سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «آینده خواندنیست» از ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ ( 10 تا 20 مه) همزمان به صورت فیزیکی در مصلای امام خمینی(ره) در تهران و به صورت مجازی برای استفاده موثر و مفید از ابزار دیجیتال برگزار شد.
کتاب مهم‌ترین عنصر اثرگذار در عرصه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی است. عرصه‌ای را نمی‌توانیم در نظر بگیریم که تحت تأثیر کتاب و کتابخوانی نباشد. پس از دوره همه‌گیری کرونا و تغییر سبک زندگی آحاد جامعه، اکنون برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب به عنوان بستری برای ایجاد انگیزه و شوق مطالعه بسیار حائز اهمیت است. برگزاری نمایشگاه کتاب فرصتی متفاوت و جذاب برای خانواده‌ها ایجاد کرد تا بار دیگر با حضور در جمع ناشران و فضای فرهنگی نمایشگاه به خرید و استفاده از کتاب‌های مورد علاقه‌شان بپردازند.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که امسال از سوی مسئولان برای بهتر برگزار کردن نمایشگاه انجام شده، حضور همزمان کتابفروشان در نمایشگاه کتاب تهران بود. بیش از 200 کتابفروشی در کنار سه هزار ناشر داخلی و خارجی آثارشان را عرضه کردند و مجموعه صنعت نشر برای اولین‌بار در این نمایشگاه به صورت همزمان در دو ضلع ناشران و کتابفروشان به ارائه خدمات پرداختند.
بخش ناشران خارجی شامل غرفه کشورهای میهمان، غرفه میهمان ویژه و غرفه‌های 100 ناشر بود که حدود ۴۵ هزار عنوان کتاب خارجی چاپ شده در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ در این بخش عرضه شد. نسبت به دوره سی‌وسوم نمایشگاه کتاب تهران، تعداد کتاب‌های خارجی عرضه شده حدود پنجاه درصد افزایش داشت.
در این دوره نمایشگاه کتاب، بر جذب مخاطبان نمایشگاه در فعالیت‌های فرهنگی تمرکز بیشتری کرد. «کتاب آرا»، «سینماکتاب»، قصه‌گویی، عروسک‌گردانی، تئاتر خیابانی و سرود مربوط به حوزه کودک و نوجوان و کتاب برنامه‌های فرهنگی بود که طی روزهای برگزاری نمایشگاه، مخاطبان زیادی را به خود جلب کرد.
در بخش «سینما کتاب» فیلم‌های مستند، اقتباسی و یا فیلم‌هایی که در ارتباط با شخصیت‌های فعال حوزه کتاب و فرهنگ یا در ارتباط با ترویج کتاب است، با حضور عوامل و تهیه‌کنندگان آنها برای علاقه‌مندان به نمایش درآمد.
امسال ۶ سرا در فضاهای مختلف نمایشگاه دایر شد که برخی از آنها مربوط به حوزه‌ها و بخش‌های تخصصی نمایشگاه از جمله سرای ناشران دانشگاهی، سرای ناشران کودک و نوجوان، سرای ناشران آموزشی، سرای ناشران بین‌الملل و سرای ناشران داخلی بود و در سرای اصلی نیز نشست‌های موضوع محور و گفت‌وگو محور برگزار شد. همچنین امسال به مناسبت صدمین سالگرد تولد جلال آل احمد، نویسنده بزرگ ایرانی برنامه‌های ویژه‌ای در این زمینه برگزار شد.
تعدادی از شخصیت‌های تاثیرگذار جهان به‌ویژه جهان اسلام در این دوره از نمایشگاه حضور داشتند.
تاجیکان ملتی تمدن‌آفرین و فرهنگی بوده و هستند و همین امر آنان را به سوی کتابخوانی و کتاب‌دوستی سوق می‌دهد. اگر به دیده تحقیق به آثار بزرگترین شاعران، ادبیان، عالمان و فیلسوفان دو ملت ایران و تاجیکستان نظر بیفکنیم، خواهیم دید کتاب و کتابخوانی و ارج گذاشتن به آن امری همه‌گیر است. به‌واقع تاروپودهای ملت ایران و تاجیکستان با کتاب پیوندی ناگسستنی دارد و همزبانی و مشترکات فرهنگی این دو ملت بر همگان آشکار است.
نمایشگاه کتاب ایران که همه ساله در این ایام برگزار می‌شود، یکی از مهم‌ترین و بزرگترین رویدادهای فرهنگی، نه تنها در ایران، بلکه در منطقه و جهان است. میهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران، تاجیکستان بود که بخش ویژه ای در نمایشگاه داشت و هیئت بلندپایه فرهنگی به همین مناسبت به ایران سفرکرد.
