این سه کشور از ابتدای استقلال در سال 1991 میلادی با یکدیگر اختلاف های ارضی و مرزی داشته اند.
اختلاف های ارضی جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر مالکیت منطقه قره باغ کوهستانی در سال میلادی گذشته (2019) با فراز و نشیب هایی همراه بود، اما روند مذاکرات صلح قره باغ میان طرف های متخاصم، به روال سابق ادامه یافت. در واقع مقام های باکو و ایروان با میانجیگری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا همچنان نشست های بی نتیجه صلح برگزار کردند.
درپی اعلام ناتوانی گروه مینسک، گفت وگوهای دوجانبه سران باکو و ایروان از ماه ژانویه سال 2019 میلادی در دستور کار قرار گرفت. با وجود این، گفت وگوهای دوجانبه سران دوکشور نیز بی نتیجه بوده است.
در واقع، روسای آمریکایی، روسی و فرانسوی گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به بهانه بی نتیجه بودن گفت وگوهای صلح، فرصتی یافتند تا حضور خود را در منطقه بیش از پیش تقویت کنند.
با وجود این، مسابقه تسلیحاتی جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشدید شده است و هریک ازطرفین متخاصم، به منظور انبار کردن تسلیحات پیشرفته، تلاش مضاعفی را در دستور کار قرار داده اند.
در همین ارتباط، به ازای میلیاردها دلار خریدهای نظامی جمهوری آذربایجان از روسیه، اسرائیل، کره جنوبی، ترکیه، پاکستان و سایر منابع، ارتش ارمنستان نیز تلاش کرده است به سیستم های موشکی مدرن ساخت روسیه مجهز شود.
«نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان درپیامی به همین مناسبت گفت: "تجهیز ارتش ارمنستان به سیستم های موشکی مدرن از دستاوردهای مهم دولت ایروان درسال جاری میلادی (2019) بوده است."
پیش ازاین، «داویت تونویان» وزیر دفاع ارمنستان از تحویل جنگنده های چند منظوره سوخو-30 از سوی روسیه به ارتش ارمنستان در پایان سال جاری و یا آغاز سال آینده (2020) خبر داده بود.
ارمنستان درحالی سرگرم افزایش توانمندی نظامی خود است که مناقشه این کشور با جمهوری آذربایجان برسر مالکیت منطقه همچنان لاینحل مانده است. درمقابل، دولت باکو نیز طی چند سال گذشته میلیاردها دلار از درآمدهای بودجه جمهوری آذربایجان را به خرید تسلیحات نظامی صرف کرده است. در واقع، خریدهای نظامی ارمنستان و جمهوری آذربایجان صرفا" نوعی مسابقه تسلیحاتی دو کشور متخاصم نسبت به هم، در شمال ارس محسوب می شود.
اختلاف های ارضی جمهوری آذربایجان و گرجستان
اختلاف های ارضی جمهوری آذربایجان و گرجستان نیز که از ابتدای فروپاشی شوروی و استقلال دوکشور همسایه درسال 1991 میلادی به شکل جدیدی مطرح شده است، از لحاظ تاریخی بسیار جدی است. در واقع، پس از فروپاشی شوروی و موضوع اعمال حاکمیت باکو یا تفلیس و وابستگی اراضی به یکی از دوکشور مطرح شده است.
طی بیش از دودهه گذشته، با هدف علامت گذاری مرزی و نشانه گذاری در مرزهای جمهوری آذربایجان و گرجستان، مقام های دوکشور همسایه، 11 نشست برگزار و در زمینه نشانه گذاری 480 کیلومتر از مرزهای مشترک دوکشور همسایه توافق کردند، اما درباره 166 کیلومتر از حساس ترین مناطق مرزی دوکشور، تاکنون توافقی حاصل نشده است و برگزاری نشست ها دراین زمینه همچنان ادامه دارد.
این درحالی است که دولت گرجستان در رابطه با جمهوری آذربایجان، همواره خود را در موقعیت برتر و بالاتر تلقی می کند. در همین ارتباط، «داویت جمالیان» کارشناس امور نظامی ارمنستان، گفته است: "گرجستان درپی مشارکت هرچه بیشتر در طرح های منطقه ای است و به همین علت طبیعی است که دولت تفلیس درصدد برقراری روابط نزدیک و پرتحرک با جمهوری آذربایجان و ترکیه باشد."
منطقه مورد اختلاف میان جمهوری آذربایجان و گرجستان که باکو آن را "کِشیکچی داق" و تفلیس آن را "معابد داویدگارِجی" می نامد، درمنطقه مرزی دوکشور واقع و از حساسیت زیادی برای دولت ها و مردم دوکشور همسایه برخوردار است.
جمهوری آذربایجان تلاش می کند از طریق گوشزد کردن تنش های گرجستان با روسیه، به طرف گرجی هشدار دهد تا وارد ماجراجویی جدید با دولت «الهام علی اف» نشود. دولت گرجستان نیز با اصرار برمالکیت این منطقه، تلاش می کند اختلاف ها با طرف آذری را به مجامع منطقه ای و بین المللی بکشاند.
