رهبر معظم انقلاب در بندهایی از این بیانیه؛ با برشمردن فرصت های اقتصادی در داخل کشور تصریح کردند: "ایران با دارا بودن یک درصد جمعیّت جهان، دارای 7 درصد ذخایر معدنی جهان است: منابع عظیم زیرزمینی، موقعیت استثنائی جغرافیایی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، بازار بزرگ ملّی، بازار بزرگ منطقه‌ای با داشتن 15 همسایه با 600 میلیون جمعیّت، سواحل دریایی طولانی، حاصلخیزی زمین با محصولات متنوّع کشاورزی و باغی، اقتصاد بزرگ و متنوّع، بخشهایی از ظرفیّتهای کشور است؛ بسیاری از ظرفیّتها دست‌نخورده مانده است. "
بخشی از این ظرفیت ها در زمینه برون گرایی، توسعه مناسبات اقتصادی با سایر کشورهاست که افزایش سطح مناسبات اقتصادی و تجاری ایران را بدنبال داشته است.
این تعاملات در شرایط کنونی که امریکا در چند سال گذشته و بعد از خروج از برجام سعی در منزوی کردن جمهوری اسلامی ایران از طریق اعمال تحریم‌ها کرد و بزعم خود دشواری‌های فراوان و ویژه‌ای را به وجود آورد از اهمیت زیادی برخوردار است.
موقعیت ژئوپلیتیک ایران منحصربه‌فرد است و این جهت زمینه برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی مناسب است.
البته دستیابی به اهداف بلند مدت اقتصادی درگرو استفاده از همه ظرفیت های موجود است که تحت عنوان دیپلماسی اقتصادی معنا پیدا می‌کند.
ایران به عنوان یک قدرت بالقوه اقتصادی در جهان در جایگاهی است که حدود 10 درصد ذخایر نفت جهان و 17 درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد.
همچنین، در دوسوی ایران دریای خزر و خلیج فارس که دو منبع انرژی محسوب می‌شوند قرار دارند.
با توجه به این موقعیت استثنایی استفاده ازظرفیت بازار بزرگ منطقه، بخشی از اهداف سیاست‌های اقتصادی و تجاری کشور در جهت برون گرایی است.
در این راستا ایران با توسعه و ایجاد مناطق آزاد تجاری Free Trade Zone (FTZ و مناطق ویژه اقتصاد فرصت های متنوعی فراهم کرده است.
این مناطق که با هدف تقویت تولید، توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه در کشورها تاسیس می شده اند؛ به عنوان ابزاری برای تحقق استراتژیهای توسعه برون نگر، مورد توجه بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است.
مناطق آزاد مناطقی برای صادرات مجدد و تعامل با اقتصاد جهانی و مناطق ویژه بیشتر مناطق تولیدی و صنعتی محسوب می شوند.
علاوه بر این؛ انتقال تکنولوژی نیز یکی دیگر از اهداف مهم کشورهای ایجاد کننده مناطق آزاد است. اما در یک چشم انداز کلی، هدف بسیاری از کشورها امکان رسیدن به وضعیتی است که بتوانند در نظام اقتصاد جهانی و تجارت آزاد فعالیت نمایند.
مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری در این جهت میتوانند فرصت مناسبی برای افزایش سرمایه گذاری خارجی در راستای ارتقاء رقابت صنعتی و نهایتاً رشد اقتصادی جامعه فراهم نمایند.
از همین روست که رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه راهبردی گام دوم انقلاب تاکید می کنند؛ اقتصاد، هدف جامعه‌ی اسلامی نیست، امّا وسیله‌ای است که بدون آن نمیتوان به هدف ها رسید.
در این زمینه کاهش اتکا به نقش نفت یکی از اهداف کلیدی در توسعه اقتصاد کشور بوده است.
وابستگی به نفت در طول قرن گذشته به زیان منافع ملی تمام شده است. از طرفی با توجه به ارزش و اهمیت انرژی که سبب سبب افزایش بهره وری و کارآمدی تولید و اقتصاد می شود؛ ضرورت تدوین استراتژی عدم تمرکزمستقیم اقتصاد بر خام فروشی نفت؛ آشکارتر شده است.
در چند دهه گذشته یکی از حساسترین زیر ساخت های اقتصادی ایران یعنی صنعت و صادرات نفت هدف تحریم ها قرارگرفته و تلاش امریکا برمنزوی کردن این صنعت و از بین بردن در امد حاصل از فروش نفت و سرمایه گذاری در این بخش متمرکز بوده است.
«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا ماه می 2018 از توافق هسته‌ای برجام خارج و فرمانی را برای احیای تحریم‌ها علیه ایران امضا کرد.
تحریم‌های مربوط به محدود کردن فروش نفت ایران نیز از جمله تحریم‌هایی بود که از ۴ نوامبر2019 اجرایی شد.
