ایران اسلامی، بر بلندای قله موفقیت فناوری فضایی/ تحلیل و ویدئو

ایده ایجاد ارتباطات از طریق ماهواره نخستین بار توسط «آرتور کلارک» در سال 1945 مطرح شد.

«آرتور کلارک» در مقاله خود که در مجله Wireless World منتشر شد، اذعان کرد که یک ماهواره در مدار دایروی با شعاع 36 هزار کیلومتر، با سرعت زاویه ای برابر سرعت زاویه ای زمین می چرخد و بنابراین از دید ناظر زمینی همواره در یک نقطه ثابت از فضا دیده می شود.

بنابراین این ماهواره مصنوعی قادر است سیگنال ها را از هر نقطه از زمین دریافت و به نقاط دلخواه ارسال کند. یک دهه بعد در سال 1957 ماهواره «اسپوتنیک 1» توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا پرتاب شد که نقطه آغازین «عصر فضا» بود.

بعد از آن ماهواره های مخابراتی نیز تولید و گسترش یافتند و فناوری فضایی اهمیت بسیاری در جهان یافت.

فضاپیمای سایوز که پرکارترین، پراستفاده‌ترین و پرعمرترین فضاپیمای سرنشین‌دار جهان است و توسط روس ها ساخته شده است.

نیاز برای حضور در فضا و استفاده از مزایای آن، از یک سو و رشد صنعت تجاری خدمات ماهواره ‌ای و ارتباط آن با رشد اقتصادی از سوی دیگر، سبب شده است تا ایران نیز گام ‌های خود را در استفاده از فناوری ماهواره بردارد. با توجه به آن که ایران کشوری است که مناطق وسیعی از آن کوهستانی بوده و در مناطق کویری نیز فاصله روستاها بسیار زیاد است راه اندازی و برقراری سرویس های ماهواره ای در ایران مقرون به صرفه است.

سابقه استفاده از فن آوری ماهواره در ایران به سال 1348(1969) بر می گردد. در این سال با تأسیس اولین ایستگاه زمینی ماهواره ای در اسدآباد همدان و نصب آنتن 30 متری استاندارد جهت ارتباط با ماهواره های سازمان بین المللی مخابرات ماهواره ای (ITSO که در آن مقطع INTELSAT نامیده می شد)، ایران در رده کشورهای پیشرو جهت استفاده از فن آوری ماهواره قرار گرفت.

همچنین ایستگاه فضایی ماهدشت، اولین ایستگاه دریافت تصاویر سنجش از دور در منطقه خاورمیانه است که کار خود را با دریافت تصاویر ماهواره Landsat-1 آغاز کرد.

در حوزه مخابرات سیار ماهواره ای (MSS)، ایران یکی از سهام داران اپراتور ماهواره ای «اینمارست» (قبل از خصوصی سازی آن) بود و ایستگاه زمینی «بومهن» جهت ارتباط با ماهواره های مخابراتی این اپراتور در باند L، تا سال 2008 میلادی فعال بوده است.

با وقوع انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران برای ساخت ماهواره در ابتدا به همکاری های مشترک با کشورهای دیگر روی آورد. در همین راستا، ماهواره مصباح با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی در سال 1378 تا 1380 (1999-2001) ساخته شد، اما این ماهواره از سال 1385 (2006) و پس از طراحی و ساخت، درگیر مشکلات بین ‌المللی شد و هم اکنون نیز در ایتالیا بلوکه است.

ساخت اولین ماهواره سنجشی کشور نیز توسط روسیه به نام ماهواره «سینا» به سفارش وزارت علوم تحقیقات و فن آوری در سال 1384 (2005) انجام شد.

نخستین کاوشگر فضایی ایران نیز در آبان 1385 (2006) پرتاب و آزمایش شد.

کاوشگرهای فضایی محموله ‌های علمی-پژوهشی هستند که به وسیله یک پرتاب کننده به فضا انتقال می‌ یابند و ضمن ارسال نتایج، در بازگشت به زمین، بازیابی و نتایج آزمایش‌ های علمی و تحقیقاتی از آن‌ ها استخراج می ‌شود.

