حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی آغاز سال 1397 در حرم امام رضا (ع) در مشهد مقدس با اشاره به استحکام و نشاط انقلاب در چهل سالگی «مردم سالاری» را یکی دیگر از اصول بنیادین نظام جمهوری اسلامی دانستند و گفتند: در چهل سال گذشته، تقریباً در هر یک یا دو سال انتخابات برگزار شده است و مردم آزادانه و با شور و شوق شرکت کرده اند که ثمره آن هم روی کار آمدن دولت‌هایی با گرایش های مختلف سیاسی در چهار دهه اخیر بوده است.
جلوه پر شور مردم در ادوار مختلف انتخابات
انقلاب اسلامی بر اساس اهداف و آرمان های قابل قبول و مستندی به وجود آمد که ریشه در آموزه های دینی و ملی جامعۀ ایران دارد. میل به توسعه و پیشرفت و کمال از جمله دستاوردهایی است که آیندۀ پیش روی انقلاب اسلامی را در خشنده تر کرد.
مردم سالاری دینی نشانی از توسعه سیاسی
در این راستا یکی از مهم ترین ابعاد توسعه؛ یعنی توسعۀ سیاسی و کارکرد آن در عرصۀ نظام سازی پس از انقلاب اسلامی، در قالب نظام مردم سالاری دینی مورد توجه ویژه ای قرار گرفت.
توسعۀ سیاسی و کارآمدی آن در روند شکل گیری نظام مردم سالاری دینی حائز اهمیت است.
معیارها و ملاک های حاکم بر نظام مردم سالاری دینی در ایران نشان می دهد توسعۀ سیاسی، از اهداف ضروری انقلاب اسلامی در جهت شکل گیری و دوام نظام مردم سالاری دینی بوده است.
مردم سالاری دینی مبتنی بر اصول و ملاک هایی همچون رضایتمندی مردم، ارزش مداری، حق مداری و قانون محوری و نیز در بردارندۀ ویژگی هایی است که جز در قالب توسعۀ سیاسی قابل تحقق نیست.
توسعۀ سیاسی در واقع از نیازها و لوازم خاص یک نظام مردم سالار دینی است.
به یقین توسعۀ سیاسی مبتنی بر ارزش های الهی در ایران پس از انقلاب، یکی از دستاوردهای گران سنگ نظام اسلامی است.
بر پایه اسناد تاریخی پیشینه تلاش انسان برای توسعه در حوزه های اجتماعی به شکل گیری جمعیت های اولیه، بهبود اسکان و تغذیه و در دوره های بعد به ساخت دولت - شهرها انجامید.
دراین مسیر نهادهایی در یونان بنیان گرفتند و بعد در سراسر جهان، با تفاوت های اندک و تشابهات فراوان گسترده شدند. در کنار توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جوامع مختلف؛ موضوع توسعه سیاسی در این دولت - شهرها اهمیت یافت.
نهادهایی برای اعمال قدرت یا اقتدار تشکیل شدند و سازو کارهایی برای اداره امور جامعه تعریف شد.
سال ها و یا شاید قرن ها بعد مفهوم حکومت داری و دولت به معنای نهاد اصلی و مسوول امور جامعه از سوی مردم پذیرفته شد.
به این ترتیب توسعه سیاسی گرچه از همان ابتدای تشکیل جوامع بدوی آغاز شده بود، اما شتاب گرفت و در بسیاری جوامع راه را برای توسعه حوزه های دیگر هموارتر ساخت.
برای توسعه سیاسی، رشته های دانشگاهی تعریف و تدوین شد و به اصول حکومت داری به مثابه دانشی همانند سایر دانش ها اهمیت داده شد.
اگر بپذیریم که توسعه به عنوان فرآیندی تاثیرپذیر از متغیرهای متفاوت است، باید گفت شتاب توسعه سیاسی در جوامع با متغیرهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی پیشینه تاریخی و ناخودآگاه و خودآگاه ویژه آن جامعه، سرعت و مدت متفاوتی را تجربه کرده است.
برخی حکمرانان و صاحبان قدرت با بهره گیری از مختصات خاص جامعه خود توانستند قطار توسعه در حوزه سیاسی را به آسانی برروی ریل جامعه خود حرکت دهند و راه هزار ساله را صد ساله بپیمایند و گروهی دیگر از سرزمین ها در قرن بیستم هم هنوز به اصول اولیه این توسعه دست نیافته اند.
حرکت واقعی توسعه سیاسی ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی
در ایران حرکت واقعی و ماندگار توسعه سیاسی را می توان در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و چهار دهه تلاش برای نهادینه کردن نظام مردم سالاری در جامعه جستجو کرد.
گسترش مردم سالاری و نهادینه شدن اصول دموکراسی در هر جامعه ای باید از ذهن و باور مردمان آن آغاز شود. با در نظر گرفتن چنین نگرشی و واکاوی ساخت ها و باورهای روانی و ذهنی ایرانیان، دردوران حاکمیت های گذشته یک قرن اخیر می توان گفت، چهل سال گذشته جهشی بزرگ در این جهت بوده است.
استبداد زدگی ذهن و ناخودآگاه جمعی ایرانیان در طول قرن های متوالی آنها را نسبت به ساحت سیاست و حکمرانان این عرصه بدبین کرده بود.
ثمره این بدبینی در خوشبینانه ترین حالت به توسعه سیاسی کمکی نکرد و در واقع ازعوامل مهم توسعه نیافتگی ایران بوده است. این شک و بدبینی اعتماد مورد نیاز میان دولت و ملت را در بسیاری از برهه ها کمرنگ و موجب تضعیف ملت ایران شد.
در حقیقت بسیاری از ایرانیان پذیرفته بودند که تلاش در جهت توسعه سیاسی نه تنها برای آنها فایده ای ندارد بلکه به سبب قدرت یافتن، حاکمی هر چند در حد و مرز قانون، منافع آنها متضرر خواهد شد.
درعرصه اجتماعی هم نوعی چند پاره گی اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران وجود داشت که از دلایل مهم توسعه نیافتگی در حوزه سیاسی ایران در گذشته بود.
تنوع فرهنگی، پیش نیاز توسعه سیاسی در ایران
بسیاری از تاریخ شناسان و ایران شناسان، پراکندگی های جغرافیایی، تنوع قومی و تکثرمذهبی را از مهمترین دلایل این مهم می دانستند، اما دیدگاه و اندیشه های سیاسی برگرفته از ارزش اسلام سیاسی خلاف بودن این تئوری را اثبات کرد.
بر خلاف آنچه القا می شد؛ تنوع و پراکندگی ها، فرهنگ های متفاوت نه تنها شکاف در جامعه ایران ایجاد نکرده است، بلکه به عنوان پیش نیاز توسعه سیاسی مورد تاکید قرار گرفت.
در واقع بسیاری از برهه های تاریخی جنگ ها و دخالت های بیگانگان اجازه تفکر، تامل و عمل برای بهبود وضیعت سیاسی ایران را نمی داده است.
بسیاری از حاکمان در سده های مختلف چنان درگیر جنگ ها و هجمه های داخلی و خارجی بودند و امنیت در ایران چنان گوهر نایابی بود که سخن گفتن از مقوله ای چون توسعه سیاسی امری، ناملموس و گاهی حتی متضاد با منافع ملی ارزیابی می شد.
گروه ایران اداره کل خبر و تفسیر برون مرزی
116/118