برایان هوک سخنگوی دولت امریکا یک ماه بعد از آغاز تحریم‌های نفتی ایران گفت: با اجرای طرح تحریمی ایران صادرات نفت این کشور از 2/7 میلیون بشکه در روز به کمتر از یک میلیون بشکه تقلیل پیدا کرده است.
او بر این مساله تاکید کرد که امریکا قصد دارد صادرات ایران را به صفر برساند ولی بسیاری از کارشناسان طرح را غیر قابل اجرا خواندند.
با گذشت نزدیک به 6 ماه از آغاز تحریم‌های نفتی علیه ایران نخستین نشانه های شکست امریکا علنی شد.
برخی از رسانه‌های امریکایی در گزارش‌های خود اعلام کردند، این تصمیم نادرست عواقب سنگین سیاسی و اقتصادی برای آمریکا در پی دارد.
«باربارا اسلاوین» روزنامه نگار امریکایی و کارشناس ارشد اندیشکده شورای آتلانتیک سیاست منزوی کردن ایران محکوم به شکست دانست و نوشت: "دولت ترامپ با تمام توان خود به دنبال این است که کشورهای جهان واردات نفت از ایران را به صفر برسانند؛ اما می‌دانند که این کار شدنی نیست به ویژه کشورهایی همچون چین، هند و ترکیه دست به کاهش چشمگیر خرید نفت ایران نخواهند زد.
در این راستا و در همسویی با امریکا برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان ظرفیت تولید نفت خود را برای تأمین نفت مشتریان به کار گرفتند.
عربستان تصمیم گرفت تولید نفت خود را برای تأمین درخواست‌های خرید نفت افزایش دهد؛ اما نتوانست و حملات یمن به تاسیسات نفتی آرامکو در پاییز گذشته رویای سعودی ها و امریکا را به کابوس تبدیل کرد.
این در حالی بود که با گذشت نزدیک به 10 ماه از تحریم نفت ایران ترامپ هیچ نتیجه‌ای از این تلاش برای متوقف کردن صادرات نفت ایران و قطع درآمدهای ارزی ایران نگرفت.
«بیژن زنگنه» وزیر نفت در مراسمی ماه سپتامبر 2019 با قاطعیت شکست امریکا در صفر کردن صادرات نفت ایران را اعلام کرد.
تحلیلگران مسایل اقتصادی معتقدند با ظرفیت هایی که در ایران ایجاد شده است، بزودی می توان شاهد رابطه باثبات و عمیق تری بین ایران و کشورهای منطقه از جمله با روسیه، چین، هند، ترکیه، پاکستان، عمان، قطر و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز بود.
«مرتضی خوانساری» کارشناس مسائل بین المللی معتقد است، ایران و روسیه با برخورداری از ذخایر عظیم انرژی در حوزه نفت و گاز، می توانند بخش قابل ملاحظه ای از مدیریت و امنیت انرژی در جهان را به خود اختصاص دهند و جهان را به سمت نظام دو قطبی مورد حمایت اکثر کشورها هدایت کنند.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب؛ یکسال قبل در دیدار «ولادیمیر پوتین» رییس جمهور روسیه و هیأت همراه در تهران؛ تحریم ایران، روسیه و ترکیه ازجانب امریکا را یک نقطه اشتراک بسیار قوی برای گسترش همکاری‌ها دانستند و گفتند: "جمهوری اسلامی ایران و روسیه باید ضمن گسترش همکاری‌های سیاسی و اقتصادی، توافق های انجام گرفته در نشست تهران را با جدیت پیگیری کنند."
ایشان همچنین بر انجام مبادلات و معاملات اقتصادی خارج از چارچوب دلار تأکید کردند.
پوتین نیز در این دیدار تصریح کرد؛ آمریکایی‌ها با ایجاد محدودیت در تبادلات مالی در حال انجام یک اشتباه راهبردی هستند؛ زیرا به قیمت یک موفقیت سیاسی و کوتاه‌مدت، موجب سلب اعتماد از دلار در فضای جهانی و تضعیف آن خواهند شد.
توافقنامه ایجاد منطقه آزاد تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران گام مهم دیگری در این زمینه بود که 17 ماه مه 2019 در قزاقستان امضاء شد.
با پیوستن جمهوری اسلامی ایران به اتحادیه اوراسیا فرصت جدیدی برای بازرگانان ایرانی با هدف توسعه مراودات اقتصادی با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و بلاروس فراهم شد.
در این راستا ایده هایی مانند تشکیل اتحادیه تجاری بین ایران و روسیه، مطرح شده است که از سوی اتاق بازرگانی و صنعت روسیه و شورای تجاری ایران–روسیه دنبال می شود.
در این روابط قالب های همکاری های راهبردی میان ایران و اوراسیا و بویژه با کشور بزرگ روسیه شکل گرفته است.
جهت گیری مهم این همکاری ها، همگرایی در جهت مقابله با تحریم های امریکا در عرصه روابط اقتصادی – تجاری است.
نویسنده: نسرین خویی
133/118