با این حال، در تقویم جمهوری اسلامی ایران 14 بهمن ماه روز ملی فن آوری فضایی نامگذاری شده است. 14 بهمن 1387 (فوریه 2009) بود که جمهوری اسلامی ایران با پرتاب ماهواره «امید» به جمع کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره در جهان پیوست.

به همین دلیل، 14 بهمن روز ملی فن آوری فضایی نامیده شد. از 14 بهمن ماه 1387 تا کنون جمهوری اسلامی ایران موفقیت های مهمی در عرصه فن آوری فضایی داشته است.

فناوری فضایی در ایران

پرتاب 8 کاوشگر فضایی از سال 1385 (2006) به بعد یکی از مهم ترین پیشرفت های فضایی جمهوری اسلامی ایران است. کاوشگر 2 در آبان 1387 (نوامبر 2008) و راکت کاوشگر 3 در 14 بهمن 1388 (فوریه 2010) پرتاب شد که محموله ای زیستی شامل لاک پشت، کرم، موش و نمونه های سلولی را حمل می کرد. کاوشگر 4 در اسفند 1389مارس2010)، کاوشگر 5 در شهریور 1390 (سپتامبر 2011) و کاوشگر 6 نیز در شهریور 1391 (سپتامبر 2012) پرتاب شدند. کاوشگر «پیشگام» و «پژوهش» نیز به عنوان هفتمین و هشتمین کاوشگر نیز در بهمن 1391 (فوریه 2013) و آذر 1392 (دسامبر 2013) به فضا پرتاب شدند. در کاوشگر پیشگام اولین میمون و در کاوشگر پژوهش دومین میمون به فضا فرستاده شد که هر دو کاوشگر با موفقیت کامل به زمین بازگشتند.

پرتاب ماهواره، اما از مهمترین دستاوردهای فن آوری فضایی جمهوری اسلامی ایران است

در روز ملی فن آوری فضایی سال 1388(2010)، از ماهواره «طلوع» که نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران است، رونمایی شد.

رونمایی از نمونه مهندسی ماهواره «مصباح دو»، نمونه مهندسی ماهواره دانشجویی «نوید علم و صنعت»، نمونه مدل اولیه ماهواره ‌بر «سیمرغ» و موتور ماهواره‌ بر آن، و افتتاح نخستین مرکز پردازش تصاویر ماهواره‌ ای ایران و آزمایشگاه سه بعدی مجازی ماهواره ‌ای از دیگر دستاوردهای فضایی کشور در این روز بود.

در سال 1389 (2010) نیز نمونه ‌های مهندسی چهار ماهواره «ظفر»، «رصد»، «فجر»، دانشجویی امیرکبیر و همچنین نمونه مهندسی موتور ماهواره بر «سفیر B1 » و کپسول زیستی «کاوشگر 4» رونمایی شد.

در سال 1390(2012) و در روز ملی فن آوری فضایی ماهواره «نوید» با موفقیت در مدار قرار گرفت.

مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر مبتنی بر روش جاروبی و به صورت تک باند است. در روز ملی فن آوری فضایی در سال 1391 (2013) نیز از مدل مهندسی ماهواره «ناهید» و مدل توسعه‌ ای ماهواره «زهره» رونمایی شد. «ناهید» تنها ماهواره ‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می ‌شود.

همزمان با روز ملی فن آوری فضایی در سال 1392 (2014) نیز از دو ماهواره فضایی «تدبیر» و «خلیج فارس» رونمایی شد. دو هفته پیش از روز ملی فن آوری فضایی در سال 1393 (2015) ماهواره ملی «فجر» با ماهواره بر «سفیر» با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار زمین قرار گرفت.

این ماهواره از دوربینی پیشرفته بهره می‌ برد که با استفاده از آن، می ‌تواند تصاویری با کیفیت بالا را به زمین ارسال کند. انتقال مداری، عکسبرداری برای نقشه ‌برداری و هواشناسی و برخی محموله ‌های تحقیقاتی از جمله ماموریت ‌های این ماهواره است. در روز ملی فن آوری فضایی سال 1394(2016) نیز از ماهواره دانشجویی «دوستی» رونمایی شد.

