روند نقش آفرینی اتحادیه اروپا در قالب چهار نشست بروکسل، تاکنون باعث حل و فصل مناقشه قره باغ، بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان نشده است.
رؤسای جمهور روسیه و جمهوری آذربایجان درباره امنیت مرزها در قفقاز و نیز نشست بروکسل تلفنی گفتگو کردند.
گفتگوی تلفنی «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه و «الهام علی اف» رئیس جمهوری آذربایجان در حالی پیرامون نشست بروکسل انجام شده است که روسیه پیش تر ابتکار 3+3؛ شامل روسیه، جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و گرجستان را در دستور کار قرار داده بود و در آغاز دسامبر 2021، نخستین نشست فرمت 3+3 در مسکو برگزار شد.
پس از آن ترکیه هم تلاش کرد دومین نشست این گروه را میزبانی کند اما به سرانجام نرسید. اکنون جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از میزبان های برگزاری نشست 3+3 مطرح است. «سید عباس موسوی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در باکو گفته است: دومین نشست موضوع همکاری‌های 3+3 در ایران برگزار خواهد شد و تاکید بر این است با حضور کشورهای منطقه شامل سه کشور بزرگ ایران روسیه و ترکیه و سه کشور منطقه قفقاز جنوبی شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان یک پلتفرم منطقه‌ای تشکیل و همه مسائل اقتصادی، ترانزیتی و انرژی و سایر مسائل با این فرمت حل شود.
وجود این سازوکار منطقه ای برای حل و فصل مناقشات بین ایروان و باکو لازم است چرا که با وجود چهارمین دیدار سه جانبه رئیس جمهوری آذربایجان، نخست وزیر ارمنستان و رئیس شورای اتحادیه اروپا در بروکسل، همچنان تنش ها بین طرفین رو به افزایش است. رجوع به پیشینه رفتار اروپا در مسئله قره باغ نشان می دهد که این بازیگر تاکنون نتوانسته است نقش سازنده ای ایفا کند. چرا که مسئله انگیزه های سیاسی غیر از حل و فصل مناقشه قره باغ، همانند نقش آفرینی در مقابل روسیه در راستای تقابل جدید روسیه و غرب در این بیم مطرح می شود. تجربه گروه مینسک هم چنین مسئله ای را بیشتر برجسته می کند. تا جایی که «الهام علی اف» رئیس جمهوری آذربایجان در این خصوص چندبار گفت:
«باکو اجازه نخواهد داد که گروه مینسک برای دخالت در موضوع قره‌باغ تلاش کند».
شکل گیری این نگاه به گروه مینسک و به طور کلی نقش آفرینی کشورهای غربی در مسئله قره باغ ناشی از ناکارآمدی این کشور در میانجی گری بوده است. به طوریکه جنگ 44 روزه قره باغ در سال 2020 به واسطه میانجی گری و عقد توافق آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با نظارت روسیه پایان یافت. اما تداوم تنش ها در مناطق مرزی و ماندگاری عوامل تنش زا در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان باعث شده است نقش روسیه و سایر همسایگان برای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه قفقاز برجسته شود. ابتکار 3+3 بهترین چارچوب موجود در این راستا است که روسیه هم از آن حمایت می کند.
«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در این باره گفته است:
«مسکو از فرمت 3+3 متشکل از ارمنستان، آذربایجان و گرجستان و کشورهای همسایه یعنی روسیه، ترکیه و ایران پشتیبانی می‌کند. همچنین مسکو اقدامات اتحادیه اروپا را زیرنظر گرفته است و درباره اینکه سیاست ضدروسی این اتحادیه به زودی از بین برود، تردید دارد».
بنابراین اصرار اتحادیه اروپا برای نقش آفرینی در مناقشه قره باغ در بزنگاه ها قادر به جلوگیری از جنگ و درگیری و یا حتی ایجاد آتش بس نبوده است بلکه می توان تعبیر به مسئله سازی و باقی ماندن بهانه جهت دخالت در منطقه قفقاز دانست. به طور خاص اکنون در بحبوحه درگیری اوکراین، موضوع دنبال کردن منافع خاص سیاسی و ژئوپلیتیکی توسط اتحادیه اروپا در قفقاز مطرح است. از این رو سازوکار «3+3» می تواند خالی از ایرادهای سازوکار اتحادیه اروپا و یا گروه مینسک باشد.
در این باره «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفته است:
«ایجاد مکانیزم همکاری‌ها در ترکیب «3+3» برای حل و فصل مسائل منطقه قفقاز جنوبی می‌تواند به افزایش سطح اعتماد در سطح منطقه کمک کند».
در یک جمع بندی می توان گفت، مداخله کنشگران خارج از منطقه در مناقشه های مختلف، تحت عنوان گروه ها و نهادهای بین المللی نه تنها دستاور خاصی نداشته است بلکه بالعکس باعث گره زدن منافع مختلف این کنشگران با مسائل منطقه ای و بغرنج تر شدن آن شود و بهترین رویکرد، نقش آفرینی کشورهای منطقه در مناقشات منطقه ای، جهت برقراری ثبات و امنیت است که منافع دسته جمعی منطقه را نیز تأمین می کند.
119
نویسنده: هوشنگ شیخی
