اوج گرفتن اختلافات آمریکا و چین بخصوص در عرصه تجارت را می توان خبرسازترین و تاثیرگذارترین تحول سال گذشته در شرق دور نام نهاد.
دولت «دونالد ترامپ» در آمریکا که چین را رقیب اصلی آمریکا در جهان می داند در تابستان 97 و با هدف وادار کردن پکن به تغییر رویه تجاری گذشته خود با آمریکا تعرفه هایی را علیه کالاهای چینی وضع کرد.
درحالیکه آمریکا کسری تجاری 375 میلیارد دلاری با چین دارد، تصور ترامپ این بود که با وضع تعرفه می تواند چین را به بازاندیشی در رفتار تجاری گذشته و وارد کردن کالای بیشتر از آمریکا وادار کند.
به گفته تحلیلگران رویکردی که ترامپ در پیش گرفت روشی سنتی برای فشار بر چین بود.
«شین اولیور» تحلیلگر اقتصادی از سیدنی استرالیا می گوید: "اجرایی شدن تعرفه های آمریکا علیه واردات کالا از چین این دو کشور را بیش از پیش به یک جنگ تمام عیار اقتصادی نزدیک کرد. یکی از اهداف اتخاذ این سیاست از سوی آمریکا افزایش فشار بر دولت چین برای اتخاذ اقداماتی جدید است و این یکی از شیوه های سنتی تجارت با دیگران است."
تعرفه های 10 تا 25 درصدی آمریکا بر حدود 250 میلیارد دلار کالای چینی واکنش متقابل چین را در پی داشت. چین 110 میلیارد دلار از کالاهای آمریکایی را تحت تعرفه 5 تا 10 درصدی و در پاره ای موارد بین 25 تا 40 درصد قرار داد.
با این اقدام اولین و دومین اقتصاد بزرگ جهان درجنگ تعرفه ها یک یک مساوی شدند. با اینحال در گرماگرم این جنگ دو طرف برای مذاکره نرمش نشان دادند تا اینکه در حاشیه اجلاس سران گروه 20 در 30 نوامبر 2018 در آرژانتین آتش بسی 90 روزه بین روسای جمهور چین و آمریکا حاصل شد.
بر اساس توافق چین و آمریکا، واشنگتن موافقت کرد، به شرط گفت وگوی دوکشور در مسایل تجاری، افزایش تعرفه بر واردات کالاهای چینی از 10 به 25 درصد را که قرار بود از آغاز 2019 اجرایی شود به مدت 90 روز به تعویق بیندازد.
پس از این توافق «وانگ یی»، وزیرخارجه چین در جمع خبرنگاران گفت: "هر دو طرف معتقدند توافقی که دو رئیس جمهور به آن دست یافته اند به طور کارآمدی مانع از تشدید اختلافات اقتصادی دو کشور خواهد شد."
90 روزی که آمریکا و چین برای رسیدن به توافق تجاری تعیین کردند اول مارس 2019 پایان یافت، اما هیچ توافقی بین طرفین حاصل نشد. دولت چین حتی اعلام کرد: اجابت همه درخواستهای آمریکا از طرف چین در مذاکرات غیرممکن است و احتمالا سالها به طول خواهد انجامید.
آمریکا و چین در مدت 90 روز آتش بس چندین دور گفتگو کردند. اگرچه منابع آمریکایی بارها از پیشرفت مذاکرات و گشایش در اختلافات خبر دادند اما این گفتگوها با گذشت حدود یک ماه از پایان آتش بس 90 روزه همچنان به نتیجه نرسیده است.
حتی رییس جمهور آمریکا در اول مارس 2019 به ناگزیر افزایش تعرفه کالاهای چینی را برای مدتی دیگر به تاخیر انداخت تا گفتگوهای طرفین ادامه یابد.
روزنامه نیویورک تایمز آمریکا در تحلیلی دراین باره نوشت: "به رغم تاخیر در افزایش تعرفه های چین؛ چینی‌ها هنوز هیچ تعهد مکتوبی در خصوص هیچیک از مسائل مورد مذاکره نداده‌اند. بنابراین درحالی که ترامپ از پیشرفت در مذاکرات دو کشور سخن می گوید به نظر نمی‌رسد آمریکا بتواند روابط اقتصادی با چین را دچار تغییر و تحول گسترده‌ای کند."
تلاش آمریکا برای تضعیف جایگاه چین
اختلافات چین و آمریکا به مسایل تجاری محدود نماند. آمریکا در سال 97 با تمرکز بیشتر بر حوزه آسیا تلاش کرد تا متحدان چین را به اهداف و برنامه های پکن بدبین کند.
در همین راستا «مایک پنس» معاون رییس جمهور آمریکا در سفر به شرق آسیا سیاست اعطای وام توسط چین را زیر سوال برد و آن را «تله بدهی» توصیف کرد.
او مدعی شد، چین کشورهایی را که توان پرداخت بدهی خود را ندارند، برای در پیش گرفتن سیاست‌های مد نظر پکن، تحت فشار قرار می‌دهد. در دیگر نقاط جهان هم تلاش آمریکا برای یارگیری علیه چین در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فناوری و حقوق بشر وارد مرحله جدیدتری شد.
یکی از بارزترین این موارد فشار بر شرکت هوآوی به عنوان غول تکنولوژی ارتباطی چین و یکی از بزرگترین سازنده تلفنهای همراه در جهان است. بیشتر تحلیلگران سرایت رقابت دو اقتصاد اول و دوم جهان به حوزه تکنولوژی را پیشرفتهای فزاینده و غیرمنتظره چین در این حوزه می دانند.
