«گلن هری» در مقاله ای در پایگاه اینترنتی بلومبرگ نوشت، ترند این هفته شبکه های اجتماعی در عربستان سعودی مصاحبه ای از «محمد بن سلمان» ولیعهد این کشور بود که وعده می داد علیه مهم ترین رقیب عربستان در منطقه وارد عمل شود و جنگ را به داخل ایران بکشاند.
این مصاحبه که هشت ماه پیش گرفته شده بود، اکنون اهمیت بیشتری نیز یافته است؛ اغتشاشات در ایران به راه افتاد، آنچه روشن است این است که حاکم سعودی حرکت هایی در سطح منطقه علیه ایران انجام داده است.
در صورتی که دشمنان ولیعهد چندان از این مساله خشنود نشده باشند، متحدان وی علائمی از نگرانی را از خود بروز می دهند؛ از اعراب سنی گرفته که منطقه نفوذ عربستان به شمار می آیند، تا آمریکا و اروپا.
دیپلمات ها تلاش کرده اند خود را از ماجراجویی های عربستان دور نگهدارند و حتی با آن مخالفت کرده اند.
این امر باعث شده است تا سال 2017 برای محمد بن سلمان سالی در هم ریخته باشد؛ وی در داخل عربستان رقبای خود را کنار زد و به شکلی بی سابقه بنیان قدرت خود را محکم کرد.
با این حال در کشورهای منطقه همچون یمن، قطر و لبنان که عربستان گمان می کرد از سوی ایران به چالش کشیده می شود، اقدامات و ابتکار های بن سلمان با ناکامی روبرو شد.
«هانی صبرا»، بنیانگذار موسسه مشاوره ای الف در نیویورک معتقد است، «سیاست های محمد بن سلمان در حوزه منطقه ای و داخلی یکسان هستند. این رویکرد در داخل عربستان جواب داده است. وی بسیاری از رقبای بانفوذ داخلی خود را کنار زد. با این حال این رویکرد در خارج از عربستان خطرساز بود.»
دشمنان حلقه زده
خطر جنگ در یمن به شهرهای سعودی نیز کشیده شده است؛ انصار الله که به باور سعودی ها از حمایت ایران نیز برخوردار است، از ماه نوامبر به این سو دو موشک به ریاض شلیک کردند؛ هر چند این موشک ها آسیبی اندک را به بار آورده اند، ولی یادآور این حقیقت هستند که بعد از سه سال بمباران، هنوز دشمنان سعودی که بیشتر آنان صندل به پا دارند و کلاشنیکف بر دوش انداخته اند، سرکوب نشده اند.
سعودی ها دریافته اند که وارد کردن متحدانشان به جنگ کار ساده ای نیست؛ برای نمونه مصر که به شدت هم به پول سعودی ها وابستگی دارد، چندان علاقه ای به اعزام سربازان خود به یمن نشان نداده است.
در لبنان نیز مداخله ولیعهد عربستان نظامی نبود، سیاسی بود؛ استعفای غیر منتظره «سعد الحریری» درطول دیدار از ریاض در ماه نوامبر تلاشی از سوی سعودی ها برای تضعیف حزب الله بود.
حریری که وابسته به سعودی ها بود، دولتی ائتلافی را با شبه نظامیان شیعه تشکیل داده بود، حال وی این گروه را تهدیدی مرگبار برای خود می دانست؛ این بازی قدرت، واکنش برانگیخت و در نهایت الحریری به دفتر کار خود بازگشت و حتی سنی های لبنان هم به انتقاد از تاکتیک سعودی ها برآمدند.
ماجرای استعفای ناکام حریری شکست دیگری برای ریاض بود
متحدان سعودی در اروپا و آمریکا هم چندان خرسند نبودند؛ «امانوئل ماکرون» رییس جمهوری فرانسه هم شخصا به طرفداری از حریری وارد موضوع شد. «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریکا در اظهاراتی بی سابقه و سرزنش بار گفت، عربستان سعودی باید به فکر پیامدهای اقدامات خود باشد.
تیلرسون با اشاره به اوضاع یمن، لبنان و قطر اشاره کرد که دوحه در ماه ژوئن هدف محاصره اقتصادی عربستان قرار گرفت؛ اقدامات عربستان با هدف مجازات قطر صورت می گرفت که از جمله جسارت هایی که به خرج داده بود، داشتن رابطه با ایران بود.
اقدام عربستان در تحریم قطر فقط به عمیق تر شدن این روابط منجر شد؛ قطر تهدید کرده برای آسیب هایی که از سعودی ها دیده است راهکاری حقوقی را دنبال خواهد کرد.
در همین حال کویت و عمان دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس هم از شیوه جدید رهبری سعودی ها ابراز ناخرسندی کرده اند.
از سویی دیگر ترکیه که زمانی روابطی نزدیک با سعودی ها داشت، طرف قطر را گرفت و از فرصت پیش آمده از این منازعه استفاده و روابط تجاری و نظامی خود را با قطری ها محکم کرد.
