اند. آنها هر سال نوروز را که یکی از کهن ترین جشن های ایرانیان است با پیروی از سنتهای اجداد خود به زیبایی وشکوه هر چه تمام تر برگزار می کنند.
آیین های نوروزی مردمان خطه سرسبز گیلان مانند دیگر ایرانیان از اسفندماه با خانه تکانی، نوروخوانی، جشن چهارشنبه سوری، خرید پوشاک نو و پخت انواع نان ها وشیرینی های محلی آغاز می شود و تا سیزدهمین روز از نوروز نیز ادامه دارد.
استقبال از نوروز باستانی یکی از آداب و رسوم مشترک در تمام نقاط ایران زمین است که چهره شهرها و روستاها را متحول کرده و عطر عید وسال جدید را قدم به قدم و کوچه به کوچه برای مردم تداعی می کند.
«دیچین واچین»
یکی از آیین های پیشواز از نوروز در میان مردمان گیلک مراسم «دیچین واچین» است که با خانه تکانی و با تمیز کردن و تزیین پوشش دیوارها و کف اتاق ها شروع می شود.
دیچین واچین را می توان مراسمی مترادف با خانه تکانی عنوان کرد. مصالح ساختمانی گیلانیان در قدیم از طبیعت واقلیم آنان گرفته می شد.
بانوان این خطه از ایران زمین در ماه پایانی سال با تهیه گل رس کف خانه را تمیز می کردند و دیوارها را با گلهای رنگارنگ محلی تزیین کرده و همچنین اشیای کهنه مانند کاسه ها و کوزه های گلی را شکسته و دور می انداختند و حصیرها را از نو می ساختند.
نوروزخوانی
نوروزخوانی یکی از شناخته شده ترین آیین های ایرانیان در استقبال از نوروز است. این مراسم در شمال ایران رنگ و بوی ویژه ای دارد. با آغاز اسفند نوروزخوانان که قاصد بهار بودند ترانه های زمزمه می کردند که آمدن بهار و روزهایی سراسر شادی و امید را نوید می داد.
بر اساس مراسم نوروخوانی در گیلان، یک هفته مانده به نوروز و سال نو چند نفر هنگام شب لباس سنتی برتن کرده و فانوس به دست و درکوچه ها وخیابانها دو چوب برداشته به هم می کوبند و به درهر خانه ای که می رسیدند اجازه نوروز خوانی می گرفتند و باخواندن اشعاری در وصف بهارو نوروز، به آنها نوید سال نو می دادند و بعد از اجرای مراسم یک شاخه شمشاد به عنوان نماد سرسبزی و نیک بختی همچنین شیرینی های محلی ازصاحبخانه هدیه می گرفتند.
جشن نوروز بل
یکی دیگر از آیین هایی که هر سال مردم گیلک همزمان با تحویل سال نو برگزار می کنند مراسمی با عنوان جشن نوروز بل است. در فرهنگ گیلانی ها نوروز بل به معنی شعله آتش نوروزی است.
از آنجا که مردم این خطه از ایران کشاورز و برنج کار هستند، با کاه و کولش باقی مانده از محصول خود در عصر آخرین روز اسفندماه آتش روشن می کنند.
مردم گیلان با پوشیدن لباس های محلی و رنگارنگ خود دور تا دور آتش حلقه می زنند و با آواز و پایکوبی محلی به استقبال سال نو می روند و پیوند خود را با طبیعت محکم می کنند.
آهو چره
یکی از مراسم کهن مردمان گیلک زبان در استقبال از نوروز نمایشی به نام «آهو چره» بوده است. در این نمایش سه نفره افراد با وسایل مختلف چیزی شبیه کله آهو درست می کردند. برای آهو شاخ می گذاشتند وگل و سبزه به شاخش می زدند.
با مهره شیشه ای نیز برایش چشم درست کرده و زنگوله به آن آویزان می کردند و آن را بر سر چوبی قرار می دادند. بازیگر آهو، کیسه ای پارچه ای روی سر خود می کشید به طوری که تمام بدنش را می پوشاند و از داخل آن چوبی را که کله آهو بر سر آن قرار داشت به دست می گرفت. سپس با دیگر اعضای نمایش به محله های مختلف می رفتند و با اجرای نمایش آهو چره و شعر خوانی نوید بهار و نوروز را می دادند و از اهالی محله عیدی می گرفتند.
تکم گردانی
یکی دیگر از آیین های سنتی بخشی از مردم گیلان در استقبال از سال نو مراسم تکم گردانی است.
