زمین مطلوب و پاکیزه، گل و گیاه زیبا و ارزشمند می رویاند؛ در حالی که از شوره زار جز خار و گیاه بی ارزش سر برنمی آورد. و این چنین، زینب کبری در خانواده ای به دنیا آمد که همگی پاک زیسته اند و پایه گذار فضیلت ها و کرامت های انسانی به شمار آمده اند. رسول خدا صلی الله علیه و آله جد مادری زینب علیهاالسلام همان کسی است که قرآن مجید وی را با تعبیر «رحمةً للعالمین» معرفی می کند.
زمان ولادت حضرت زینب علیهاالسلام جبرئیل نازل شد و عرض فرمود: «یا رسول اللّه ! نام این دختر را زینب بگذار». آن گاه جبرئیل گریست و پیامبر صلی الله علیه و آله از علت گریه او پرسید، پاسخ داد: این دختر از آغاز زندگی تا پایان عمر خویش، با درد و رنج خواهد زیست. گاهی به درد مصیبت شما و زمانی در ماتم مادرش فاطمه، پدرش علی و برادرش حسن مجتبی علیه السلام گریه خواهد کرد. از همه بالاتر، به سختی های کربلا گرفتار می شود و مویش سفید و قامتش خمیده می گردد». با شنیدن این خبر همه گریستند. در این حال حضرت زهرا علیهاالسلام پرسید: «ثواب گریه برای دخترم زینب چیست؟» پیامبر فرمود: « ثواب گریه بر مصیبت های زینب کبرا، مانند ثواب گریه بر برادرش حسین علیه السلام است.»
زمانی که حضرت زینب (س) به سن ازدواج رسید، به همسری عبدالله بن جعفر پسر عموی خویش درآمد. عبدالله از ثروتمندان عرب بود اما زینب (س) هرگز به زندگی مادی دل نبست. او که اندیشه ای متعالی داشت، خود را در ظواهر زندگی مادی، محصور نکرد.
او آموخته بود که هیچگاه و در هیچ شرایطی نباید گوهر حقیقت را قربانی مطامع ستمگران کرد. به همین دلیل تصمیم گرفت همراه و همپای برادرش امام حسین (ع ) در راستای احیای دین و تعالی انسان بکوشد و راه اصلاح جامعه را درپیش گیرد.
حضرت زینب (س) هنگام ازدواج با همسرش عبدالله، شرط کرد که در تمامی اوقات زندگی در کنار برادرش امام حسین (ع) باشد. عبدالله نیز شرط زینب را پذیرفت. این چنین بود که حضرت زینب (س) در سفر تاریخ ساز امام حسین (ع) از شهر مدینه به کربلا، با برادر همراه شد و در حماسه جاودانه کربلا به مقابله با یزید ، حاکم فاسد و ستمکار اموی برخاست .
از فضیلت های حضرت زینب علیهاالسلام می توان به قناعت، زهد، عبادت و تحمل در مقابل پیشآمدهای ناگوار و مشکلات روزگار اشاره کرد. از شگفتی های آن بانو این که در حدود شش سالگی، خطبه بلیغ و طولانی مادر بزرگوارشان را در مسجد النبی راجع به فدک و ولایت امیرمؤمنان حفظ کرده بود.
بشیر بن خزیم اسدی از شخصیت های مهم کوفه می گوید: «به خدا سوگند هرگز زنی را که سراپا شرم و حیا باشد، سخنران تر از زینب علیهاالسلام ندیده ام؛ گویی از زبان علی علیه السلام نطق می کرد و سخن گفتن را از زبان آن حضرت فرا گرفته بود».
موقعیت علمی و اجتماعی آن بانو به گونه ای بود که شوهرش عبداللّه نیز او را با این عنوان می خواند: «ای دختر مرتضی، ای بانوی خردمند بنی هاشم». امام سجاد علیه السلام پس از خطبه آتشین زینب در کوفه، در مقام تأیید به ایشان فرمود: «بحمداللّه تو دانشمند بدون آموزگار و اندیشمند بدون استاد هستی».
ارزشمندترین جلوه گاه برای شناخت شخصیت وجودی حضرت زینب علیهاالسلام، حادثه جانگداز عاشورا و اسارت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله است. برخورد باستمگران زمان که تاریخ جزئیات آن را نیز ثبت کرده، بزرگی دختر امیرمؤمنان را گواهی می دهد.