زلفیه دولت‌زاده، وزیر فرهنگ تاجیکستان در مراسم افتتاحیه ضمن تشکر از وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران و ضمن تقدیر از استقبال گرم و پذیرایی صمیمانه از هیئت ناشران و اهل ادب و هنر تاجیکستان گفت: جای بسی خوشحالی و شکرگزاری است که روابط فرهنگی جمهوری‌های هم‌زبان و هم‌فرهنگ تاجیکستان و ایران با تلاش‌های هر دو کشور، همواره گسترش می‌یابد.
وجود پیوندهای تاریخی و فرهنگی عمیقی که بین دو کشور وجود دارد، به ما این ضرورت را نشان می‌دهد که بتوانیم زمینه‌های هرچه بیشتر حضور هنرمندان و اهالی فرهنگ و هنر را در کشورهای یکدیگر میسر کنیم.
زلفیه دولت‌زاده با اشاره به اینکه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بزرگترین رویداد منطقه در حوزه کتاب است، بیان کرد: سلامت فرهنگی انسان و جامعه ایرانی به نمایشگاه کتاب گره خورده است. اگر جامعه سلامت فرهنگی داشته باشد، دورنمای خوبی خواهد داشت. هر کس نمایشگاه کتاب تهران را ببیند به این مطلب یقین حاصل می‌کند.
شاه‌منصور شاه‌میرزا، نویسنده، شاعر و پژوهشگر تاجیک هم این نمایشگاه را یکی از بزرگترین رویدادها و گردهمایی‌های منطقه دانست و گفت: نمایشگاه کتاب تهران نشان‌دهنده اینست که ایران در زمینه چاپ و نشر و ترجمه از قدرت‌های ممتاز منطقه محسوب می‌شود. به‌نظر من این نمایشگاه فرصت و فضای خوبی برای نمایش توانمندی‌های فرهنگی و نمایشی ایران است.
وی با طرح این نکته که نمایشگاه کتاب تهران با استقبال زیادی از سوی مردم روبه‌رو می‌شود، گفت: این امر نشان می‌دهد هنوز هم علاقه مردم به فرهنگ، ادب و کتاب به قوت خود پا برجاست. هرچند با وجود مشکلات اقتصادی شاهد کاهش خرید مردم در حوزه کتاب هستیم، اما علاقه مخاطبان ایرانی به این کالای فرهنگی هیچ وقت از بین نمی‌رود.
محمود (هژیر) طهرانی، نویسنده و عضو هیئت مدیره انجمن دوستی ایران و تاجیکستان هم درباره وضعیت صنعت نشر تاجیکستان، بیان کرد: وضعیت نشر این کشور از نظر گستردگی به اندازه ایران نیست که البته باید مسائلی چون وضعیت اقتصادی تاجیکستان، وسعت کشور و جمعیت را هم درنظر گرفت. با این‌حال دولت و دستگاه‌های مربوطه اهتمام و توجه زیادی راجع به نشر کتاب و ترویج و تشویق کتابخوانی دارند.
طهرانی با اشاره به پیشینه روابط صنعت نشر دو کشور ایران و تاجیکستان، ادامه داد: تبادلات نشر بین دو کشور در سطح مطلوب نبوده است. یکی به دلیل تفاوت خط و دیگری به دلیل برخی اختلافات که صدور کتاب به خط نیاکان (فارسی) به تاجیکستان را با موانع زیادی روبه‌رو کرده بود. قبل از آن انجمن‌هایی مردم نهاد مثل انجمن دوستی ایران و تاجیکستان در قالب طرح‌هایی مردمی مثل جمع‌آوری و ارسال هزاران جلد کتاب فارسی از سراسر ایران و تحویل آن به کتابخانه ملی تاجیکستان قدم‌های خوبی در این راه برداشته بودند.
وی با اشاره به اینکه برای توسعه روابط دو کشور، دولت‌ها باید روابط سیاسی و فرهنگی بین خود را تقویت کنند، گفت: تبادل کتاب و دیگر ابزار فرهنگی بین دو کشور باید بیشتر شود. باید گشایشی عملی از هر دو طرف در عرصه نشر و تبادلات در حوزه کتاب و دیگر مواد چاپی و حتی چندرسانه‌ای به‌وجود بیاید.
برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، یکی از رویدادهای مهم فرهنگی است که هم در تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه تاثیر فراوانی دارد و هم زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را در موقعیت ممتازی قرار می دهد.