تکم چی ها و یا عروسک گردان های نوروزی، در مناطق شمال ایران مانند خطه آذربایجان راویان و آوازه خوانان دوره گردی بوده اند که در آخرین روزهای زمستان با آواز های خود نوید بهاری تازه را می دادند. تکم چی ها یا تکم گردان ها با استفاده از چوب، عروسکی به شکل بز درست می کنند و آن را با پشم سیاه بز می پوشانند، و به عنوان نوید دهندگان و مژده بخشان آمدن نوروز با اشعار مختلف محلی و با حرکت دادن عروسک خود، آمدن نوروز را مژده و نوید می‌دهند و از مردم عیدی می گیرند.
در حقیقت آیین نمایشی «تکم گردانی» به نوعی انتقال دهنده آموزهای مهم فرهنگ غنی این منطقه به شمار می‌آید که در سپهر فرهنگی ایران، مهربانی، نوع دوستی، سخاوت، بخشندگی و احترام را در قالب این نمایش عروسکی به نمایش می گذارد.
چهارشنبه سوری
ایرانیان آخرین شب چهارشنبه سال خورشیدی را با روشن کردن آتش و برگزاری آداب و رسوم مختلف به استقبال سال نو می روند.
در خطه شمال ایران، مردمان گیلک نیزمانند سایر اقوام ایرانی با آیینهای خاصی آخرین چهارشنبه سال را جشن می گیرند.
در این شب اسپند دود می کنند. گلاب به صورت خود می زنند و شمع به نیت روشنایی روشن می کنند. گیلانی ها خاکستر آتش شب چهارشنبه سوری را صبح روز بعد پای درختها می ریزند و معتقدند که درختها بارور می شوند.
در باورهای مردم بعضی از مناطق شمالی شخصیتی افسانه ای به نام چارشنبه خاتون در شب چهارشنبه سوری به خانه ها سر می زند و از غذاهای خاص این شب که برای او گذاشته اند، لقمه ای می خورد و برای خانواده هایی که خانه خود را در آستانه بهار وسال نو پاکیزه کرده اند دعا می کند وبه آنها برکت می دهد.
شال اندازی
شال اندازی یکی دیگر از رسم های پرشور و زیبای چهارشنبه سوری مردمان گیلک است که در بیشتر مناطق ایران نیز برگزار می شود.
در آیین شال اندازی، همچون سایر مناطق ایران، پسران جوان شال یا دستمالی را که به گوشه آن گلی بسته اند از بالای پشت بام خانه همسایگان به پایین آویزان کرده و از صاحبخانه طلب عیدی می کنند.
اهالی خانه نیز به جای گل مقداری شیرینی و گاهی پول در داخل شال گذاشته و آن را می بندد. پسران جوان هم با شور و شوق شال را به سمت بالا می کشند. در مناطق شمالی این مراسم گاهی حالت نوعی خواستگاری را نیز از دختر صاحب خانه دارد.
هفت سین
پس از برگزاری جشن آخرین چهارشنبه سال، ایرانیان با تدارک سفره هفت سین ایرانی که مهترین نماد ایرانیان در نوروز است به استقبال سال نو می روند. مردمان خطه سر سبز شمال ایران نیز در آخرین ساعت های سال کهنه و در آستانه تحویل سال نو با آویزان کردن شاخه های شمشاد به در خانه و اتاق ها، سفره زیبا و رنگارنگ هفت سین را در اتاقی از خانه پهن می کنند. بانوان با سلیقه شمالی با قرار دادن قرآن بر سر سفره و چیدن شیرینی های محلی و تخم مرغ های رنگین، آب و آینه، اسپند و سمنو به نیت برکت و رزق وروزی بر روی آن و نیز روشن کردن شمع ویا چراغ به نشانه روشنایی به پیشواز سال نو می روند.
زیارت
در شهرهایی که دارای زیارتگاه و امامزاده است بسیاری از مردم گیلک ساعت تحویل سال در آنجا حضور پیدا می کنند و با روشن کردن شمع برای سلامتی اعضای خانواده خود و داشتن سالی پر از خیر وبرکت دعا می کنند.
سیزده بدر
مردم مناطق شمالی ایران نیز مانند دیگر ایرانیان فرهنگ دوست و اصیل با جشن سیزده بدر در سیزدهمین روز از فروردین ماه، نوروز را بدرقه می کنند. آنها به صورت گروهی این روز را با شادی و سرور در میان سبزه زارها می گذرانند و سبزه های نوروزی خود را به نیت دفع بلا نحسی وآرزوی خیر و برکت به آب روان می سپارند و غروب سیزده بدر کنار رودخانه می روند و هفت دانه سنگ ریز در آب می اندازند و باانداختن هر سنگی آرزویی برای سال جدید می کنند.
