بنیامین نتانیاهو نخستین بار 18 ژوئن 1996 به پست نخست وزیری رسید و تا 6 جولای 1999 نخست وزیر بود. پس از شکست در انتخابات 1999 از ریاست حزب لیکود انصراف داد، اما ریاست اپوزیسیون را در دست داشت. نتانیاهو سال 2002 وزیر خارجه کابینه آریل شارون شد و سال 2009 با پیروزی لیکود در انتخابات کنست هجدهم، دوباره نخست وزیر اسرائیل شد و تا ژوئن 2021 نیز در این پست باقی ماند.
نتانیاهو در نخست وزیری 12 ساله خود، ریاست 6 کابینه را بر عهده داشت. به عبارت دیگر، عمر هر کابینه نتانیاهو تنها دو سال بود که نشان می‌دهد در 12 سال نخست وزیری وی، اسرائیل شاهد بی‌ثباتی سیاسی بود. با فروپاشی کابینه اسرائیل در دسامبر 2018، نتانیاهو از این تاریخ تا زمان سقوط از قدرت به طور موقت نخست وزیر اسرائیل بود. نتانیاهو طولانی‌ترین دوره نخست وزیری در اسرائیل را نیز در اختیار دارد. پیش از او، بن گوریون که 14 سال نخست وزیر رژیم صهیونیستی بود، اما نتانیاهو جمعاً 15 سال پست نخست وزیری اسرائیل را در اختیار داشت.
پس از برگزاری 4 انتخابات پارلمانی در اراضی اشغالی، نتانیاهو موفق به تشکیل کابینه جدید نشد و رقبای وی تحرکات جدی برای تشکیل کابینه آغاز کرده بودند. نتانیاهو با امنیتی‌سازی فضا از طریق درگیری با گروه‌های مقاومت فلسطین، تلاش کرد در مسیر تشکیل کابینه جدید کارشکنی کند. برداشت نتانیاهو این بود که از طریق به راه انداختن جنگی جدید می‌تواند در قدرت باقی بماند. با این حال، جنگ 12 روزه نه تنها کمکی به نتانیاهو نکرد بلکه حتی ضد آن نیز عمل کرد و نهایتاً رقبای قدرتمند اما ناهمگون وی موفق شدند کابینه جدید را تشکیل دهند و نتانیاهو را پس از 12 سال متوالی از قدرت کنار زنند.
الگوی رفتاری فردمحور
دلایل متعددی را می‌توان در خصوص سقوط بنیامین نتانیاهو از راس قدرت اسرائیل عنوان کرد، اما مهم‌ترین دلیل مربوط به الگوی رفتار سیاسی و همچنین شخصیت بنیامین نتانیاهو است. نتانیاهو به لحاظ سیاسی، فردمحور است، به نحوی که حتی حاضر نشد در مقابل باقی ماندن قدرت در اختیار حزب لیکود، از نخست وزیری کناره‌گیری کند. نتانیاهو در سال‌های اخیر برای بقای در قدرت از هیچ تلاشی دریغ نکرد و همین تلاش همه‌جانبه وی که به کارشکنی، فریب و حتی تحمیل هزینه سنگین اقتصادی به رژیم اسرائیل بابت برگزاری 4 انتخابات طی دو سال انجامید، سبب شد رقبای وی در موضوع کنار گذاشتن نتانیاهو از قدرت وجه اشتراک داشته باشند.
نتانیاهو و حذف رقبا در لیکود
علاوه بر این، نتانیاهو به لحاظ سیاسی شخصیتی بود که در حذف رقبا تبحر خاصی داشت و این موضوع سبب رویگردانی هم پیمانان سنتی از وی شد. یائیر لاپید، وزیر اقتصاد، موشه یعلون، وزیر جنگ، آویگدور لیبرمن، وزیر جنگ، نفتالی بنت، وزیر آموزش و جنگ و بنی گانتس، وزیر جنگ کابینه نتانیاهو بوده‌اند. گیدعون سعر هم عضو حزب لیکود بود. اما همه این افراد از نتانیاهو جدا شده و این جدایی نیز به گونه‌ای بود که در جهت حذف وی از قدرت مصمم شدند. به جز لاپید و بنی گانتس سایر این افراد در احزاب دست راستی اسرائیل با نتانیاهو به اردوگاه راست گرایان تعلق داشتند، اما نهایتاً با چپ‌گرایان برای کنار گذاشتن نتانیاهو به توافق رسیدند. بنابراین یکی از دلایل اصلی کنار رفتن نتانیاهو از اریکه قدرت، رویگردانی هم پیمانان سنتی وی در جریان راست است. این رفتار نتانیاهو حتی سبب شد شماری از رقبای وی با خروج از حزب لیکود، حزب جدیدی را تشکیل دهند و خود را برای رقابت با وی آماده کنند و همین در سقوط نتانیاهو نقش داشت چرا که این افراد با به دست آوردن چند کرسی در پارلمان اسرائیل، ضمن کاهش شمار کرسی‌های لیکود، با چپ گرایان اسرائیل برای تشکیل کابینه جدید و کنار گذاشتن نتانیاهو از قدرت به توافق رسیدند.
