این فرصت در عرصه پهپادی در سال 1390 به صورت بی سابقه ای برای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فراهم شد، هر چند که تا قبل از آن نیز سپاه موفق شده بود که با نشاندن برخی پهپادهای آمریکایی اقدام به مهندسی معکوس آنها نماید.
در13 آذر 1390 یک فروند پهپاد پیشرفته آر کیو 170 آمریکایی پس از ورود به فضای کشور توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به زمین نشانده شد. بدین ترتیب ایران به یکی از محرمانه‌ترین تجهیزات ارتش و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) یعنی پهپاد فوق‌پیشرفته "آر کیو 170سنتینل "معروف به «جانور قندهار» دست یافت.
فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پس از بازگشایی ابزارهای ذخیره اطلاعات این پهپاد به‌طور کامل که در سال 91 رخ داد، اعلام کرد پروژه مهندسی معکوس آن در دست اقدام است که با تردید کارشناسان نظامی غربی مواجه شد.
آنها ایران را دارای توان مهندسی معکوس برای ساخت نمونه‌هایی از این پهپاد نمی‌دانستند.اما به رغم شگفتی و حتی انکار آمریکایی ها ، اکنون پس از گذشت 9 سال از به زمین نشاندن آر کیو 170 ، انواع نسخه‌های ایرانی آن تولید و عملیاتی شده است.
انواع تولید شده پهپادهای خانواده شاهد
شاهد 141 و 161
پهپاد شاهد 141
بنا بر اطلاعات جدیدی که اخیراً در یک کلیپ کوتاه از خانواده پهپادهای توسعه‌یافته از پهپاد آر کیو 170 در ایران منتشر شده، حداقل ۶ گونه پهپاد بر اساس آن ساخته شده است.نیروی هوافضای سپاه در ابتدا یک نمونه 15 درصدی از پهپاد آر کیو 170 را برای امور پژوهشی و توسعه‌ای و به منظور دستیابی به شیوه ساخت و جزئیات و وایرینگ(شبکه سیم کشی) این پهپاد ساخت.
پس از آن در سال 1393 کار ساخت نمونه 40 درصد این پهپاد با نام پهپادهای شاهد 161 و 141 در دستور کار نیروی هوافضای سپاه قرار گرفت.
تفاوت بین پهپاد شاهد 141 و 161 در این است که شاهد161 از یک موتور جت و شاهد141 از موتور پیستونی به‌عنوان پیشران استفاده می‌کنند.
شاهد161 پهپادی با مأموریت مراقبت رزمی و حداکثر برد 500 کیلومتر است و می‌تواند تا ارتفاع 25000 پا پرواز کند.
بیشینه سرعت این پهپاد 275 کیلومتر بر ساعت و وزن برخاست آن 170کیلوگرم است و می‌تواند تا 2 بمب هوشمند سدید با وزن 50 کیلو گرم را با خود حمل کند.
سپاه از این 2 پهپاد که در سال 1393 ساخته شدند در وهله اول برای تکمیل اطلاعات دانشی و تسلط بر فناوری در حوزه دینامیک پرواز و پیکربندی بال‌پرنده استفاده کرد و سپس آنها را برای مأموریت‌های مراقبت و شناسایی هوایی و نیز عملیات رزمی آماده ساخت.بدیهی است که نمونه موتور پیستونی ارزان‌قیمت با هزینه پروازی پایین بوده و با توجه به مزیت‌های طرح بال‌پرنده در واقع نسل جدیدی از پهپادها را در نیروی هوافضای سپاه پایه‌گذاری کرد.
شاهد 181 و 191
پهپاد شاهد 181
پس از آن در سال 1394 نوبت به ساخت نمونه 60 درصد این پهپاد با نام شاهد181 و شاهد191 رسید. پهپاد شاهد191 از موتور جت و شاهد181 از موتور پیستونی به عنوان پیشران خود استفاده می کنند.شاهد191 پهپادی با مأموریت سه‌گانه شناسایی، رزمی و مراقبتی است که بیشینه برد آن 1500 کیلومتر و مداومت پروازی آن 4.5 ساعت است.
این پهپاد قادر است تا ارتفاع 25000پایی پرواز و با سرعت 350 کیلومتر بر ساعت پرواز کند. بیشینه وزن برخاست این پهپاد 500 کیلوگرم است .در مأموریت رزمی این پهپادها قابلیت حمل تا 100 کیلوگرم محموله را دارند.