او با اجازه شوهر خود، عبداللّه بن جعفر، که به دلیل بیماری و ناتوانی نتوانست به همراه امام حسین علیه السلام برود، به یاری امام خویش شتافت و حتی برای حفظ جان امام سجاد علیه السلام، به مقام وصایت و نیابت ظاهری نایل گردید.
زینب علیهاالسلام بخش مکمل حرکت امام حسین علیه السلام بوده است. اگر خداوند در کنار آدم علیه السلام همسرش حوا، در جوار عیسی علیه السلام مادرش مریم، و در کنار محمّد صلی الله علیه و آله دخترش فاطمه را قرار داد، در کنار حسین علیه السلام نیز خواهرش زینب را نهاد که هر دو از یک ریشه بودند.
اگر نقش زینب علیهاالسلام به عنوان شاهدی بزرگ و دیگر شاهدان همراه او در کربلا نبود، هرگز خون شهیدان به بار نمی نشست و البته حکمت آن که امام حسین علیه السلام خانواده اش را در این سفر با خود همراه کرد، جز این نبود. سرهای بریده، آشکارترین گواه اثبات مظلومیت اهل بیت علیهم السلام و خطبه های امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب علیهاالسلام و طعنه به ستمگران اموی و حکومت آنان، بزرگ ترین انقلاب فرهنگی در امت بود.
زینبعلیه السلام بهترین الگوی زنان مسلمان در پاسداری از حق و تحمل رنج ها در راه وصل محبوب است. امام صادق علیه السلام فرمود: «آزاده در همه حال آزاده است. اگر مصیبتی به او رسد، بر آن مصیبت صبر کند؛ اگر مصیبت ها، پیاپی بر او فرو ریزد، او را نشکند؛ و اگر به اسارت درآید و بر او چیره شود و آسایشش به سختی بدل گردد، چونان یوسف صدّیق بردگی، چیرگی و اسارتش، زیانی به آزادگی اش نمی رساند».
آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت ا... خامنه ای در بیان ویژگی های حضرت زینب می فرماید: «زینب (س) ، یک نمونه کامل از زن مسلمان است. یعنی الگویی که اسلام برای تربیت زنان ، آن را در مقابل چشم مردم دنیا قرار داده است. زینب (س) دارای شخصیت چند بعدی است . دانا و خبیر و دارای معرفت والا و یک انسان برجسته است که هر کس با آن بزگوار مواجه می شود، در مقابل عظمت دانایی و روح او احساس خضوع می کند ... زینب (س) شور و عاطفه را با عظمت و متانت قلب یک انسان مومن همراه کرده بود .... از آنجا که او دل به رحمت الهی سپرده بود ،آن چنان عظمتی پیدا کرد که حوادث بزرگ در مقابل او حقیر و ناچیز شدند و حادثه ای مثل روز عاشورا ، نتوانست زینب را خرد کند.»
آن حضرت پس از شهادت امام حسین علیه السلام بیش از یک سال و نیم زندگی نکرد و در نیمه رجب سال 62 هجری قمری، در 56 سالگی از دنیا رفت. نویسنده بحرالمصائب نوشته است: حضرت زینب علیهاالسلام بعد از واقعه کربلا و رنج شام و محنت ایام، چندان گریست که قدش خمیده شده و گیسوانش سفید گردید و زندگی ای سراسر حزن و اندوه داشت تا به سرای دیگر رخت بربست.تابش آفتاب شکوهمند زینب علیهاالسلام بعد از ورود به مدینه طیبه بیش از یک سال و اندی دوام نیاورد و همین مقدار زندگانی هم بدون حسین علیه السلام برای زینب علیهاالسلام بسیار سخت بود.
اگر مقام والای صبر و تسلیم حضرت زینب علیهاالسلام در برابر مقدرت الهی نبود، کافی بود که زینب علیهاالسلام بعد از حسین علیه السلام با تجدید هر خاطره ای از خاطره های کربلا و عاشورا جان بسپارد و با زندگی وداع کند؛ اما زینب علیهاالسلام بنده شایسته خدا بود و بندگی خدا را در میدان های مختلف نشان داد و فرمان «فاصبِرْ صبرا جمیلاً» را لبیک گفت و بسان برادرش حسین نقش زیباترین شکیب را بر صحنه تاریخ بشریت ترسیم کرد. بدین سان، روحی بلند پس از حیاتی شکوهمند به جوار رحمت بیکران حق بار یافت و به دودمان پاکش پیوست و درس بندگی، عفت، ایثار، تعهد و صبر در راه خدا را به همگان آموخت.