قابل اعتماد نبودن نتانیاهو
سومین شاخصه سیاسی نتانیاهو که نهایتا نیز به ضد وی عمل کرد، قابل اعتماد نبودن وی بود. نتانیاهو پس از انتخابات مارس 2020 و با هدف ممانعت از برگزاری انتخابات چهارم در شرایطی که کرونا نیز در سرزمین‌های اشغالی روند تصاعدی داشت، با بنی گانتس، رهبر حزب آبی و سفید برای تشکیل کابینه با نخست وزیری چرخشی ائتلاف کرد، اما هرگز میان نتانیاهو و گانتس اعتمادی شکل نگرفت. نهایتاً نیز این بی‌اعتمادی به فروپاشی کابینه منجر شد و از سوی دیگر پس از انتخابات مارس 2021 نیز هیچ شخصیتی حاضر نشد به دلیل بی‌اعتمادی با بنیامین نتانیاهو برای تشکیل کابینه جدید ائتلاف کند. نتانیاهو زمانی که مطمئن شد رقبا برای تشکیل کابینه عزم جدی دارند به نفتالی بنت پیشنهاد نخست وزیری چرخشی داد، اما بنت حاضر نشد در دامی که بنی گانتس پیش از این گرفتار شده بود، قرار گیرد.
پرونده های فساد و اعتراض های مردمی
یکی دیگر از دلایل سقوط نتانیاهو از قدرت، پرونده‌های فساد وی بود. نتانیاهو در نخستین دور نخست وزیری خود در دهه 1990 میلادی در نهایت از اتهام فساد در دادگاه تبرئه شد، اما از سال 2009 به بعد، وی درگیر چهار پرونده فساد شد. نتانیاهو و همسرش سارا در پرونده موسوم به «1000» به دریافت هدایای گرانقیمت از جمله سیگارهای گرانقیمت متهم هستند. نتانیاهو در پرونده موسوم به «2000» نیز به مذاکره و توافق با «آرنون موزیس»، ناشر روزنامه «یدیعوت آحارونوت» برای پوشش اخباری جانبدارانه از وی در مقابل اعمال محدودیت علیه روزنامه «اسرائیل الیوم» که رقیب این روزنامه است، متهم شد. پرونده موسوم به «3000» نیز مربوط به خرید زیردریایی از آلمان در مقابل دریافت رشوه است و پرونده موسوم به «4000» نیز مربوط به تخلفاتی در وزارت ارتباطات و شرکت «بزک» است که در این دو پرونده نیز پای نخست وزیر رژیم صهیونیستی گیر است. این پرونده‌های چهارگانه فساد که هم به عاملی برای تلاش وی جهت باقی ماندن در قدرت تبدیل شد، سبب شد اعتراض‌های گسترده و مداومی علیه نخست وزیر سابق اسرائیل در اراضی اشغالی شکل بگیرد. معترضان خواستار برکناری نتانیاهو از قدرت بودند و نهایتاً نیز به هدف خود رسیدند.
الگوی رفتاری نتانیاهو که از دید منتقدان به شکل‌گیری دیکتاتوری وی در اسرائیل منجر شده بود، نهایتاً به حذف نتانیاهو از قدرت و همچنین از دست دادن قدرت توسط حزب لیکود انجامید. در کابینه ائتلافی نفتالی بنت و یائیر لاپید، حزب لیکود هیچ سهمی ندارد. سهم هر کدام از احزاب حاضر در کابینه ائتلافی عبارت است از؛: ۷ کرسی برای حزب یش عتید به رهبری یائیر لاپید، ۳ کرسی برای حزب یامینا به رهبری نفتالی بنت، ۴ کرسی برای حزب امید جدید به رهبری گیدئون سعر رهبر حزب امید جدید، ۴ کرسی برای حزب آبی و سفید به رهبری بنی گانتس، ۳ کرسی برای حزب اسرائیل ما به رهبری آویگدور لیبرمن، ۳ کرسی برای حزب کارگر به رهبری مراو میخائیلی و ۳ کرسی برای حزب مرتص به رهبری ینتصان هورووتیز.
نکته پایانی اینکه؛ با وجود پایان نخست وزیری اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی، اما هنوز نمی‌توان گفت بن‌بست سیاسی در اراضی اشغالی پایان یافته و حزب لیکود برای مدت زیادی از قدرت دور خواهد بود. // 114
نویسنده: سید رضی عمادی