خلیل‌الله افضلی؛ استادیار میهمان در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (UCLA) و بنیانگذار موسسه پژوهشی بایسنغر در هرات است که درباره نقش نمایشگاه کتاب تهران در معرفی منابع فارسی در جهان معتقد است: بدون شک، نمایشگاه کتاب تهران با آن‌که ناشران خارجی هم در آن سهم ارزنده‌ای دارند، بزرگترین و مهم‌ترین نمایشگاه کتاب فارسی در جهان است. رویدادی است که دوستداران زیادی را از گوشه و کنار دنیا به خود فرا می‌خواند. همه ساله در هرات عده زیادی از علاقه‌مندان به صورت گروهی جهت دیدار از نمایشگاه کتاب تهران به این شهر سفر می‌کنند.
وی در ادامه ضمن بیان این نکته که با توجه به نزدیکی زبانی و فرهنگی ایران و افغانستان، می‌توان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ناشران افغانستانی را به‌مثابه ناشران خارجی در نظر نگرفت، گفت: این یکی از مشکلات جدی است و البته تنظیم این موضوع ساده نخواهد بود. به لحاظ حقوقی واضح است که افغانستان کشوری جداست و زبان‌های مختلفی در آن‌جا صحبت می‌شود و از این حیث باید در جای ناشران خارجی قرار بگیرد. اما بحث اینست که شاید حدود هشتاد درصد و بلکه بیشتر آثار ناشران خصوصی افغانستان، به زبان فارسی است و با همین الفبای رایج در ایران، در آن‌جا هم کتابت می‌شود. برای این وضعیت خاص شاید بهتر باشد استثنائی در نظر گرفته شود. اگر در سال‌های آینده تمهیدی سنجیده شود که کتاب‌های فارسی ناشران افغانستانی در سالن ناشران عمومی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در کنار ناشران ایرانی ، به نمایش گذاشته شود، قطعاً سبب آشنایی بیشتر مردم ایران با پژوهش‌ها و آثار همزبانان خود در افغانستان خواهد شد.
نِزارکارا، نماینده سازمان کتابخانه‌ها و انتشارات ترکیه هم، ضمن اشاره به برپایی غرفه کشور ترکیه از سوی وزارت فرهنگ و گردشگری این کشور در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: ما هر سال در این رویداد فرهنگی شرکت می‌کنیم. برای ما مهم است به تهران بیاییم تا ناشران و خوانندگان ایرانی با آثار ما آشنا شوند. در سال‌های گذشته وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه تعدادی از کتاب‌های ناشران این کشور را می‌خرید و در این اینجا به نمایش می‌گذاشت و بعد از پایان نمایشگاه آنها را به کتابخانه‌های ایران اهدا می‌کرد.
نِزارکارا معتقد است که برای ورود به بازار جهانی کتاب، ناشران باید در نمایشگاه‌های کتاب از جمله نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کنند و ضمن برگزاری نشست‌های فرهنگی و نقد و بررسی آثار مطرح خود، کتاب‌های مطلوب و طراز اول نویسندگان ایرانی را شناخته و اقدام به تعامل و تبادل نظر با آنها و نویسندگان شرکت‌کننده در این رویداد فرهنگی کنند.
در همین زمینه مهدی بیردال، معاون انتشارات کوثر ترکیه هم معتقد است که کتاب در همه عرصه‌ها از جمله سیاست و دیپلماتیک، دوستی، خانواده و... کالایی پرارزش است و می‌تواند فرهنگ‌ها را بهم نزدیک کند.
بیردال درباره میزان آشنایی‌اش با ناشران ایرانی بیان کرد: ما با ناشران ایرانی و نویسندگان ایرانی آشنایی داریم و تاکنون تعدادی از آثار ایرانی را به ترکی استانبولی ترجمه و منتشر کرده‌ایم تا مردم ترکیه با فرهنگ و کشور ایران آشنا شوند. از جمله نویسندگانی که آثارش را در ترکیه منتشر کرده‌ایم، محمود دولت‌آبادی است. انتشار کتاب‌های ایرانی بخشی از فعالیت انتشارات کوثر است و در آینده نیز این روند را ادامه خواهیم داد.
این فعال فرهنگی اضافه کرد: ایران در زمینه روانشناسی کودک، بسیار حرفه‌ای است و آثاری که در ایران با این موضوع منتشر شده، مورد تایید کارشناسان خبره است. همچنین در ترکیه تمایل بسیاری به ترجمه و انتشار منابع عرفانی ایرانی وجود دارد و ما سعی می کنیم که به این خواسته خوانندگان احترام بگذاریم.
نسرین مقدم
116