به نظر می رسد، طی چندسال گذشته، همکاری های دوکشور در زمینه انتقال انرژی تا حدودی بر عقب نشینی دوکشور همسایه به منظور دامن نزدن به اختلاف های ارضی متقابل، بی تاثیر نبوده است. در واقع، اوضاع آشفته جاری با حضور سیاستمداران حاکم بر دوکشور تاکنون مانع بروز جنگ شده است.
درصورت روی کارآمدن سیاستمداران تندرو و ملی گرایان افراطی در هر یک از دوکشور، بروز جنگ میان جمهوری آذربایجان و گرجستان قابل پیش بینی است. با وجود این، شکی نیست که درصورت حل نشدن این اختلاف ها، ممکن است آتش جنگ میان دوکشور همسایه شعله ور گردد. بسیاری ازکارشناسان، از اختلاف های ارضی و مرزی جمهوری آذربایجان و گرجستان به عنوان "آتش زیر خاکستر" تعبیر می کنند.
تحولات داخلی در منطقه قفقاز جنوبی
جدا از مسائل منطقه ای، طی سال میلادی گذشته (2019) رویدادهای مهمی در هر یک از کشورهای حوزه قفقاز جنوبی رخ داده است. ادامه اعتراض های دینداران آذری به ممنوعیت حجاب در مراکز آموزشی جمهوری آذربایجان، اعتراض های مخالفان علیه سیاست های داخلی و خارجی دولت الهام علی اف، تلاش های دولت باکو برای نشان دادن جوان گرایی در دولت و انجام تغییراتی در دولت نظیر جایگزینی «علی اسداف» یک سیاستمدار جوان با «نوروز محمداف» در سمت نخست وزیری و برخی از دیگر مناصب حکومتی و اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام مجلس ملی که قرار است در ماه فوریه برگزار شود و همچنین درخواست های مردمی برای حذف نمادهای بیگانگان در جمهوری آذربایجان را باید مهمترین رویدادهای یکسال گذشته این کشور مسلمان قلمداد کرد.
درگرجستان نیز موضوعاتی نظیر سر دادن شعارهای مرگ بر آمریکا درتفلیس، برگزاری انتخابات مجلس ملی در جمهوری خودخوانده اوستیای جنوبی و واکنش تند دولت تفلیس به این انتخابات و اعتراض های مردمی به روسیه و در ادامه اعتراض به سیاست های دولت تفلیس و درخواست ها برای استعفای رئیس مجلس و نخست وزیر گرجستان و تلاش های مخالفان برای تغییر کابینه و حتی تغییر رئیس جمهوری گرجستان درصدر اخبار یکسال اخیر رسانه های این کشور حوزه قفقاز جنوبی قرار داشته اند.
در ارمنستان نیز جدا ازخبرهای مربوط به مسائل ارضی با جمهوری آذربایجان و بی نتیجه بودن گفت وگوهای صلح سران باکو و ایروان، موضوع اختلاف های «نیکول پاشینیان» نخست وزیر با «روبرت کوچاریان» رئیس جمهوری اسبق ارمنستان و حبس این سیاستمدار ارمنی در زندان، رفتار توهین آمیز سفیر آمریکا با نخست وزیر ارمنستان و تصویب نسل کشی ارامنه در مجلس نمایندگان آمریکا از جمله موضوعات مهم رسانه های ایروان طی یکسال گذشته بود.
در یک جمعبندی کلی از مسائل قفقاز جنوبی در یکسال گذشته، باید گفت، این منطقه آشفته در یکسال اخیر با شرایط ویژه ای همراه بوده است. این شرایط ویژه ازنخستین سال های استقلال این کشورها وجود داشته و با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. با وجود این، برخی رویدادها ازجمله اختلاف های ارضی جمهوری آذربایجان و گرجستان طی بیش از دو دهه گذشته کمتر بروز کرده بود، اما در سال گذشته به تهدیدهای جدی مقام های دوکشور نیز کشیده شد.
تظاهرات ضد روسی در گرجستان و تلاش مخالفان برای حذف دولت «سالومه زورابیشویلی» نیز در این کشور کمتر سابقه داشته است.
در ارمنستان نیز موضوع خریدهای تسلیحاتی نشان داده است که مسابقه تسلیحاتی این کشور با جمهوری آذربایجان همچنان در دستور کار مقام های دوکشور متخاصم قرار دارد.
روی هم رفته میتوان نتیجه گرفت که بعید است ارمنستان دربرابر خواست طرف آذری و حتی روسی، حاضر به امضای سندی در زمینه صلح دائمی برای پایان دادن به مناقشه ارضی و مرزی با جمهوری آذربایجان باشد.
نویسنده: محمدعلی طالبی
116
