محققان، تاریخ نویسان و دانشمندان در ابعاد گوناگون زندگى حضرت محمد(ص) سخن گفته اند. اما پیشوایان دین به عنوان نزدیکترین افراد برگزیده و آشنا با مکتب وحی، با نگاهى ژرف و دقیق سیماى آن شخصیت بى نظیر و یکتاى عالم خلقت را به تماشا نشسته، به معرفى زندگى، مبارزات و آموزه هاى آن حضرت پرداخته اند. امام صادق (ع ) از جمله آنان است.
جلوه نام پیامبر در نزد امام صادق(ع) چنان بود که تا نام محمد را می شنید به احترام آن حضرت صورت مبارکش را به طرف زمین خم می کرد. وقتی از شخصی شنید که نام فرزندش را محمد نهاده، زیرلب فرمود: «محمد، محمد، محمد. جان خودم، فرزندانم، پدرم و جمیع اهل زمین فداى رسول خدا(ص)باد ! او رادشنام مده ! کتک نزن ! بدى به او نرسان ! بدان در روى زمینخانهاى نیست که در آن نام محمد وجود داشته باشد، مگر این که آنخانه در تمام ایام مبارک خواهد بود.»
امام صادق(ع) درخطبه ای طولانی به توصیف حضرت محمد(ص) پرداخته و در قسمتی از آن می فرماید: «بردبارى، وقار و مهربانى خدا سبب شد تا گناهان بزرگ و کارهاى زشت مردم مانع نشود که دوست ترین و شریفترین پیغمبرانش، یعنى محمد بن عبدالله(ص) را براى مردم بر گزیند. محمد بن عبدالله(ص) در حریم عزت تولد یافت، در خاندان شرافت اقامت گزید، حسب و نسبش آلوده نگشت، صفاتش را دانشمندان بیان کردند و حکمیان در وصفش اندیشه نمودند، او پاکدامنى بى نظیر، هاشمى نسبى بى مانند و بى مانندى از اهل مکه بود. حیا صفت او بود و سخاوت طبیعتش، بر متانتها و اخلاق نبوت سرشته شده بود...خدا او را برگزید، پسندید و انتخاب کرد سپس کلیدهاى دانش وسرچشمه هاى حکمت را به او داد. او را مبعوث نمود تا رحمت بربندگان و بهار جهانیان باشد.»
ششمین پیشوای شیعیان درهفدهم ربیعالاوّل سال ۸۳ قمری دیده به جهان گشود و عالم انسانی را با انوار طیّبه خویش تابناک نمود. پدرشان امام محمد باقر(ع) ایشان را “جعفر” نام نهاد . واژه جعفر معانی متعدد دارد، که از جمله، نام نهری است در بهشت. امام باقر او را جعفر نهاد؛ چرا که وجود پربرکت او همچون آب زلال نهرهای بهشت، حیات بخش و پرثمر است. آن بزرگوار دارای القاب زیادی مانند «صابر»، «فاضل»، «طاهر» و «کامل» است. امّا معروف ترین لقب آن حضرت، «صادق» است و کنیه ایشان، «ابو عبداللّه».
امام صادق؛ نمونه احسن آیین پیامبر
امام صادق (ع) مبلغ واقعی و نمونه احسن آیین پیامبر بود و تنها به بیان ویژگیهای پیامبر اکتفا نکردند. از نگاه امام صادق مهم ترین آموزه پیامبر گرامی اسلام اخلاق بود چنانکه پیامبر(ص) وقتی خواستند همه مجموعه شریعت، طریقت و حقیقت را در یک عبارت خلاصه کنند، فرمودند : «من برای مکارم اخلاق مبعوث شدم .» یعنی مهم ترین مساله ای که همیشه بشر برای زیست فردی و اجتماعی بدان نیازمند است . امام صادق (ع) می فرمود که خداوند تبارک و تعالی، پیغمبرش را به فضایل اخلاقی مخصوص کرد. پس شما خود را آزمایش کنید؛ اگر مکارم اخلاق در شما یافت شد، ستایش الهی را به جا آورید، و از او بخواهید که بیشتر به شما عنایت فرماید. و از آنجا که زندگی اجتماعی، خانوادگی و حتی انفرادی اگر توأم با اخلاق باشد، برخوردار از شادی و نشاط و شادابی خواهد بود، امام می فرمود: «هیچ زندگی ای گواراتر از نیک خوئی نیست.»
