موشک توفان؛ نماد دستیابی به توانمندی ضد زره بومی

نکته مهم اینکه هم زمان با تکامل انواع ادوات زرهی به موازات آن، تسلیحات ضد زره مانند توپ‌ها، راکت اندازها و در آخر انواع مختلف موشک های ضد زره نیز برای مقابله با آنها توسعه یافته و عملیاتی شده اند.

در برهه کنونی ایفای ماموریت های ضد زره بر عهده نفرات و یگان های مجهز به موشک های ضد زره است. لذا یکی از نقاط توجه ارتش های بزرگ دنیا، تدارک موشک‌های پیشرفته ضد زره است که ضمن توانایی نفوذ در زره تانک‌ها و سایر اداوت زرهی، دارای برد و دقت هر چه بیشتر برای مقابله با تهدیدات نوین در عرصه زرهی باشند.

در این راستا، در ایران نیز از زمان جنگ تحمیلی ساخت موشک ضد زره بومی در دستور کار قرار گرفت که این مهم با مهندسی معکوس موشک آمریکایی ضد تانک «بی جی ام 71 تاو» BGM71 TOW عملی شد. موشک تاو که احتمال اصابت آن به هدف 95 درصد عنوان شده در دست رزمندگان اسلام کارنامه درخشانی در جنگ تحمیلی از خود بجا گذاشت.

در طول سه دهه اخیر روند تکامل نمونه بومی موشک تاو تحت عنوان توفان ادامه یافته و آخرین نمونه ساخته شده آن توفان 7 نام دارد که دارای پیشرفت های قابل توجهی نسبت به نمونه اولیه توفان 1 است.  

آغاز توسعه 

در دوران جنگ تحمیلی از یک سو با توجه به نیاز فراوان به موشک تاو برای مقابله با ادوات زرهی دشمن بعثی و از سوی دیگر وجود برخی امکانات و زیرساخت ها در کشور طرح مهندسی معکوس موشک تاو به جریان افتاد و در نهایت با تلاش متخصصان داخلی، پس از عملیات خیبر که در اسفند 1362 انجام شد و بیش از یک سال و نیم تلاش فشرده، اولین نمونه ساخت داخل این موشک در نیمه سال 1364 آماده شد.

اولین موشک تاو ساخت ایران در دوران جنگ به صورت محرمانه آزمایش شد، آزمایشی که اقناع کننده نبود، اما متخصصان جوان به کار خود ادامه دادند و کمتر از یک سال بعد، آزمایش های موفق این موشک روی تانک‌های عراقی در میدان نبرد به انجام رسید.

«محسن رفیق دوست» وزیر وقت سپاه پاسداران در یک برنامه تلویزیونی در 21 اسفند 1366 فیلمی از پرتاب این موشک و اصابت دقیق آن به هدف آورده بود که با پخش آن عملکرد بالای نمونه کپی شده تاو که در آن هنگام موشک «شهید فهمیده »نام گذاری شده بود، اثبات شد.

بدین ترتیب ساخت نمونه ایرانی موشک تاو کلید خورد و با توجه به کارنامه عملیاتی درخشان این موشک، توسعه آن وتولید انواع جدیدتر و نیز به کارگیری این موشک در سطح نیروهای مسلح مد نظر قرار گرفت.

موشک ضد زره توفان و انواع مختلف آن

در 28 خرداد 1393 سردار «سیدمهدی فرحی» رئیس وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع برای اولین بار از برنامه نهایی موشک‌های توفان خبر داد.

وی در همایش «مهمات برتر نیروی زمینی» گفت: "ما با همان پایه و پلتفرم موشک تاو، موشک‌های توفان را در هفت مرحله یعنی از طوفان 1 تا طوفان 7 تولید کرده‌ایم و این روند ادامه دارد و موشک‌های توفان تا نوع 11 نیز تعریف شده‌اند."

همچنین به رغم اینکه تا ساخت توفان 3، موشک آمریکایی تاو به عنوان الگو مطرح بود، اما از توفان 4، شاهد نوآوری و ابتکارات ویژه متخصصان دفاعی هستیم به نحوی که کاملا از روند قبلی یعنی حرکت بر اساس خانواده تاو، فاصله گرفته و تولیدات جدید، دارای مشخصات چشمگیرتر و با قابلیت های جدیدی شده اند.

