"الکسی اورچوک"، "شاهین مصطفی‌اُف" و "مغر گریگوریان"، معاونان نخست وزیر روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مذاکراتی در مسکو برای گسترش حمل و نقل و برقراری دوباره خطوط ریلی میان دو کشور به توافق کلی دست یافتند.
بدیهی است که توافق اخیر مقام های باکو و ایروان با مفاد توافقنامه ده ماده ای نهم نوامبر سال 2020 میلادی در مسکو مطابقت دارد. براساس بند ششم توافقنامه مسکو، دولت ارمنستان متعهد شده است که مسیر ارتباطی ریلی میان جمهوری آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان را در طول سه سال برقرار سازد. این خط ریلی که در دوره حکومت اتحاد جماهیر شوروی به موازات رود ارس ؛ احداث شده است، تا زمان آغاز جنگ نخست قره باغ فعال بود. اما در 30 سال گذشته و به علت قطع روابط جمهوری آذربایجان با ارمنستان غیرفعال و تخریب شده است. با راه اندازی دوباره خط راه آهن، بخش شرقی جمهوری آذربایجان از طریق 43 کیلومتر از خاک ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان متصل شده و ارتباط ریلی این دو کشور و روسیه دوباره برقرار خواهد شد.
در پی توافق کلی نمایندگان ارشد باکو و ایروان در نشست مسکو، "آلکسی اوورچوک" معاون نخست وزیر روسیه نشست اخیر مسکو را سازنده خواند و اعلام کرد: "توافق کلی در مورد اجرای گام ملموس برای برقراری دوباره روابط ریلی و احیا و تعمیر خط آهن در مسیر جلفا در جمهوری خودمختار نخجوان - مغری در خاک ارمنستان- هورادیز در اراضی جمهوری آذربایجان حاصل شده است و نتیجه این مذاکره و توافق درگزارشی به سران سه کشور ارائه خواهد شد".
مقام های دولت الهام علی اف در حالی به امضای توافق کلی با ارمنستان دست یافته اند که تا پیش از این، همواره بر دریافت اراضی جنوب ارمنستان حتی از طریق جنگ تاکید می کردند. رئیس جمهوری آذربایجان بارها بر تصاحب اراضی جنوب ارمنستان با رضایت یا به زور تاکید کرده است. اما در همین زمینه، "نیکولای سیلایِف" پژوهشگر مرکز مشکلات قفقاز و امنیت منطقه ای دانشگاه مگیمو پیش تر گفته بود: "ساخت کریدور کار زمان بری است. فعلا تحرک جدی وجود ندارد. ارمنستان روی عمل به شروطی مشخص، بر سایر بندهای توافقنامه نوامبر تأکید می کند. بویژه روی بازگشت اسرا". در واقع جنجال برسر دریافت کریدور از ارمنستان، صذفا" بازار گرمی بازیگر پادو بیگانگان در منطقه یعنی شخص الهام علی اف بوده است. در این شرایط ، چنین به نظر می رسد که مقام های باکو در دخالت های آمریکا و متحدانش در منطقه ، ذینفع هستند.
در حقیقت، تلاش به منظور حذف کشورهای مستقلی نظیر ایران و روسیه از مسیرهای ارتباطی منطقه و جهان از زاویه دیگری توسط بیگانکان با مساعدت مقام های باکو در دستور کار باشد. به نظر می رسد دولت های غربی به رهبری آمریکا توانسته اند مقام های دولت ایروان را در زمینه مشارکت در مسیرهای مورد نظر خود راضی کنند. در چنین شرایطی، ترکیه، بروکسل و واشنگتن قصد دارند با مهندسی مذاکرات صلح به نفع کریدورهای موسوم به "کالا- انرژی جهان ترک" و تضعیف موقعیت ژئوپلیتیکی ایران ، نظم امنیتی منطقه قفقاز جنوبی را به نفع خود تغییر دهند. در همین ارتباط، نمی توان طرح اخیر "نیکول پاشینیان" نخست وزیر ارمنستان مبنی بر مشارکت در مسیر مورد نظر بیگانگان و اراضی تحت سلطه دولت باکو را نادیده گرفت.
بدیهی است که مسیر ارتباطی مورد نظر اخیر نخست وزیر ارمنستان علاوه بر ابهام های موجود، تا حدود زیادی قابل تامل است. دولت و مردم ارمنستان به زودی می توانند با مشارکت در کریدور بین المللی شمال - جنوب، از این مسیر ترانژیتی، به صورت مادام العمر درآمدهای میلیاددلاری کسب کنند. در این شرایط ، مشارکت در طرح های مشکوک و سیاسی مورد نظر غرب، بدون شک، به معنی محروم کردن دولت و مردم ارمنستان از استقلال اقتصادی از دیگر کشورها است. مقام های دولت ایروان پیش از دیگر کشورهای به این حقیقت پی برده بودند که هدف رئیس جمهوری آذربایجان از دریافت کریدور موسوم به زنگزور از ارمنستان، نه تنها خدمت به منافع مردم مسلمان این کشور حوزه قفقاز نبوده و بلکه صرفا" خوشخدمتی به بیگانگان بوده است. اما اکنون این خوش خدمتی در جهت مسیر دیگری در دستور کار قرار گرفته است که نتیجه آن، حذف ایران و روسیه از مسیرهای ارتباطی منطقه و قطع ارتباط زمینی ایران و روسیه خواهد بود.
در چنین شرایطی قدرت‌های منطقه‌ای و بازیگران فرامنطقه‌ای با توجه به ملاحظات راهبردی پایتخت‌های خود قصد دارند روند صلح قفقاز را به سمت و سوی مورد علاقه‌شان هدایت کنند. بدیهی است که هر خسارتی به ایران یا روسیه در وهله نخست به زیان ارمنستان خواهد بود. زیرا هر دو کشور حافظ استقلال و تمامیت ارضی ملت های آسیای مرکزی و قفقاز هستند.
نویسنده: محمد علی طالبی
115