«جاناتان ووتزل» مدیر موسسه جهانی مکنزی (McKinsey Global Institute) به نشریه «فایننشال رویو» می گوید: "غول های فناوری چین در حال سرمایه گذاری گسترده روی حوزه های مختلف هستند و پیش بینی می شود در رقابت با شرکت های بزرگ آمریکایی مانند فیسبوک و آمازون، این شرکتها را پشت سر بگذارند."
تقابل کره شمالی و آمریکا
مساله کره شمالی از دیگر موضوعات خبرساز سال گذشته بود. در خرداد سال 97 (ژوئن 2018) برای نخستین بار در چند دهه گذشته سران آمریکا و کره شمالی در سنگاپور دیدار کردند.
حاصل این دیدار توافقی دو صفحه ای با بندهایی به شدت کلی و مبهم درباره حل مساله هسته ای کره شمالی و صلح در شبه جزیره کره بود. دیدار ترامپ و «کیم جونگ اون» رهبر کره شمالی در جهان بازتاب گسترده ای داشت.
کره شمالی که برای پیشبرد فرایند مذاکرات تمام آزمایشهای موشک قاره پیما و آزمایشهای اتمی خود را متوقف کرده بود به ادامه این روند تاکید کرد، کره شمالی همچنین گامهایی را برای اعتمادسازی با همسایه جنوبی خود برداشت.
با اینحال بند مربوط به خلع سلاح هسته ای کره شمالی و همچنین تعهدات آمریکا برای دادن تضمینهای امنیتی به کره شمالی هیچ گاه عملیاتی نشد. در همان زمان نشست سنگاپور بسیاری بر این باور بودند که دیدار ترامپ و اون چیزی جز یک دیدار تشریفاتی و توخالی نیست.
«عبدالقدیر خان» دانشمند هسته ای پاکستان و پدر بمب هسته ای این کشور گفت:
"دیدار سران کره شمالی و آمریکا در سنگاپور جز دیدار تشریفاتی چیزی نیست و نتیجه ای نخواهد داشت. من بر این باورم که نه کره شمالی حاضر می شود دست از برنامه های هسته ای خود بردارد نه آمریکا طرحی به کره ای ها ارائه می کند که آنان امیدوار باشند. از نظر من آمریکا می خواهد کره شمالی را همانند عراق، سوریه و افغانستان تحت فشار قرار دهد با این وجود کره شمالی هرگز تسلیم خواسته های آمریکا نخواهد شد."
بیش از هشت ماه پس از دیدار نخست و درحالیکه هیچ پیشرفتی در مذاکرات دو کشور حاصل نشده بود سران آمریکا و کره شمالی برای بار دوم در هانوی ویتنام دیدار کردند.
البته در این 8 ماه سران دو کره بارها با هم دیدار و گشایش‌های کم سابقه ای در روابط دو کره اتفاق افتاد؛ با اینحال پیونگ یانگ در مساله خلع سلاح اقدامی انجام نداد.
تحریمهای آمریکا علیه کره شمالی هم نه تنها ادامه یافت که بیشتر هم شد. با اینحال تصور می شد دیدار هانوی به توافقی تاریخی بین دو کشور منجر خواهد شد، اما این مذاکرات خیلی سریع به شکست انجامید و ترامپ بدون حصول توافق به آمریکا بازگشت.
کره شمالی علت شکست مذاکرات را زیاده خواهی آمریکا اعلام و واشنگتن علت به نتیجه نرسیدن گفتگوها را درخواست پیونگ یانگ برای لغو همه تحریمها اعلام کرد.
«جان مرشایمر» استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگوی آمریکا می گوید: "کره شمالی هیچ اعتمادی به آمریکا ندارد و پیونگ یانگ معتقد است کاخ سفید به هیچ یک از بندهای توافق خلع سلاح هسته ای با آن کشور پایبند نبوده است."
تحولات ژاپن
در سال 1397 ژاپن نیز عرصه خبرهای مختلف بود. یکی از مهمترین تحولات خبرساز این کشور اقدام «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن برای حل اختلافات ارضی این کشور با روسیه بود.
جزایر کوریل جنوبی متشکل از چهار جزیره که ژاپن آن را سرزمین های شمالی می نامد بعد از جنگ جهانی دوم به کنترل ارتش سرخ درآمد و ژاپن همچنان در تلاش برای پس گرفتن مالکیت این جزایر است.
این موضوع یکی از محورهای گفتگوی سران دوکشور در مسکو بود. شینزو آبه پس از این دیدار گفت: "حل و فصل مسئله ای که 73 سال پس از گذشت جنگ جهانی همچنان به قوت خود باقی است، آسان نیست."
وی افزود: "دولت کنونی ژاپن در تلاش برای حل اختلافات ارضی به طور مرحله به مرحله است."
با گذشت چند ماه از این دیدار موضوع کوریل همچنان حل نشده باقی مانده است و تحلیلگران می گویند، گفتگوهای دو کشور هم نتوانسته در گشایش گره این معضل قدیمی موثر واقع شود و مسکو مخالف پس دادن این جزایر به ژاپن است.
نشریه ژاپنی «Japan Business Press» اخیرا در مقاله ای نوشت: "چهار جزیره کوریل مکانی ایده آل برای استقرار موشک‌های آمریکایی است و دقیقا به همین دلیل بعید است روسیه حاکمیت این جزایر را به ژاپن واگذار کند."
نویسنده: محمود بلنداختر
تهیه شده در «گروه آسیا و اقیانوسیه» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116