به گفته محسن بهرامی، رئیس سازمان فضایی ایران، هم ‌اکنون پنج ماهواره دانشگاهی «دوستی»، «امیرکبیر»، «ناهید 1»، «ظفر» و «پارس 1» در دستور کار است و قراردادهای پرتاب آنها منعقد شده است، اما ماهواره «دوستی» که ماهواره دانشگاه صنعتی شریف است تا پایان سال 1396 (2018) پرتاب خواهد شد. در همین حال، ماهواره «ظفر» نیز توسط دانشگاه علم و صنعت در نیمه اول سال 1397 آماده و به گفته رئیس سازمان فضایی احتمالاً تا نیمه اول سال 1398 نیز پرتاب خواهد شد. 

ماهواره مخابراتی ناهید

جمهوری اسلامی ایران در عرصه فن آوری فضایی دستاوردهای مهم دیگری نیز داشت. «آفتاب»، نخستین میمون پرتاب شده به فضا با کاوشگر «پیشگام» بود که در روز 14 بهمن 1391 (فوریه 2013) زنده به زمین بازگشت، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت. در مهر ماه سال 1392(اکتبر 2013) و در هفته جهانی فضا نیز دومین میمون فضانورد ایرانی با نام «فرگام» با کاوشگر «پژوهش» و با گاز مایع به فضا پرتاب شد که این محموله زیستی سالم به زمین بازگشت.

در روز ملی فن آوری سال 1394 نیز «ماک آپ» فضاپیمای سرنشین دار ایرانی به نمایش درآمد.

آزمایشگاه ملی سنجش از دور و مرکز یکپارچه­ سازی و آزمون سامانه­ های فضایی سازمان فضایی ایران نیز 14 بهمن 1394 (فوریه 206) افتتاح شد. امروزه تکنولوژی سنجش از دور، امکان جمع آوری اطلاعات کمی و کیفی دقیق و قابل اعتماد از سطح زمین را با قابلیت تفکیک مکانی، طیفی، رادیومتریک و زمانی بسیار بالا فراهم کرده است. تصاویر سنجنده های فضایی با ارائه اطلاعات بسیار متنوع از پدیده های مختلف جغرافیایی، ابزاری بسیار سودمند جهت مدیریت منابع زمینی، مدیریت بحران، هواشناسی، برنامه ریزی های کلان، محیط زیست و... ارائه می کنند.

واقعیت این است که باید اذعان کرد جمهوری اسلامی ایران به خصوص طی یک دهه گذشته دستاوردهای مهمی در عرصه فن آوری فضایی داشته و در میان کشورهای دارای چرخه کامل فن آوری ماهواره قرار گرفته است. پرتاب ‌های فضایی از «سلول» شروع شد و به پرتاب «میمون» خاتمه یافت و درصدد قرار دادن انسان در مدار نیز است. بر اساس سند هوافضا، جمهوری اسلامی ایران تا سال ۱۴۰۴(2025) علاوه بر انجـام ماموریت‌ هـای فضایی سرنشـین ‌دار و قرار دادن انسـان در مدار، باید بـه قطب منطقـه‌ ای و دارای جایگاه برجسـته جهانی در حوزه هوایی و هوانوردی تبدیل شود.

نکته مهم دیگر این است که در حالی که برخی کشورهای عربی و غربی مدعی شدند که ماهواره بر سیمرغ در صورت پیکربندی به شکل موشک بالستیک قادر است سلاح های هسته ای حمل کند، جمهوری اسلامی ایران همواره بر بعد علمی و فنی مربوط به استفاده از فناوری های فضایی تاکید کرده است. در همین راستا، «محسن بهرامی»، رئیس سازمان فضایی کشورمان در مردادماه 1396 گفت همه فعالیت های فضایی جمهوری اسلامی ایران اعم از پرتاب و بکارگیری ماهواره ها با اهداف صلح آمیز انجام می شود.113/116

بیشتر بخوانید:

14 بهمن، روز ملی فناوری فضایی/ رونمایی از دستاوردهای فضایی ایران