به گزارش خبرگزاری ایران پرس، مسجد گوهرشاد یادگار بانویی است که نامش با فرهنگ‌سازی، وقف و شکوه هنر اسلامی گره خورده است؛ اما سرنوشت تلخ سیاسی سبب شد آرامگاه او، نه در جوار حرم رضوی، که در هرات، رقم بخورد.
ساخت مسجد گوهرشاد به دستور بانو گوهرشاد بیگم در سال 812 قمری آغاز شد.
مسجد گوهرشاد، بنایی چهار ایوانی است که در دوره تیموری و به دست قوام‌الدین شیرازی، ساخته شد.
این مسجد، هم به لحاظ معماری و هم تزیینات هنری، اثری منحصربه‌فرد است و در طول قرن‌ها استحکام و شکوه خود را، حفظ کرده است.
قوام‌الدین شیرازی هنگام طراحی مسجد با چالش مهمی روبه‌رو بود؛ اینکه بنایی باشکوه بسازد، اما سایه‌ای بر بارگاه مطهر امام رضا (ع) نیفکند، به همین دلیل نمای بیرونی خاصی برای مسجد طراحی نشد. از بیرون، این بنا در کالبد حرم مطهر گم شده است، اما فضای داخلی آن با ایوان‌ها و تزیینات، در نهایت عظمت و زیبایی، ساخته شده است.
زیبایی مسجد تنها در معماری خلاصه نمی‌شود. نقاشی‌ها و کاشی‌کاری‌های چشمگیر، جلوه‌ای خاص به این مکان داده است. زیر گنبدخانه، نقاشی‌های هنری دیده می‌شود. شبستان‌ها با گچ ساده تزیین شده و سایر بخش‌ها، به‌ویژه گنبد و ایوان‌ها، با کاشی معرق، معقلی و کاشی نره پوشانده شده‌اند. همچنین کتیبه‌هایی به خط بایسنقر میرزا و با نام گوهرشاد خاتون، هنوز زینت‌بخش مسجد است.
گوهرشاد خاتون 8 سال پس از ساخت مسجد، برای تداوم حیات آن اقدام مهمی انجام داد. او وقف‌نامه‌ای مفصل تنظیم کرد و املاک زیادی را به مسجد اختصاص داد. این موقوفه به قدری گسترده بود که توانست هزینه‌های نگهداری بنا را در طول قرون تضمین کند. به جرئت می‌توان گفت در میان آثار تیموری، مسجد گوهرشاد، منسجم‌ترین و باشکوه‌ترین بناست.
بانو گوهرشاد تنها به ساخت این مسجد در شهر مشهد بسنده نکرد؛ بلکه مسجدی دیگر در هرات بنا کرد که از نظر ابعاد و معماری قابل‌توجه است، اما رونق و زنده بودن مسجد گوهرشاد مشهد را ندارد. بااین‌حال، آرامگاه بانو گوهرشاد در همین مسجد هرات قرار گرفته است.
با وجود علاقه فراوان به مشهد و مسجدی که خود بانی آن بود، گوهرشاد خاتون هرگز در این مکان دفن نشد. او در سن ۸۸ سالگی قربانی دسیسه‌های سیاسی در هرات شد و همان جا به خاک سپرده شد. این در حالی بود که آرزو داشت، پس از مرگ، در جوار حرم امام رضا (ع)، آرام گیرد.
مسجد گوهرشاد امروز نه‌تنها محل عبادت زائران و مجاوران، بلکه نماد پیوند هنر، ایمان و فرهنگ اسلامی است. شکوه معماری آن، یادآور نبوغ معماران تیموری و روح بلند بانی‌اش، بانویی فرهنگ‌ساز به نام گوهرشاد خاتون است؛ بانویی که با همه آرزوهایش برای مشهد، آرامگاهش در هرات باقی ماند، اما یاد و نامش در جوار بارگاه امام هشتم (ع)، جاودانه است.
سیدرضی عمادی