چرخش ترکیه به سمت قطر موجب ناکامی عربستان در تحریم دوحه شد
«جیمز دورسی» James Dorsey کارشناس مسائل خاورمیانه در دانشگاه فناوری نانیانگ در سنگاپور باور دارد که این مقام سعودی با زیاده روی در کارهای خود خطر سازی کرده است؛ بخصوص در صورتی که خواسته باشد از اعتراض ها در ایران برای تضعیف نظام این کشور استفاده کند.
تصمیم رییس جمهوری آمریکا برای به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل و برخی اقدامات دیگر، ممکن است واشنگتن را در ایجاد اجماع جهانی در مورد توافق هسته ای ایران دور تر و آمریکا را منزوی کند.
دیپلماسی قدیمی
شاهزاده محمد بن سلمان در داخل عربستان به مراتب موفقیت بیشتری در پیشبرد هدف های خود به دست آورده است؛ ازدیدگاه وی تغییرات اساسی اقتصادی برای پایان دادن به ده ها سال وابستگی این کشور به نفت ضروری است.
در کنار تثبیت موقعیت خود به عنوان جانشین بی چون و چرای پدرش سلمان، شاهزاده، کارزاری را نیز برای مقابله با فساد به راه انداخت و ده ها نفر از بازرگانان بزرگ این کشور را راهی زندان کرد.
وی از سخت گیری در قوانین دینی کشورش کاست و طرح هایی را برای فروش اموال کشورش و رونق دادن به بخش خصوصی و کاهش هزینه های عمومی به اجرا گذاشت.
انگیزه هایی مشابه ممکن است در سیاست خارجی جدید نیز وجود داشته باشد.
به گفته «علی شهابی» مدیر موسسه عربیه در واشنگتن که به دولت سعودی بسیار نزدیک است، شاهزاده محمد بن سلمان سیاست قدیمی کشورش را که جواب نداده بود کنار گذاشته است.
وی در مصاحبه ای که از طریق ایمیل پاسخ می داد گفت: «سران سعودی میلیاردها دلار در اختیار دوستانی قرار داده بودند که بسیاری از آنها از این پول در حساب های شخصی و برای پیشبرد برنامه های شخصی خود استفاده می کردند.»
شهابی گفته است، در واقع در برابر تهدیدهای فزاینده، پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی به این نتیجه رسیدند که بیش از این نمی توانند به سیاست های قدیمی تکیه کنند.
محمد بن سلمان به رویکردهای متفاوتی که لازمه سیاست خارجی است، اهمیت نمی دهد
این درحالی است، قدرت نزدیک به مطلقی که محمد بن سلمان در عربستان سعودی از آن برخوردار است در مرزهای کشورش محدود شده است؛ به باور صبرا، وی احتمالا چندان به رویکردهای متفاوتی که در لازمه سیاست خارجی است، اهمیتی نمی دهد.
وی می گوید: «محمد بن سلمان یا از جزئیات وضعیت سیاست داخلی درمنطقه اطلاعی ندارد یا به آن اهمیت نمی دهد و ریشه مشکلات وی نیز بیشتر به همین دلیل است.»
قدرتمندان دنیای عرب در گذشته راه دشواری برای موفقیت در داخل کشورشان برای قبضه کردن قدرت و ثروت و به حاشیه راندن دشمنان خود داشتند ولی نتوانستند خاورمیانه را به شکلی که مایل بودند شکل بدهند.
«جمال عبدالناصر» در مصر نتوانست جنگ در یمن را با پیروزی به سر برساند و بعد از آن شکستی خرد کننده در سال 1987 از اسرائیل خورد.
صدام درعراق ده ها سال حاکمیت داشت؛ با این حال ماجراجویی های وی درخارج از عراق از جمله حمله 1980 به ایران و 1990 به کویت با ناکامی خونینی همراه شد.
«پل پیلار» Paul Pillar افسر سابق سیا و استاد دانشگاه جرج تاون، می گوید، شاید محمد بن سلمان سی و دو ساله بخواهد نشان بدهد که متفاوت از سران دیگر سعودی و از جمله پدر هشتاد و یک ساله اش هست.
به عقیده پیلار، محمد بن سلمان می خواهد نشانی از خود به جا بگذارد و نشان بدهد که قدرت در دست اوست و جوانکی ضعیف و قابل کنار زدن نیست؛ ازاین رو نیاز هست که بیش از دیگر سران، خطر پذیری کند و خطرهای بزرگتر، معنایی فراتر از امکان شکست و ناکامی را دارند.
115/110
مترجم: حسین جعفریامی
بیشتر بخوانید:
پیوند جنگ و قدرت یابی «محمد بن سلمان» در عربستان/تحلیل
اسپوتنیک: عربستان، گرفتار سیاست های شکست خورده «محمد بن سلمان»
محمد بن سلمان، مظهر دیکتاتوری نوین در عربستان/ تحلیل