یکی از جلوه های نیک خویی یاری رساندن به دیگران در هر مرام و مسلکی است. روایت شده است در یکی از شب‌ها هنگامی که امام صادق (ع) برای مواسات به درب خانه فقرای شهر می‌رفتند و به آنان کمک می‌کردند یکی از یاران ایشان نیز همراه ایشان بود و پشت سرشان قدم بر می‌داشت و به امام کمک می‌کرد، پس از آنکه آذوقه را به نیازمندان رساندند وی از امام پرسید آیا شما مطمئن هستید به کسانی که کمک کردید از شیعیان و دوستداران شما هستند، امام صادق (ع) در پاسخ به وی فرمودند: «هیچ یک از آنان از شیعیان نبودند که اگر بودند من حتی نمک سفره ام را با آنان تقسیم می‌کردم .» این امر نشان می‌دهد که امام جعفر صادق (ع) تا چه میزان نسبت به اطرافیان توجه داشتند و ایشان حتی به افرادی که از دوستانشان نبودند نیز کمک می‌کردند.
امام صادق می فرمود: «در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبی های آنان، امید مرده در آن ها را زنده کرد و از خشونت، گفتار ناروا و بازگو نمودن لغزش های آن ها پرهیز کرد; زیرا چنین برخوردهایی مجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبت به دین و آموزه های آن گریزان می سازد.»
علم‌آموزی؛ شاخصه مهم امام صادق
در نگاه رسول خدا (ص) محوری ترین امور در اهداف نبوت، علم آموزی است زیرا علم و معرفت به کشف اسرار هستی، عبادت آگاهانه و تقرب الهی منجر خواهد شد؛ لذا در سخنان پیامبر اسلام تکریم عالم هم شأن تکریم خدا به حساب آمده است. پیامبر(ص) هنگام ورود به مسجد وقتی دید گروهی به عبادت ، و دسته ای دیگر به مذاکره علمی مشغولند ،فرمود هر دو گروه بر خیر و سعادتند، اما خود به میان مباحثه کنندگان علمی رفت و در توجیه این عمل خود فرمود: آن گروه خدا را می خوانند اما چون این گروه در حال تعلیم و تعلم هستند، افضل اند .
در همین راستا، امام صادق علیه‌السلام نیز به نشر معارف اسلامی و تربیت شاگردان در علوم مختلف پرداختند ؛ ایشان در بین ائمه اطهار علیهم‌السلام به «شیخ الائمه» معروف است و حدود 65 سال عمر کردند؛ امام صادق یکی از امامان تاثیرگذار بر دین اسلام خصوصا در مکتب شیعه بوده‌اند به طوری که ۹۰ درصد معارف شیعه از زبان این امام بزرگوار بیان شده است، ایشان پایه گذار علوم اخلاق، سبک زندگی، طب و احکام هستند، به عبارت دیگر امام صادق (ع) پایه‌گذار پازلی است که نظام اندیشه اسلامی و شیعه را بیان می‌کند تا جایی که از مذهب شیعه با عنوان «مذهب جعفری» و از آن حضرت با عنوان رئیس این مذهب یاد می شود.
امام صادق (ع) علم را یک قدرت اصلی و اساسی در تشکیل حکومت اسلامی و سپس تمدن اسلامی می دانسنتند و در روایتی فرمودند: «العلم سلطان.» در عصر ایشان دعوای امویان و عباسیان فرصتی طلایی را به وجود آورده بود و از سوی دیگر ، در میان مسلمانان یک شور و هیجان براى فهمیدن و تحقیق ایجاد شده بود . این شرایط ایجاب می‌کرد که شخصى مثل امام صادق علیه‌السلام این جبهه را رهبرى کند و بساط تعلیم و ارشاد خود را بگستراند. امام صادق مسجد پیامبر (ص) را در مدینه محل تدریس خویش قرار داد و مردم، دسته دسته از دور و نزدیک به آنجا می‌شتافتند و سؤالات گوناگون خود را مطرح و جواب لازم را دریافت.
امام صادق در کتابی به نام «توحید مفضل» نکات دقیق و ظریفی را نسبت به پدیده های جهان برای یکی از شاگردان خود به نام «مفضل» بیان نموده و او را از این طریق با آفریننده جهان آشنا کرده است. ایشان در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انکار یا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال می داند سپس به بیان چگونگی آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج‌گانه، می‌پردازد و از آنها به حکمت و قدرت وعلم خداوند متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند.
در بخشی دیگر، به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد. سپس شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید. پایان کتاب به بیان حقیقت مرگ و زندگی، علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و تفاوت میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است. این کتاب ارزشمد منبعی غنی برای درک حقایق هستی و هموار نمودن مسیرسعادت از سوی امام صادق (ع )است.
ضمن تبریک این ایام فرخنده و مبارک ، در پایان سخنی از امام صادق (ع ) را زینت بخش می کنیم: «بر هرمسلمانی که ما را می شناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خود عرضه دارد و به محاسبه آن ها بپردازد، تا اگر کار نیکی در آن ها دید، برآن ها بیفزاید و اگر کردار بدی در اعمال خود مشاهده کرد،از آن ها توبه کند، تا دچار ذلت و خواری روز قیامت نگردد.» // 114
