این شرایط سبب افزایش مداخلات خارجی، گسترش تروریسم، وخیم شدن اوضاع اقتصادی و بحران انسانی گسترده در لیبی شده است. در سالی که گذشت جنگ و بحران در لیبی شدت گرفت و صف آرایی کشورهای خارجی در عرصه سیاسی این کشور آشکارتر شد.
در سالی که گذشت جنگ بر سر قدرت در لیبی ادامه یافت. دولت طبرق در شرق به ریاست ژنرال "خلیفه حفتر" و دولت وفاق ملی در طرابلس به ریاست "فائز السراج" دو قطب جدال بر سر قدرت در این کشور بودند.
این شرایط لیبی را با مشکلات فراوان رو به رو کرد؛ به طوری که "غسان سلامه" فرستاده سازمان ملل متحد در امور لیبی به طور رسمی و صریح درباره خطر تجزیه این کشور هشدار داد. سلامه خواستار همکاری طرف های لیبی به ویژه دولت وفاق ملی و دولت شرق لیبی برای رسیدن به توافق برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی در این کشور شد.
در این راستا غسان سلامه رایزنی های بسیاری را با طرف های سیاسی لیبی انجام داد و در پی این رایزنی ها نشست السراج و حفتر، 27 فوریه 2019 به دعوت فرستاده ویژه سازمان ملل در لیبی برگزار شد. پس از آن "فائزالسراج" رئیس دولت وفاق ملی لیبی از توافق با ژنرال "خلیفه حفتر" فرمانده نیروهای موسوم به ارتش ملی این کشور برای برگزاری انتخابات خبر داد.
پس از این توافق، هیات پشتیبانی سازمان ملل متحد در لیبی با انتشار بیانیه ای اعلام کرد: توافق برای برگزاری انتخابات سراسری در لیبی تحت نظارت سازمان ملل متحد به امضای فائز السراج و ژنرال خلیفه حفتر رسید و دو طرف درباره ضرورت پایان دادن به دوره انتقالی از طریق برگزاری انتخابات سراسری به توافق دست یافتند.
در پی این توافق "آنتونیو گوترش" دبیرکل سازمان ملل متحد به منظور هموار کردن مسیر برگزاری انتخابات در لیبی به این کشور سفر کرد.
دبیرکل سازمان ملل متحد در این زمینه گفت: "ما امیدواریم گفت وگوهایی که میان سراج و حفتر در ابوظبی صورت گرفت و تفاهمی که ایجاد شد، گام مهمی برای تضمین وحدت تمامی طرف های لیبی باشد و بتوان با برگزاری یک کنفرانس ملی، آن را تقویت کرد."
در این راستا قرار شد با هدف تعیین زمان برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری، کنفرانس ملی 14 تا 16 آوریل در بخش غربی لیبی برگزار شود. همچنین مقرر شد تا کنفرانس دیگری نیز با عنوان "آشتی" در ماه ژوئیه با حضور مقامات منطقه ای و سازمان ملل متحد در آدیس آبابا پایتخت اتیوپی برگزار شود که هدف آن آشتی گروه های مختلف درگیر در لیبی به منظور خروج این کشور از آشوب و بحران اعلام شد.
"غسان سلامه" از گروه های رقیب خواست از فرصت مهم این نشست ها برای متحد کردن لیبی و ترسیم نقشه راه انتخابات و صلح در این کشور، پس از سال ها خشونت و آشوب، استفاده کنند. در عین حال وی هشدار داد: "اگر از این فرصت استفاده نشود، تنها گزینه های پیش رو، «درگیری یا بن بست طولانی مدت» خواهد بود."
حمله "خلیفه حفتر" به طرابلس
در حالی که جامعه بین المللی در انتظار برگزاری کنفرانس ملی و فراهم آوردن زمینه لازم برای آشتی، تدوین قانون اساسی و برگزاری انتخابات در لیبی بود، ژنرال خلیفه حفتر در یک فایل صوتی به نظامیان تحت امر خود فرمان حمله به طرابلس، پایتخت در حاکمیت دولت وفاق ملی را صادر کرد.