موشک‌های ضد زره ایرانی توفان بارها در نمایشگاه های دفاعی داخلی و خارجی به نمایش در آمده و مورد توجه کارشناسان دفاعی دنیا قرار گرفته‌اند و در عین حال، به کارگیری این موشک‌ها در نبرد علیه گروه های تروریستی در عراق و سوریه نشان دهنده کارایی مطلوب انواع مختلف آن در برابر اهداف زرهی و نیز برای انهدام خودروهای انتحاری آنها که اغلب با صفحات فلزی زره‌پوش نیز شده‌اند از فواصل دور و قبل از رسیدن به مواضع خودی بوده است.

توفان 1: نمونه بومی موشک تاو که در دهه 1370 به طور انبوه توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شد «توفان» نامیده شد که در برخی مشخصه ها تفاوت ها و بهبودهایی نسبت به نمونه خارجی داشت.

از آن جمله باید به سرجنگی 3/6 کیلوگرمی، وزن 18/5 کیلوگرم، میزان نفوذ در زره  550 میلیمتر و برد 70 تا سه هزار و 850 متر و سرعت بیشینه 310 متر بر ثانیه ای آن اشاره کرد.

برد مؤثر این موشک که طول و قطر بدنه و دهانه بالک آن به ترتیب 116 و 15 و 45 سانتیمتر است در روز برابر 3500 متر و در شب به کمک سامانه هدفگیری حرارتی 2500 متر بوده و سرعت متوسط آن در پرواز 240 متر بر ثانیه عنوان شده است.

توفان 2: با توجه به استفاده تانک‌های جدید از زره‌های واکنشی انفجاری،‌ نسل دوم توفان، با سرجنگی دو مرحله ای ساخته شد. توفان 2 به دلیل بهره گیری از یک میله حاوی سرجنگی اولیه که قطر 40 میلیمتری دارد، 145 سانتیمتر طول در حالت باز بودن میله و 116 سانتیمتر در حالت بسته بودن آن طول دارد.

این میله به صورت تلسکوپی مکانیکی بوده و سرجنگی اولیه ای در نوک آن جاسازی شده و با برخورد به زره واکنشی، سرجنگی اولیه بخش واکنشی را از بین برده و سرجنگی اصلی به داخل بدنه نفوذ می‌کند.

وزن کلی موشک توفان 2 برابر 19/1 کیلوگرم، وزن سرجنگی 4/1 کیلوگرم، و میزان نفوذ آن 760 میلیمتر است که 38/2 درصد افزایش را نسبت به توفان 1 نشان می‌دهد.

سایر مشخصات این نمونه از جمله شیوه هدفگیری و هدایت مانند نسل اول است. خصوصاً احتمال اصابت هر دو نسل توفان، 95 درصد عنوان شده است. این موشک‌ها قابلیت به کارگیری در شب را با برد کمتر دارند.

توفان 3: یکی از نمونه‌های خاص خانواده موشک‌های توفان، توفان 3 است که دارای 2 ویژگی متفاوت با نسل‌های قبلی است. این موشک قابلیت حمله از بالا (تاپ اتک) Top Attackرا داشته و سرجنگی آن از نوع «نفوذ کننده انفجاری» (EFP) است.

در موشک ایرانی توفان 3 پس از شلیک و سرعت گرفتن موشک، پرواز آن بالاتر از خط دید مستقیم به هدف صورت می‌گیرد. موشک هدف خود را از طریق حسگرهای مغناطیسی و لیزری شناسایی کرده و با رسیدن بر فراز آن سرجنگی 1/7 کیلوگرمی خود را منفجر می‌کند.

این سرجنگی توانایی نفوذ بیش از 80 میلیمتر در زره‌های «آر اچ ای» RHA را دارد. قطر این سرجنگی که در پشت حسگرها و نزدیک به دماغه موشک جانمایی شده برابر 12/8 سانتیمتر است.