این نمونه مجهز به دهلیز داخلی است که امکان حمل 2 بمب را به آن می‌دهد، این کار سبب پیشگیری از افزایش بازتاب راداری با حمل سلاح در بیرون بدنه می‌شود. تعدادی از این پهپادها به‌طور همزمان در عملیات رزمی علیه داعش در شرق سوریه در مهر 1397 مورد استفاده قرار گرفتند. این حمله ایران را به‌عنوان دارنده دانش و فناوری عملیات گروهی پهپادها (سوآرم) و اولین استفاده‌کننده از این شیوه رزمی در دنیا ثبت کرد.
شاهد 171 یا سیمرغ
مراحل ساخت پهپاد شاهد 171
پس از ساخت نمونه‌های 40 و 60 درصد در مرحله بعدی نمونه 100 درصد و یا "یک به یک" آر کیو 170 در سال 1396 تحت عنوان شاهد 171 یا سیمرغ ساخته شد. برد نهایی این پهپاد 4400 کیلومتر است. این پهپاد از یک موتور توربوفن به‌عنوان قوای پیشران استفاده می‌کند و با مأموریت شناسایی و مراقبت قادر است تا ارتفاع 36000 پا اوج بگیرد و 10 ساعت به‌صورت مداوم پرواز کند.
بیشینه وزن برخاست آن 3070 کیلوگرم و سرعت آن نیز 460 کیلومتر بر ساعت است.
برای نخستین مرتبه است که از یک موتور توربوفن در پهپادهای ایرانی استفاده می‌شود که نمایانگر ورود ایران به طراحی و ساخت نسل جدیدی از موتورهای جت و پیشرانه‌های هوایی است.
با جمع‌بندی ویژگی‌های پهپاد شاهد 171 می توان آن را شاخص‌ترین پهپاد ایرانی دانست: از نظر برد نهایی، این پهپاد همتراز با شاهد 129 و فطرس است و برد بسیار زیادی دارد.
شعاع عملیاتی این پهپاد 2200 کیلومتر است یعنی در این برد می تواند به مدت چند ده دقیقه عملیات انجام دهد.هم چنین پهپاد شاهد 171 احتمالاً سنگین ترین پهپاد ساخت ایران است.
در واقع تنها گزینه قابل رقابت با آن پهپاد فطرس است که باز هم بعید به نظر می رسد بیشینه وزن برخاست آن به 3 تن برسد.
بدین ترتیب به نظر می رسد که پهپاد شاهد 171 ظرفیت به کارگیری به عنوان سکویی برای توسعه یک پهپاد رزمی را با توجه به حجم بدنه مناسب آن دارد، هر چند که در برهه کنونی ماموریت های تجسسی را انجام می دهد. مساله دیگر اینکه پهپاد شاهد 171 اولین پهپاد ایرانی دارای موتور توربوفن است.
البته با توجه به این که موتور توربوفن بومی جهش-700 در سال 1399 تولید شده اما سال ساخت شاهد 171 سه سال پیش بوده احتمالاً سپاه از یک موتور توربوفن دیگر در آن استفاده کرده است.مساله دیگر سقف پرواز بالای این پهپاد است که در حال حاضر نسبت به اغلب پهپادهای ایرانی مقدار بیشتری است.
در واقع به جز پهپاد کرار که سقف پروازی به میزان 4000 پا یعنی حدود 11 درصد بیشتر نسبت به شاهد171 دارد سایر پهپادهای ایرانی نسبت به آن در ارتفاع نهایی کمتری قابلیت پرواز دارند. نکته دیگر مداومت پروازی بالای پهپاد شاهد171 است که با اختلاف زیاد، بیشترین مداومت پروازی در بین پهپادهای دارای موتور جت ایرانی را دارد.
پهپاد سیمرغ از نظر سرعت پروازی نیز پس از پهپادهای کرار و کیان، با فاصله کمی نسبت به کیان در جایگاه سوم قرار می گیرد .
پهپاد شاهد-171 هم به دلیل جنس مواد استفاده شده در بدنه و هم به علت شکل ظاهری بدنه که همانند هواپیمای بمب افکن پنهانکار راداری آمریکایی بی-2 اسپریت فاقد سطوحی با زوایای قائمه است، از بازتاب راداری بسیار کمی برخوردار است و در رده پهپادهای پنهانکار راداری قرار می گیرد.
این ویژگی سبب می شود تا شاهد171 در مأموریت های شناسایی در عمق قلمرو دشمن با موفقیت عمل کند. این پهپاد امروزه حتی در مأموریت‌های غیرنظامی مانند بارورسازی ابرها نیز مورد استفاده قرار گرفته و ایران اکنون به دومین کشور سازنده و به‌کارگیرنده پهپاد بال‌پرنده در دنیا تبدیل شده است.
نویسنده: سید رضا میرطاهر