"احمد مسماری" سخنگوی نیروهای حفتر با اعلام این که "آزادسازی کشور از دست تروریسم" ماموریت عملیات آینده است، گفت: "طرابلس مقصد مورد نظر این عملیات است." اگرچه نیروهای حفتر مبارزه با تروریسم را بهانه عملیات خود قرار دادند، اما هدف آنان رسیدن به طرابلس و اشغال آن بود.
بدین ترتیب مرحله جدید در بحران لیبی آغاز شد. در پی آغاز عملیات نیروهای خلیفه حفتر، آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد دو طرف را به خویشتن داری فرا خواند اما نیروهای حفتر پیشروی به سمت طرابلس را ادامه دادند.
"فائز السراج" رئیس دولت وفاق ملی لیبی، حمله حفتر به پایتخت را «جنگ بدون پیروزی» خواند و گفت: "خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی با حمله به پایتخت، مرتکب خیانت شده است. ما دست های خود را به سوی صلح دراز کردیم اما نیروهای وفادار به حفتر به ما حمله کردند."
آغاز پیشروی حفتر به سمت طرابلس در حالی صورت گرفت که وی به تازگی از سفر به عربستان بازگشته بود. از این رو بسیاری، آغاز این حمله را با چراغ سبز عربستان و امارات و پشتیبانی مالی و تسلیحاتی آنان دانستند.
"عبد الرحمن السویحلی" رییس پیشین شورای عالی وفاق ملی لیبی با اشاره به سفر حفتر به امارات و عربستان گفت: "پروژه بازگشت استبداد به لیبی به واسطه حفتر راه به جایی نخواهد برد و تلاش وی برای کنترل نظامی لیبی به شکست می انجامد."
با گذشت ماه ها از حمله نیروهای ژنرال حفتر به طرابلس و در حالی که وی گمان می کرد طی چند روز طرابلس را تصرف خواهد کرد، با مقاومت نیروهای دولت وفاق ملی، نبرد ادامه یافت. البته این درگیری ها خسارت های شدید انسانی و مادی به بار آورد.
"ماریا دو واله ریبیرو" Maria do Valle Ribeiro معاون فرستاده سازمان ملل متحد در لیبی، با ابراز نگرانی از وضع این کشور تاکید کرد، در صورتی که اوضاع نظامی در لیبی همچنان ادامه یابد، پیش‌بینی می شود اوضاع انسانی در طرابلس وخیم تر شود.
صف آرایی جهانی در قبال بحران لیبی
با طولانی شدن جنگ در حومه طرابلس و افزایش تعداد کشته و زخمی ها، در عرصه دیپلماتیک نیز صف آرایی جهانی در قبال لیبی و بحران آن تغییر کرد.
کشورهای اروپایی با حمایت از دولت وفاق ملی به عنوان دولت قانونی لیبی پایان درگیری ها و حل بحران از طریق مذاکره را خواستار شدند. این در حالی بود که بسیاری از آنها در پنهان با فروش اسلحه و تجهیزات نظامی جنگ در لیبی را تقویت می کردند.
"جوزپه کونته" Giuseppe Conte نخست وزیر ایتالیا با بیان اینکه هیچ گونه منافع اقتصادی و یا راهبردی نمی تواند تشدید جنگ داخلی را در این کشور توجیه کند، گفت: "باید تمام تلاشمان را به کار بگیریم تا از بروز یک بحران انسانی در لیبی جلوگیری کنیم چرا که این وضع پیامدهای سنگینی برای ایتالیا و اروپا و مردم خود لیبی خواهد داشت."
ادامه جنگ در لیبی سبب گسترش خشونت ها و بحرانی شدن شرایط در این کشور شد. "غسان سلامه" در گزارشی بار دیگر در خصوص وقوع جنگ داخلی و درگیری های خونین در این کشور هشدار داد و خطر تجزیه لیبی را یاداورشد.
"غسان سلامه" فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور لیبی گفت: "جنگ داخلی در لیبی ممکن است باعث تجزیه این کشور شود."
افزایش مداخلات خارجی و ارسال سلاح و مهمات، موضوع دیگری بود که جنگ در لیبی را دامن زد. برخی بازیگران خارجی به خصوص عربستان، امارات، مصر و فرانسه نه تنها با حمایت از ژنرال حفتر، سبب تشدید درگیری ها در لیبی شدند بلکه بخش قابل توجهی از سلاح و ادوات جنگی را برای نیروهای حفتر تامین کردند. بمباران مناطقی از لیبی به وسیله پهپادهای اماراتی نمونه ای از این موضوع است.