موشک توفان 3 نیز 19/1 کیلوگرم جرم داشته و برد آن بین 650 تا 3500 متر بوده و سایر مشخصات ابعادی و عملکردی آن از جمله شیوه هدایت، مشابه گونه توفان 1 است.

توفان 3 ام: موشک ضد زره توفان 3 ام در واقع نسل جدید موشک‌های ضدزره توفان 3 است. این دو موشک، تاپ اتک هستند و به این شکل عمل می‌کنند که پس از شلیک، موشک بالاتر از خط دید مستقیم خود را به بالای سر هدف رسانده و از طریق حسگرهای مغناطیسی و لیزری، هدف را شناسایی کرده و سر جنگی خود را بالای هدف منفجر می‌کند. با رونمایی از توفان 3 ام در بهمن 1397 ایران عملاً دو نوع موشک تاپ اتک از خانواده توفان در اختیار دارد.

توفان 4: نمونه بعدی و کمتر شناخته شده موشک توفان موسوم به توفان 4، نمونه ای با بدنه شبیه نمونه پایه توفان اما مجهز به سرجنگی ترموباریک است. این نوع سرجنگی برای انهدام پناهگاه‌ها و اهداف سبک و با محافظت زرهی کم بسیار مؤثر عمل می‌کند.

در واقع توفان 4 بر مبنای موشک ضد زره توفان اما با یک مأموریت ویژه که به کارگیری سرجنگی ترموباریک است، ساخته شد. این موشک با یک نوار پهن قرمز رنگ در قسمت سرجنگی از نمونه پایه توفان متمایز می‌شود.

این نوع سرجنگی دارای عملکرد متفاوت و پیچیده تری نسبت به کلاهک های ترکشی-انفجاری معمولی است. در کلاهک ترموباریک، علاوه بر انفجار اولیه و ترکش های آن، یک شعاع اثر حرارتی برای تأثیرگذاری روی هدف وجود دارد و در ادامه امواج فشاری شدیدی در محیط انفجار موشک ایجاد می‌شود که با افت انرژی کمی، این امواج در زوایای مختلف محل مثلاً راهروهای یک غار یا پناهگاه منتشر شده و تا شعاع به مراتب بالاتری نسبت به اثر حرارتی، روی هدف تأثیر می گذارند.

در نتیجه کلاهک ترموباریک برای درگیری با گروه های تروریستی یا شورشی پنهان شده در غارها یا پناهگاه‌های تودرتو بسیار مؤثر است. برد موشک توفان 4 بین 100 تا سه هزار و 750 متر، سرعت نهایی آن 310 و سرعت متوسط آن 178 متر بر ثانیه است که تغییرات اندکی را نسبت به توفان پایه نشان می‌دهد.

کاهش 100 متری بیشینه برد توفان 4 نسبت به نمونه پایه می‌تواند ناشی از افزایش وزن این موشک باشد، زیرا این نمونه دارای وزن 20 کیلوگرم است که 3/5 کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی می‌شود.

طول این موشک 117/2 و قطر آن 15/3 سانتیمتر بوده و مدت زمان پرواز آن در برد بیشینه 21 ثانیه است. به طور معمول 1 تا 2 موشک توفان 4 را در هر دقیقه می‌توان از پرتابگر آن شلیک کرد. این موشک در دمای منفی 32 تا مثبت 60 درجه قابل به کارگیری است.

توفان 5: موشک توفان 5 به عنوان توسعه‌یافته‌ترین نمونه مشاهده شده از این خانواده مطرح است که تصاویر آن نشان دهنده تفاوت های محسوسی حتی نسبت به آخرین نمونه‌های خارجی تاو است.

این موشک بر خلاف نسل های قبلی از روش هدایت پیشرفته با استفاده از پرتو لیزر برخوردار است که ضمن حفظ آن از آسیب پذیری در برابر جنگ الکترونیک دشمن، دقت بسیار بالایی نیز به آن می‌دهد. این موشک دارای سر جنگی دو مرحله ای و یک میله جمع شونده (تلسکوپی) سه قسمتی جدید نیز هست.

میزان نفوذ این موشک در زره بیش از نسل های قبلی عنوان شده است. موشک توفان ۵ قابلیت پرتاب از پرتابگرهای اصلاح شده تاو/ توفان را دارد و در نتیجه برای پرتابگرهای موجود زمینی مناسب است.

