«رمضان رحیم زاده» وزیر کشور تاجیکستان روز دوشنبه (25 ژوئیه) در سفر به آنکارا با «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه توافقنامه امنیتی امضا کرد. این دو کشور در آوریل سال جاری هم توافقنامه نظامی با حضور وزیران دفاع امضا کردند.
اگرچه تاجیکستان و ترکیه در 29 ژانویه 1992 روابط رسمی دیپلماتیک با یکدیگر را برقرار کردند و روابط ترکیه با تاجیکستان در چارچوب روابط با سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی در نظر گرفته می‌شود اما به دلیل بحران داخلی تاجیکستان در دهه 90 و همچنین نگرانی از سیاست های ترکیه این روابط با سرعت کمتری گسترش یافت.
نگرانی دوشنبه نسبت به راهبردهای نظامی و سیاسی آنکارا
با توجه به تنش های اخیر قرقیزستان و تاجیکستان، همانطور که «ژنرال کامچیبک تاشیف»، رئیس کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان گفته است: قرقیزستان سفارش پهپاد بایراکتار TB2 را به ترکیه داده است و افرادی که قرار است از این پهپادها استفاده کنند در ترکیه آموزش دیده‌اند.
بنابراین خرید پهپادهای بیرق دار ترکیه توسط قوای نظامی قرقیزستان با وجود تکذیب این کشور در خصوص استفاده از آن ها در جریان درگیری های پراکنده با تاجیکستان در یک سال اخیر و همچنین حضور اعضای «گروه 24» به عنوان یکی از گروه های مخالف دولت تاجیکستان در ترکیه، در سال های اخیر دوشنبه را نسبت به راهبردهای نظامی و سیاسی آنکارا نگران کرده است.
امضاء تفاهم نامه های مقدماتی با دولت ترکیه
بنابراین تاجیکستان در یک سال اخیر در راستای کاهش نگرانی ها، تهدیدات و گسترش روابط در حوزه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی؛ مذاکرات و تفاهم نامه های مقدماتی با دولت ترکیه آغاز کرده است.
از جمله این موارد توافق امنیتی اخیر است که براساس اعلام وزارت کشور تاجیکستان پیرامون مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و سایر جرایم فراملی انجام شده است.
اگرچه جزئیات این توافق به بیرون درز پیدا نکرده اما گمانه زنی ها بیشتر مربوط به همکاری امنیتی در خصوص محدود سازی و حتی احتمال استرداد اعضای گروه 24 و همچنین همکاری امنیتی درباره شناسایی هسته های خاموش گروه های تروریستی همانند داعش در آسیای مرکزی است.
چراکه تاجیکستان هم گروه 24 را افراط گرا می خواند و هم نسبت به یک موضوع دیگر امنیتی هم در سطح عالی ابراز نگرانی کرده است و «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان گفته است: "رادیکالیسم، افراط گرایی و هسته های خاموش گروه های تروریستی تهدیدهای جدی برای کشورهای آسیای مرکزی هستند.
محورهای توافق امنیتی تاجیکستان با ترکیه
بنابراین دو موضوع محدود ساختن گروه 24 به واسطه حضور اعضایش در ترکیه و همچنین شناسایی هسته های خاموش گروه های ترویستی در آسیای مرکزی به واسطه اطلاعات به دست آمده از عناصر دستگیر شده داعش در استانبول در ماه های اخیر می تواند محتمل ترین محورهای توافق امنیتی تاجیکستان با ترکیه باشد که با واژگان مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در اطلاعیه وزارت کشور تاجیکستان منعکس شده است.
همچنین منافع ترکیه در آسیای مرکزی هم باعث شده است که این کشور در راستای رفع نگرانی های تاجیکستان گام بردارد. «محمد پرینچک» کارشناس روابط ترکیه و آسیای مرکزی هم در این باره می گوید:با وجود ترک نبودن تاجیکستان، این کشور از نظر ترکیه، هم به دلیل جایگاه جغرافیایی اش در مسئله افغانستان و هم منافع راهبردی ترکیه در آسیای مرکزی اهمیت بالایی دارد.
حضور گروه های مخالف تاجیکستان در ترکیه
با این حال حضور برخی از گروه های مخالف دولت تاجیکستان همانند گروه 24 در ترکیه در سال های اخیر مایه نگرانی دوشنبه بوده است. همانطور که «یشیم دمیر» عضو هیات مدیره مرکز مطالعات استراتژیک آنکای ترکیه نیز با اذعان به خدشه وارد شدن به روابط این کشور با تاجیکستان در دفاع از اقدام دولت ترکیه می گوید: برخی از فعالان سیاسی و اجتماعی اپوزیسیون تاجیک، ترکیه را برای عزیمت و اقامت انتخاب کرده اند و این کشور تا زمانی که این افراد جرمی مرتکب نشده اند قادر به اخراج و لغو اقامت آن ها نیست.
در حالیکه دولت ترکیه با وجود اعطای اقامت به اعضای گروه 24 گاهی آن ها را دستگیر و محاکمه هم کرده است. همانطور که «سهراب ظفر» رهبر این گروه قبلا در این باره گفته است: من قبلاً سه بار از جانب مقامات ترکیه بازداشت شده ام و ماه ها در بازداشت مانده ام.
به نظر می رسد بهره گیری از گروه های مخالف تاجیکستان به مثابه ابزارهای امتیازگیری و چانه زنی در روابط آنکارا با دوشنبه موجب شکل گیری ذهنیت و فضای منفی در این روابط شده و کمک های تسلیحاتی ترکیه به قرقیزستان بر این وضعیت را تشدید کرده است.
دلایل و راهکار موفق گسترش روابط کشورهای منطقه
در یک جمع بندی کلی می توان گفت، گسترش روابط کشورهای منطقه بر اساس منافع متقابل و بهره گیری از ظرفیت های منطقه ای و ثبات زا همانند مقوله ترانزیت و کریدور قرقیزستان-تاجیکستان-افغانستان-ایران به ترکیه می تواند باعث عبور از چالش زایی سیاسی و امنیتی و تمرکز بر توسعه همکاری های منطقه ای و دسته جمعی شود.
نویسنده:هوشنگ شیخی
113