این شرایط سبب شد تا گوترش با ابراز نگرانی از تشدید عملیات نظامی در لیبی که با انتقال تسلیحات به این کشور از مسیرهای مختلف صورت گرفت، اجرای تحریم تسلیحاتی علیه لیبی را برای پایان دادن به درگیری‌ها و برقراری ثبات در این کشور ضروری اعلام کند و خواهان همکاری همه کشورها در این زمینه شود.
ادامه جنگ و گسترش بحران، ناامنی و فعال شدن دوباره گروه های تروریستی را در لیبی در پی داشت. "دمیتری پولیانسکی" کفیل نماینده دائم روسیه در سازمان ملل گفت: "خطرناک ترین سناریو در لیبی در حال تبدیل شدن به واقعیت است؛ گروه های تروریستی در نتیجه درگیری های داخلی در لیبی فعال شده و نفوذ افراط گرایان از کشورهای همسایه از جمله سوریه، موجب تشدید فعالیت های آنها در لیبی شده است."
جنگ در لیبی همچنان ادامه یافت و نیروهای خلیفه حفتر چندین بار از طرابلس عقب نشینی کردند، اما باز با قدرت بیشتری عملیات نظامی خود را با هدف اشغال طرابلس از سر گرفتند.
لیبی، عرصه جنگ نیابتی میان کشورهای منطقه ای و فرا منطقه ای
لیبی اکنون به عرصه جنگ نیابتی میان کشورهای منطقه ای و فرا منطقه ای تبدیل شده است. در این جنگ، محور عربستان، امارات و مصر با پشتیبانی همه جانبه از ژنرال حفتر و در سوی دیگر، ترکیه و قطر، دولت وفاق ملی را یاری می کنند. در این راستا به تازگی توافقنامه همکاری نظامی - امنیتی و مناطق دریایی بین "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهوری ترکیه و "فائز السراج" رئیس دولت وفاق ملی لیبی به امضا رسید. بر اساس این توافق در صورتی که دولت وفاق ملی لیبی درخواست کند، ترکیه به این کشور تجهیزات و نیروی نظامی ارسال می کند.
امضای این توافقنامه و آشکار شدن مداخلات کشورهایی چون امارات و ترکیه و حمایت و کمک های نظامی آنها به طرف های درگیر در لیبی، اکنون بیش از پیش نگران کننده شده است. به نظر می رسد لیبی عرصه تخت تاز و سهم خواهی کشورهای منطقه قرار گرفته است.
غسان سلامه فرستاده سازمان ملل بدون اشاره به نام کشورهای خارجی مداخله کننده در لیبی و همچنین برخی گروه ها که متحد این کشورها شده اند، گفت: لیبی قربانی دخالت های خارجی است و گروه های لیبیایی باید از کمک خواستن از طرف های خارجی در جهت تقویت خود دست بردارند.
وی افزود: برخی کشورهای خارجی در لیبی دخالت می کنند و گروه های لیبیایی نیز برای تقویت خود سعی دارند از آنها کمک دریافت کنند.
به نظر می رسد ادامه این روند سبب گسترش بی سابقه جنگ داخلی در لیبی شود. در واقع طرف های درگیر، خاک لیبی را عرصه جنگ نیابتی خود قرار داده و با حمایت از دو طرف اصلی این جنگ درصدد رسیدن به اهداف خود هستند. فراهم آمدن بستر مناسب برای گسترش فعالیت های تروریستی خطر دیگری است که در شرایط کنونی نه تنها لیبی بلکه کشورهای منطقه را تهدید می کند.
لیبی روزهای سخت و سرنوشت سازی را پیش رو دارد. به نظر می رسد مقامات لیبی باید با درک شرایط موجود در هر دو طرف و اتخاذ رویکرد و سیاست جدید در همکاری با سازمان ملل متحد، در مسیر حل و فصل سیاسی بحران کنونی و سد کردن راه مداخله گران اقدام کنند تا سرنوشت لیبی در داخل این کشور رقم بخورد.
نویسنده: آتوسا دینیاریان
116