بخش هدفگیری و هدایت سامانه پرتابگر این موشک متناسب با تغییرات آن بهسازی شده و به ادوات «هدایت نیمه خودکار سوار بر پرتو لیزر» مجهز شده است. مقایسه تصاویر نشان می‌دهد هر چند بدنه توفان 5 کشیده تر است اما از سامانه پیشران مشابه نسل های قبلی بهره می‌برد. یک مجموعه چهارتایی بالک صلیبی شکل نیز در این نسل به قسمتی جلوتر از بالک های اصلی اضافه شده است.

مهمترین تغییر ایجاد شده در توفان 5 آن را به یکی از مؤثرترین ضدزره‌های کشور تبدیل کرده، زیرا میزان نفوذ این نمونه از موشک‌های توفان، به 900 میلیمتر افزایش یافته است.

در واقع پس از موشک دهلاویه با میزان نفوذ بیش از 1200 میلیمتر، توفان 5 جایگاه دوم را در میان تسلیحات ضدزره کشور به خود اختصاص داده است. این میزان نفوذ البته در بین موشک‌های دنیا نیز در رده بالایی قرار می‌گیرد.

برد توفان 5 بین 100 تا 3500 متر، وزن آن 23 کیلوگرم، طول با میله (سرجنگی اولیه) در حالت باز 147/3 و در حالت بسته 117/2 میلیمتر، قطر بدنه 15/3 میلیمتر و دهانه بالک برابر 48 میلیمتر است.

وزن سرجنگی این موشک 6/2 کیلوگرم بوده که به میزان قابل توجهی بیشتر از نمونه‌های ضدزره توفان است. سرعت متوسط این نمونه به 167 متر بر ثانیه کاهش یافته و میزان شلیک در دقیقه و دمای عملکردی آن مشابه توفان 4 است.

در مقایسه با توفان 2 که آن هم به میله انهدام زره‌های واکنشی مجهز است، در توفان 5، با 20/4 درصد افزایش وزن، 18/4 درصد افزایش میزان نفوذ بیشتر در زره به دست آمده است.

این موشک همچون سایر گونه‌های توفان قابلیت شلیک از پرتابگر ثابت زمینی و نمونه‌های نصب شده روی خودروهای تاکتیکی و زره پوش ها را داشته و به نظر می‌رسد در رزمایش های سال های اخیر، بر روی بالگردهای کبرای هوانیروز ارتش نیز آزمایش شده باشد.

توفان 6: موشک توفان 6 نیز همچون توفان 4 دارای سرجنگی ترموباریک بوده، از نظر شکل ظاهری شبیه به نمونه پایه توفان است ، با این تفاوت که تمام بدنه در این نمونه جدید، دارای قطر یکسان است یعنی کاهش قطر بدنه که در توفان 1، 2 و 4 بعد از قسمت پیشران پروازی مشاهده می‌شد، در توفان 6 دیده نمی‌شود.

این امر سبب افزایش حجم بدنه موشک در قسمت جلویی می‌شود که این حجم افزوده، صرف جای‌دهی کلاهک بزرگتر شده به طوری که کلاهک این نمونه از 3/5 کیلوگرم در توفان 4 به 5 کیلوگرم رسیده است.

سایر مشخصات تغییر کرده در توفان 6 نسبت به توفان 4 شامل برد بین 100 تا 3500 متر، وزن کل 21 کیلوگرم و سرعت متوسط 170 متر بر ثانیه است. این موشک همانند توفان 4 و 5 قابلیت شلیک از پرتابگر ثابت زمینی، زره پوش ها و بالگردها را دارد. شیوه هدایت این نمونه همانند نمونه پایه توفان از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار است.

توفان 7: نمونه بعدی خانواده موشک توفان یعنی توفان 7 نیز یک موشک با سرجنگی ترموباریک است اما از آن مشخصات یا تصویر واضحی در دست نیست تا با دو نمونه ترموباریک دیگر موشک‌های توفان مقایسه شود. 

نویسنده: سیدرضا میرطاهر

117