امام صادق (ع ) در روز ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود. پدر گرامی آن حضرت، امام محمد باقر (ع) و مادر ارجمندش "ام فروه"، دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است. نام ایشان "جعفر" و لقب معروفش "صادق "است.
امام صادق(ع) همچون سایر اهل بیت رسول خدا (ص ) دارای صفات اخلاقی برجسته ای چون زهد، انفاق، دانش، حکمت و معرفت و... بوده است. محمد بن طلحه، امام صادق(ع) را از بزرگترین افراد اهل بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است. ایشان هدایت انسانها را با نگاه علمی آغاز کرد و حوزه فکری و ثمربخش خویش را که بزرگان فقها و متفکران از آن بیرون آمدند، در جامعه تاسیس نمود.
در شرایط دشواری که شیعه قرار داشت و بیم آن می رفت که اسلام راستین به صورت اسلام بنی امیه ای یا بنی عباسی خودنمایی کند، امام، اقدامات فرهنگی گسترده ای را آغاز نمود و به احیا و بازسازی معارف اسلامی پرداخت. محصول و بازده علمی مکتب امام صادق ، چهار هزار شاگرد متخصص همانند هشام، محمد بن مسلم و… در رشته های گوناگون علوم بودند و در سراسر کشور پهناور اسلامی آن روز پخش شدند. در میان اصحاب امام (ع) افرادی قرار داشتند که در حفظ آثار علمی و روایی آن حضرت تلاشهای مداوم و خستگی ناپذیر، از خود نشان می دادند. این شیعیان، ذخیره علمی بزرگی برای امت اسلامی شدند و به شدت مورد علاقه امام بودند. می فرمود: «شیعیانی را دوست دارم که عاقل و فهیم، فقیه، صبور و اهل مدارا، صادق و وفادار باشند.»
در واقع، هر یک از این شاگردان، بازگوکننده منطق امام صادق و پاسدار میراث دینی و علمی و نگهدارنده تشیع راستین بودند، و از طرف دیگر، مانع نفوذ افکار ضد اسلامی و ویرانگر در میان مسلمانان می شدند. تأسیس چنین مکتب فکری با نوسازی و احیاگری، سبب شد که امام صادق (ع) به عنوان رئیس مذهب جعفری (تشیع) مشهور گردد.
در آخرین حجی که رسول خاتم(ص) دو وزنه سنگین و دو میراث گرانبها یعنی "قرآن و عترت" را به مردم معرفى کرد و براى نجات از گمراهى، تمسک به«ثقلین» را توصیه فرمود، اهل بیت خویش را به عنوان برترین راهنمایان معرفى کرد تا پس از او، امت از ایشان الهام بگیرند و بر همان سبک و روش عمل کنند. امام صادق (ع) یکی ازاین چراغهای فروزان است. در میان آموزه های متعالی امام (ع)، نگاه هدایتگرانه ایشان به انسان و رستگاری او قابل تامل و پیروی است.
از نظر امام صادق (ع) بکارگیری عقل در امور دینی و دنیوی، یکی از مهمترین شاخصه های رشد و تعالی است و رستگاری انسان، تنها از این بستربه دست می آید. امام صادق ع به مفضل بن عمر از اصحاب برجسته خود می فرماید: «ای مفضل! هر کس تعقل نکند رستگار نمی شود.»
بسیار دیده ایم که انسان های موفق همواره با محاسبات دقیق عقلی و سنجش های فکری کار می کنند و در هر اقدام و برنامه ریزی، شناخت های عقلانی را ملاک و معیار قرار می دهند. اهل خرافات نیستند، نسنجیده و بدون ارزیابی دست به کاری نمی زنند و در پرتو این عقل گرایی، می توانند ازفرصت ها و منابع و سرمایه ها درست و به موقع استفاده کنند. چنین انسانهایی مورد توجه خاص پیشوایان الهی هستند. چنانچه امام صادق ع می فرماید: «ما همواره شیعیانی را دوست می داریم که خردمند، فهمیده و دین آگاه باشند.»
در آموزه های این امام بزرگوار عقل، ستون وجود آدمی است. هرگاه عقل، از نور معنوی نیرو گرفته باشد انسان، دانشور، هوشمند و زیرک و فهیم خواهد بود و عقل، راهنما و سبب بینایی و کلید مشکل گشای چنین انسانی خواهد شد.
