پدر بزرگوار ایشان حضرت رضا (ع)و مادر ارجمند آن حضرت بانوی مصری تباری به نام «سبیکه» است که از خاندان «ماریه قبطیه»، همسر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، به شمار می رود. سبکیه؛ بانویی که از نظر فضائل اخلاقی، در درجه والایی از انسانیت قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا (ع)از او به عنوان بانویی منزه و پاکدامن و با فضیلت یاد می کرد. «ریحانه» و «خیزران» از دیگر نام های مادر امام جواد (ع)است.
تشکیلات قوی شیعیان؛ ویژگی دوران امام جواد (ع)
دوران امامت امام رضا (ع)عصر ویژه‌اى بود، بطوریکه حضرت در تعیین جانشین خود و معرفى امام بعدى، با مشکلاتى رو به رو گردید که امامان پیشین با آن مواجه نشده بودند.
چرا که از یک‌سو پس از شهادت امام کاظم (ع)، گروهى که به «واقفیه» معروف شدند، بر اساس انگیزه‌هاى مادى، امامت حضرت رضا (ع) را انکار کردند. از سوى دیگر ایشان، تا حدود چهل و هفت سالگى، داراى فرزند نشده بود و چون احادیث رسیده از پیامبر حاکى از آن بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر آنان از نسل امام حسین خواهند بود، فقدان فرزند براى امام رضا (ع)، هم امامت خود آن حضرت را و هم تداوم امامت ایشان را زیر سؤال مى‌برد.
فرقه واقفیه این موضوع را دستاویزی قرار داده و امامت، حضرت رضا (ع)، را انکار مى‌کردند.
بر اساس نقل تاریخی، شخصی به نام «حسین بن قیاما» که از سران فرقه «واقفیه» بود، در نامه‌اى به امام رضا (ع) نوشت: چگونه ممکن است امام باشى، در صورتى که فرزندى ندارى؟! امام در پاسخ نوشت: «از کجا مى‌دانى که من داراى فرزندى نخواهم بود، سوگند به خدا، بیش از چند روز نمى‌گذرد که خداوند پسرى به من عطا مى‌کند که حق را از باطل جدا مى‌کند.»
البته کارهای تبلیغاتی علیه امام رضا (ع) منحصر به این مورد نبوده است، بلکه به مناسبت‌هاى مختلف و در موارد گوناگون تکرار مى‌شده و امام رضا (ع)همواره سخنان و دلایل آنان را رد مى نمود. در چنین فضای مسموم و ملتهبی، امام جواد (ع) به دنیا آمدند و اینگونه بود که پدر بزرگوارشان، امام رضا (ع) فرمودند: «هذَا الْمَوْلُودُ الَّذی لَمْ یُولَدْ مُوْلُودٌ اَعْظَمُ بَرَکَةً عَلی شیعَتِنا مِنْهُ: این مولودی است که با برکت تر از او برای شیعیان ما زاده نشده است.»
یکی از مهمترین ویژگی های امام جواد (ع) این بود که پس از شهادت امام رضا (ع)، در سنین کودکی، مسئولیت امامت و رهبری مسلمانان را بر عهده گرفت. البته این مسئله به نوعی، نبوت حضرت عیسی در کودکی و پیامبری یحیی (ع) را در نوجوانی، تداعی می کند.
چنانکه در آیه 12 سوره مریم، خداوند می فرماید: «یا یَحْیى خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّة وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیّاً : (چون یحیی سه ساله شد، به وی خطاب کردیم که) ای یحیی، تو کتاب آسمانی ما را به قوت (نبوت) فراگیر، و به او در همان سن کودکی مقام نبوت بخشیدیم.»
امام جواد (ع) بنابر مصلحت و حکمت خداوند در سنین کودکی صاحب ولایت شدند و با بیانی بلیغ و فصیح، مسائل علمی و دینی را به خوبی موشکافی می نمودند و همین مسأله حجت امامت ایشان شد.
بسیاری از دشمنان امام جواد (ع) برای تمسخر و آزار شیعیان و رد امر امامت، مجالس علمی تشکیل می دادند و مسائل مختلف حقوقی و احکام شرعی را از این امام والامقام می پرسیدند، اما هر بار بیشتر از بار پیش رسوا می شدند.
در یکی از این مجالس که در حضور خلیفه وقت، مأمون برگزار گردید، شخصی به نام «یحیى بن اکثم»، دانشمند و عالم برجسته، از امام که در آن زمان، کودکی هشت ساله بودند، سؤال کرد که؛ درباره شخصى که مُحْرِم*، بوده و در آن حال حیوانى را شکار کرده است، چه مى گویید؟ امام جواد (ع) در پاسخ، حالات مختلفی را که برای یک محرم ممکن است اتفاق بیفتد، مطرح نموده و گفتند: آیا این شخص، شکار را در خارج از محدوده حَرَم کشته است یا در حَرم؟ آیا آگاه به حُکمِ حُرمت شکار، در حال احرام بوده یا جاهل؟ عمداً کشته یا به خطا؟ آیا این شخص آزاد بوده یا برده؟ بالغ بوده و یا کودک نابالغ ؟ آیا براى اولین بار چنین کارى کرده یا براى چندمین بار؟ آیا شکار او از پرندگان بوده یا غیر پرنده؟ از حیوانات کوچک بوده یا بزرگ؟ آیا از انجام چنین کارى ابا ندارد، یا از کرده خود پشیمان است؟ در شب شکار کرده یا در روز؟ در احرامِ عُمره بوده یا احرامِ حج؟!... امام به قدری از حالات مختلف پرسیدند که همه علما و دانشمندان حاضر در جلسه متحیر شدند.
