طبق اذعان این کشورها تنها یک معامله از طریق این سامانه انجام شده است. اینستکس 14 ماه پس از ایجاد و در مارس 2020 توانست اولین و تنها تراکنش خود را با ایران در خصوص تجهیزات درمانی انجام دهد.
این کشورها در بیانیه خود تصریح کردند که تصمیم برای انحلال اینستکس صرفاً بر مبنای مسائل تجاری و مستقل از عوامل دیگر اتخاذ شده است.سازو کار اینستکس در ژانویه 2019 و حدود دو سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای رونمایی شد.
با آنکه کشورهای اروپایی مدعی بودند این سامانه را برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران راه‌اندازی کرده‌اند، اما مقام‌های عالی‌رتبه این کشور بارها در نظراتشان اعتراف کردند که با توجه به اینکه شرکت‌های خصوصی را نمی‌توان به تجارت با کشوری مجبور کرد اینستکس تنها اقدامی نمادین به شمار می‌رود.
به رغم اینکه اروپایی ها اکنون با انحلال اینستکس تلاش کرده اند تا تقصیر این امر را متوجه ایران نمایند اما واقعیت این است که با وجود خواسته جدی تهران برای اجرایی شدن اینستکس در راستای تحقق تعاملات تجاری با کشورهای اروپایی به منظور کاهش آثار منفی تحریم های یکجانبه آمریکا اما این اروپایی ها بودند که یا ناتوان از اجرایی کردن اینتستکس بوده و یا به دلیل ترس از مجازات های واشنگتن عملا شرکتها، موسسات و بانک های اروپایی هیچ گاه وارد تعاملات مالی و تجاری با ایران نشدند.
در واقع از جمله دلایل اصلی ناکارآمدی اینستکس عدم رغبت بانک‌های اروپایی برای انجام تراکنش‌های مربوط به ایران به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا بود.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، درباره انحلال اینستکس گفت: "جمهوری اسلامی ایران اگرچه هرگز به این سازوکار تکیه نکرده و دل نبسته بود، اما در کمال حسن نیت، از هیچ همکاری مقتضی برای فعایت این کانال دریغ نکرد."
او دولت‌های اروپایی را به «بی‌عملی و ناکامی در راه‌اندازی موثر اینستکس» متهم و تصریح کرد که آنها اقدامات لازم و ضروری را برای فعال‌سازی آن در قالب انجام تعهدات اروپا ذیل برجام انجام ندادند.
در عین حال تروئیکای اروپایی در بیانیه خود مدعی شده که 10 سهامدار اینستکس (بلژیک، آلمان، فنلاند، دانمارک، فرانسه، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و بریتانیا) به این جمع‌بندی رسیدند که بعد از امتناع ایران برای کار کردن با این سامانه دلیلی برای ادامه فعالیت آن وجود ندارد.
اروپایی ها ادعا می کنند که ایران بنا به دلایل سیاسی مانع از فعالیت اینستکس بر مبنای دستور کارش شده است. در این بیانیه ادعا شده ایران تنها برای یک معامله مجوز صادر کرده و بعد از آن از انجام معاملات دیگر جلوگیری کرده است.
در حالی که موضع تهران در قبال اینستکس پس از آشکار شدن بی فایده بودن و نمادین بودن آن و عدم رغبت طرف های اروپایی برای انجام تعاملات تجاری و مالی با تهران است.
به رغم اینکه ایران امیدوار بود که برخی تدابیر اروپایی ها به ویژه «اینستکس» به صورت موثر اجرایی شود، اما طرف های اروپایی در این زمینه آشکارا تعلل کردند.
بدین ترتیب تهران در باره توانایی یا اساسا اراده طرف اروپایی برای حفظ برجام دچار تردید شده و در نهایت چاره کار را کاهش گام به گام تعهدات برجامی خود دانست که نشانه قاطعیت تهران در زمینه تعیین تکلیف برجام است.
در واقع اروپایی ها انتظار داشتند با برپایی سازو کاری بودن فایده یعنی اینستکس و بدون اجرای تعهدات برجامی خود، تهران به طور یکجانبه و بدون انتفاع از برجام به اجرای تعهدات خود ادامه دهد.
در برهه کنونی نیز به رغم مواضع و بیانیه های مکرر اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی در زمینه عزم اروپا برای بازگشت به برجام اما هیچ گام موثری در این زمینه از جانب آنها برداشته نشده است.
اساسا اروپایی ها با وجود چند سال مذاکرات وین و آماده بودن توافق برای بازگشت به برجام اما فشاری به طرف آمریکایی در این زمینه وارد نمی کنند. واشنگتن نیز به رغم ادعاهای قبلی دولت بایدن در باره بازگشت به برجام اکنون بر این موضع است که مذاکرات برجامی در اولویت آن قرار ندارد. این مساله ای است که با انتقاد روسیه به عنوان یکی از اعضای گروه 1+4 مواجه شده است.
«میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین ضمن انتقاد از کارشکنی‌های آمریکا و اروپا در بازگشت به توافق برجام گفت که آمریکایی‌ها به زودی به میز مذاکرات بازنمی‌گردند.
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
117
