شهادت در دین اسلام به معنای کشته شدن در راه خدا، و مِحراب طاقنمایی است که جهت قبله در مسجد را نشان داده و امام جماعت در آنجا به نماز می‌ایستد. شهید محراب به کسی گفته می‌شود که در مراسم برگزاری نماز به شهادت رسیده باشد. براساس تاریخ اسلام، حضرت علی (ع) اولین شهید محراب است که ابن ملجم مرادی در مسجد کوفه با شمشیر فرق ایشان را شکافت و او با همین زخم به شهادت رسید.
بنابر تاریخ سیاسی جمهوری اسلامی ایران، پنج تن از عالمان بزرگوار که از امامان جمعه شهرهای مختلف ایران بوده اند، با عنوان شهدای محراب نام گذاری شده اند. شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی، شهید سید اسدالله مدنی، شهید محمد صدوقی، شهید عبدالحسین دستغیب و شهید عطاءالله اشرفی اصفهانی، پنج شهید محراب در دوره جمهوری اسلامی شناخته می شوند.
اولین شهید محراب، شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، در سال 1293 شمسی در تبریز متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در تبریز خوانده و در سال 1318 راهی حوزه علمیه قم شد و از درس‌های اساتیدی مثل سید محمد حجت کوه کمره ای، سید حسین بروجردی و امام خمینی کسب علم کرد. در سال 1328 از قم عازم حوزه علمیه نجف شد و در نزد آیت الله محمد حسین کاشف الغطاء مشغول کسب علم شد.
شهید قاضی طباطبایی در سال 1316 هنگام قیام مردم تبریز به اتفاق پدرش، به خاطر مبارزه، به تهران تبعید گردید و پس از چند ماه تبعید در تهران و ری به تبریز بازگشت. ایشان در سال 1318 برای ادامه تحصیل علوم دینی به قم عزیمت کرد و در سال 1328 راهی نجف گردید و در این دو شهر از محضر علما و بزرگان کسب فیض نمود.
شهید قاضی طباطبایی
آیت الله سید محمد علی قاضی طباطبایی در عرصه علمی، جایگاه ممتازی داشت و نزد اساتیدی چون آیت الله حکیم، کاشف الغطاء و امام خمینی، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. ایشان از همان ایام تحصیل در حوزه علمیه، به تحقیق، تألیف و تصحیح در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی چون فقه، اصول، تفسیر، تاریخ و کلام پرداخته بود.
در ایام حیات علاوه بر شهرت علمی در داخل کشور، در دانشگاه الأزهر مصر هم شهرت داشت. مقاله‌های متعدد آیت الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی که به زبان عربی، در مجلات معتبر جهان اسلام چون العرفان، المواهب و رساله الاسلام چاپ شده، نشان‌دهنده جایگاه بلند ایشان است.
درجه علمی و شایستگی این عالم بزرگوار به حدی بود که موفق شد اجازات متعددی در اجتهاد، روایت و وکالت در امور شرعیه دریافت کند. آیات عظام شیخ آقابزرگ تهرانی، سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، محمد حسین کاشف الغطاء، سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمود شاهرودی و سید محمد حسین طباطبایی به او اجازه اجتهاد دادند.
شهید قاضی طباطبایی در سال 1341، با شروع نهضت اسلامی، به علت فعالیت علیه رژیم، توسط مأموران دستگیر شد و به زندان قزل قلعه منتقل گردید. ایشان سپس به شهرهای بافت و کرمان و زنجان و پس از آن به عراق تبعید شد، ولی پس از یک سال به ایران بازگشت و به هدایت مردم و روشنگری و تبلیغ اسلام پرداخت و تا پیروزی انقلاب اسلامی به مبارزات خود و ارشاد مردم ادامه داد.
شهید آیت الله قاضی طباطبایی در تبریز دارای قدرت زیادی بود، به گونه‌ای که ساواک نیز بارها این را در گزارش‌های خود آورده است: "اگر این شایعه درست باشد که آقای قاضی در هر روز بیش از دویست هزار تومان خرج نمازگزاران می‌کند که در ماه مَبلغ سرسام‌آوری خواهد شد، با کسی که این قدر تمکن مالی دارد، مخالفت کردن بی‌فایده است. حال اگر این شایعه درست نباشد و مردم به خاطر خود او به نمازش حاضر می‌شوند، دیگر بدتر، چون این قدرت هیچ وقت شکسته نمی‌شود."
در بخشی از اسناد مربوط به بازجویی از قاتلان شهید قاضی طباطبایی که از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به ما رسیده، درباره نحوه شناسایی و شهادت ایشان آمده است:
"فردایش قرار شد که من در خیابان حدود 200 متر مانده به سرکوچه با مشهدی مصطفی بایستم و مهدی هم قاضی را از مسجد تعقیب کند با موتور سوزکی 125 و وقتی به خیابان شاهپور رسید از او سبقت گرفته و راهنمای طرف راست را بزند و آنوقت من از مصطفی جدا شده به سوی (سرپیچ) بروم. برنامه طبق معمول انجام شد و وجود یک فولکس (احتمالا سفید رنگ) که نمی‌دانم به چه علتی در سر کوچه متوقف شده بود توانست کمک بیشتری را به من بکند و من درست در اول کوچه سه تیر به سمت سر قاضی نشانه رفتم و سپس با سرعت به آن طرف خیابان فرار کرده و با مهدی از محل دور شدیم. از پشت صدای شلیک چند تیر هم آمد که مشهدی مصطفی می‌گفت از سوی محافظ وی صورت گرفت."
پیوند و علاقه مرحوم قاضی به امام خمینی (ره) ناگسستنی بود. ایشان پس از درگذشت فرزند امام خمینی (ره)، آقا مصطفی خمینی، گفته بود: "اگر یکی یا همه فرزندانم درمی‌گذشتند، این‌چنین ناراحت نبودم که از رحلت آیت الله مصطفی خمینی ناراحت شدم."
امام خمینی (ره) نیز از شهادت آیت الله قاضی طباطبایی بسیار متأثر شدند و قلبشان از شهادت این عالم مبارز و مخلص به درد آمد.
پیام امام خمینی(ره) به مناسبت شهادت آیت الله قاضی طباطبایی بدین قرار است:
"با کمال تأسف، ضایعه ناگوار شهادت عالم مجاهد حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمد علی قاضی طباطبایی رحمت الله علیه را به عموم مسلمانان متعهد و علمای اعلام مجاهد و مردم غیور مجاهد آذربایجان و خصوص بازماندگان این شهید سعید، تسلیت عرض و از خداوند متعال صبر انقلابی برای مجاهدان راه حق و اسلام خواستارم. ملت عزیز برومند ایران و آذربایجانیان غیرتمند عزیز، باید در این مصیبت های بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خود باختگی آنان است، هر چه بیشتر مصمم و در راه هدف اعلای اسلام و قرآن مجید بر مجاهدات خود افزوده و از پای ننشینید تا احقاق حق مستضعفان از جباران زمان بنمایند."
117