از سوی دیگر، امام صادق (ع) با تأکید بر اصل مهم عقل و خرد، در آموزه های خود آزاد اندیشی را ترویج می دهد؛ عبرت گرفتن از یادگارها وپدیده های اطراف بشر، با مشاهده و استنباط و سپس آزادی و ارزیابی و بی غرض فکری، روح این اندیشه ورزی است. انسان تربیت یافته در مکتب امام صادق (ع) خاضع در برابر خالق یکتا، اهل فهم ، و درک درست از مسایل زمان خود، می باشد. می فرماید: «آن که نسبت به زمان خود داناست، گرفتار امور اشتباه انگیز و مایه گمراهی نمی شود.» امام (ع) در حدیث دیگری می فرماید: «وظیفه انسان خردمند است که زمانه (واهل زمانه) خویش را بشناسد و به حال خود و اصلاح آن اهتمام ورزد… »
شخصی از امام صادق (ع) پرسید: آیا عقل برای مردم کافی است و به چیز دیگری نیاز ندارند؟ امام در پاسخ فرمود: عاقل به راهنمایی عقل خویش می داند که خدا حق است و پروردگار اوست. و می داند که کارهایی را می پسندد و کارهایی را نه… و نیز در می یابد که عقل نمی تواند جزییات دین را برای او روشن سازد و جز از راه علم و آموختن نمی تواند به آگاهی های لازم در این زمینه برسد، این است که طلب علم و فرهنگ بر انسان خردمند واجب است و قوام شخصیت انسانی به علم و فرهنگ است. (الحیات، ج ۱ ،ص ۱۹۱)
علم در معنای اصلی و کاربردی خود، برای نشر ارزش ها و توسعه و تعمیق آنهاست. هر چه پیشرفت علم بیشتر گردد سطح آگاهی انسان هم بیشتر می شود و فرهنگ و تمدن عالی تری به وجود می آید. امام صادق (ع) به نقل از رسول خدا (ص) می فرماید: «علم و معرفت منشا همه خیرهاست.»
امام صادق (ع) با توجه به فرصت مناسب عصر خود و نیاز جامعه، نهضت علمی و فرهنگی پدر بزرگوارش را ادامه داد و همگان را به علم آموزی و حتی زیاده خواهی در طلب علم با تاکید بردانش های مفید، تشویق نمود. ایشان علم آموزی را نوعی عبادت و مسافرت کردن در راه علم را نوعی هجرت در راه خدا می دانست و می فرمود: «به طلب دانش و علم برخیزید هرچند با فرو رفتن در گردابها و در خطر افتادن جانها همراه باشد .» ایشان همچنین تاکید زیادی بر تفکر و تحقیق و استنباط می نمود.
اینگونه بود که در عصر امام صادق با آموزه های ایشان، تعصبات نژادی تا حدود بسیار زیادی از میان رفت، نژادهای مختلف با یکدیگر همزیستی داشتند، اهل تعامل و ارتباط با یکدیگر بودند و احساس برادری می کردند؛ به عنوان مثال عکرمه غلام عبدالله بن عباس، جلسه درس تشکیل می داد و افرادی از عراق، سوریه، حجاز، مصر و… در جلسه درس او شرکت می کردند. (مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، ص ۱۶۰)
امام صادق (ع ) به انتشار و گسترش اندیشه و دانش ، چه از راه انتشار نوشته ها و کتاب و تالیف، و یا از راه عمل به فرامین آن سفارش می کرد . در جایی فرموده است: « از یکدیگر دیدار کنید که در این دیدار دلهای شما زنده می شود، از اخبار و احادیث ما یاد کنید… اگر به آنها عمل کنید به آگاهی و رشد می رسید و رستگار می شوید.» در روایت دیگری آمده است: «ای داود! از من به دوستانمان سلام برسان و بگو خدا رحمت کند کسی که با دیگری بنشیند و درباره امر ما گفتگو کند… بی گمان در گردهمایی ها و گفتگوی شما مرام ما زنده می شود.»
می توان گفت انسان تربیت یافته در مکتب امام صادق (ع) خود را به تلاش علمی و فکری زینت می دهد
می توان گفت انسان تربیت یافته در مکتب امام صادق (ع) خود را به تلاش علمی و فکری زینت می دهد و می کوشد جامعه را بدور از هرگونه وابستگی به غرب و شرق عالم به نقطه اوج برساند و نسبت به مسائل روز آگاهی و بصیرت داشته باشد. علاوه بر آن، اصول اسلام را با شرایط و مقتضیات زمان و مکان تطبیق داده و این دین الهی را با چهره رحمانی اش به جهانیان معرفی کند.
این روایت از امام صادق(ع) است که می فرماید: «کسی که عالم به زمان خودش باشد مشکلات و شبهات بر او هجوم نمی آورد.»
نکته دیگر در مکتب امام صادق (ع) این است که انسانها برای داشتن یک جامعه پویا، زنده و مستقل باید که با ظلم و ستم و استکبار مبارزه کنند. امام صادق(ع) خود با منصور دوانیقی از خلفای بن العباس همزمان بود و با مبارزه منفی با حکومت ظالم آن، اساس مکتب و ولایت و امامت را پایه گذاری کرد و اسلام واقعی را نمایاند.
امام جعفر صادق (ع ) در بیست و پنجم شوال سال ۱۴۸ ه. ق. در حالی که ۶۵ سال از عمرشان گذشته بود، به وسیله عوامل منصور دوانیقی مسموم شد و به شهادت رسید. ایشان از جهت اینکه عمر بیشتری نصیبشان شده است به «شیخ الائمه» شهرت دارند. وجود مطهر و مقدس آن امام بزرگوار در قبرستان بقیع در کنار پدر و جد و عموی خود امام مجتبی (ع) به خاک سپرده شد.
مجدداً شهادت امام صادق (ع ) را تسلیت می گوییم.
113
بیشتر بخوانید:
مراسم عزادارای مردم تهران در سالروز شهادت امام جعفرصادق علیه السلام |پخش زنده از ایران پرس