در چهره «یحیی»، آثار ناتوانى و زبونى، آشکار گردید و زبانش به لکنت افتاد، به طورى که حضار مجلس ناتوانى او را در مقابل آن حضرت، دریافتند.
آنگاه مأمون، رو به امام جواد (ع) کرد و گفت: خوب است احکام هر یک از فروعى را که در مورد کشتن صید در حال احرام مطرح کردید، بیان کنید تا استفاده کنیم! امام جواد (ع) فرمود: بلى، اگر شخص محرم در حِلّ (خارج از حرم) شکار کند و شکار از پرندگان بزرگ باشد، کفاره اش یک گوسفند است و اگر در حرم بکشد کفاره اش دو برابر است؛ ... و اگر شخص محرم کارى بکند که قربانى بر او واجب شود، اگر در احرام حج باشد باید قربانى را در «مِنا» ذبح کند و اگر در احرام عمره باشد باید آن را در «مکّه» قربانى کند. کفاره شکار براى عالم و جاهلِ به حکم، یکسان است؛ منتها در صورت عمد، (علاوه بر وجوب کفاره) گناه نیز کرده است، ولى در صورت خطا، گناه از او برداشته شده است.
کفاره شخص آزاد بر عهده خود او است و کفاره برده به عهده صاحب او است ... و عذاب آخرت از کسى که از کرده اش پشیمان است برداشته مى شود، ولى آنکه پشیمان نیست کیفر خواهد شد.
امام جواد(ع) به عنوان نماد دعوت به توحید و خداآگاهی، و توجه و پناه بردن به ذات باری تعالی در مشکلات بودند. در یک حادثه تاریخی نقل شده است که یک بار از راه دور، برای امام جواد، هدایای گرانبهایی می آوردند. اما کاروان در مسیر، با راهزنان مواجه شد و اموال و کالاها به سرقت رفت. کسی که مسئول آوردن هدایا برای امام بود، نامه ای به آن حضرت نوشت و امام را در جریان واقعه قرار داد.
امام جواد در پاسخ به آن شخص، ضمن نامه ای به خط خویش نوشت: «همانا جان ها و اموال ما از بخشش های نیکوی خدا و امانت های اوست. به قدری که از آن (اموال) بهره مند شویم، مایه خوشی و شادمانی است و آنچه را هم که ببرند و یا از بین برود، اگر صبر داشته باشیم، اجر و ثواب می بریم. هرکس (در مشکلات) بی قرار باشد و صبوری نکند، اجرش ضایع می شود».
دعا، در میان اعمال عبادی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که هرکس متناسب با سطح معرفت و آگاهی خود در برابر خداوند متعال انجام می دهد.
صلوات خاصه امام جواد علیه السلام
انبیاء و امامان معصوم (ع) حاجت و نیاز انسان را بهانه ای برای توجه به خداوند دانسته و دعا را به عنوان نسخه ای مؤثر برای افزایش آگاهی و معرفت مردم ارائه می نمودند.امام جواد (ع) نیز به افرادی که برای مشکلات مختلف به ایشان مراجعه می کردند، دعایی خاصی و متناسب با شخص درخواست کننده ارائه می نمودند، تا بدین وسیله آگاهی و معرفت آنان را بهبود بخشیده، و افراد را به خداوند نزدیک سازند. از همین رو دعاهای فراوانی از امام جواد (ع)در کتب ادعیه نقل شده است.
بخشی از دعای ایشان برای ظهور امام زمان (عج) را با هم زمزمه می کنیم:
خدایا! عطایاى تو در پى هم و احسان‌هایت پشت سر هم و نعمت‌هایت گسترده و سپاس ما کوتاه و ستایش ما اندک است و تو شایسته توجّه به کسى هستى که خود اعتراف مى‌کند. خدایا! اهل حق را جانْ به لب آمده و اهل صدق به تنگنا افتاده و تو اى خداوند، به بندگانت و مشتاقانت، مهربانى و به اجابت دعایشان و تعجیل در گشایش کارشان سزاوارى. خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و به یارى ما بشتاب، بى آن که پس از آن، ما را وا گذارى و چنان کمکى به ما بنماى که هیچ باطلى را یاراى رویارویى با آن نباشد و زمینه‌اى گسترده را از جانب خودت براى ما فراهم بیاور.
*کسی که برای حج احرام بسته باشد.
