روز جهانی صنایع دستی؛ روز خلاقیت، هنر و فرهنگ

صنایع دستی برای هر کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ از مسائل مالی و اقتصادی تا روایت‌ کردن یک داستان باستانی از تمدن یک کشور و ملت.

صنایع دستی می تواند لحظات تنهایی ما را پر کند و همراهی ارزشمند در آشفته بازار دنیا باشد.

21 خرداد (10 ژوئن) روز جهانی صنایع دستی است و برنامه های مختلفی در نقاط گوناگون جهان برای بزرگداشت این هنر دیرین بشر اجرا می شود.

از سال 1964 با تاسیس شورای جهانی صنایع دستی (World Crafts Council) W.C.C در قالب یکی از ارگان های وابسته به سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد (یونسکو)، صنایع دستی به عنوان بخشی از حیات فرهنگی - اقتصادی ملل مورد توجه قرار گرفت.

جمهوری اسلامی ایران  از سال 1968 به عضویت شورای جهانی صنایع دستی درآمده است. 

صنایع دستی، یکی از قدیمی ترین فعالیت های بشری است که به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجر می رسد. شواهد نشان می دهد که رشته های گوناگون صنایع دستی از قدمتی در حدود دوازده هزار سال برخوردارند که در تمام طول این دوران، اقتصاد، اجتماع و سیاست، تاثیرات شگفتی بر آنها گذاشته است.

به عنوان مثال ظهور انقلاب صنعتی اروپا، بزرگترین رویداد تاریخی محسوب می شود که پس از آن صنایع و حرفه های دستی به یکباره دچار تحول و دگرگونی عظیمی شد و بسیاری از این صنایع در کانون انقلاب صنعتی رو به نابودی گذاشت.

نمونه های موجود از صنایع دستی که متعلق به هزاران سال پیش است، جلوه های درخشانی از فرهنگ، هنر، اعتقادات و آداب و رسوم مردم آن زمان را در خود جمع کرده است. این آثار به ما نشان می دهد که مردم در گذشته چطور فکر می کرده اند، ارتباطشان با مبداء هستی چگونه بوده و زندگی مادی آنها چه کیفیتی داشته است.

صنایع دستی در گذشته در زندگی روزمره مردم حضور فعال داشته و مردم با آنها زندگی می کردند. به عنوان مثال، ایرانیان بر روی باغ فرش ها و زیراندازهای دستباف، می نشستند. از ظرفی آب می نوشیدند که بر آن نقوش برگرفته از فرهنگ و هنرشان حک شده بود و البسه ای می پوشیدند که خود بافته بودند. هرچه بود، هنر بود و صنایع دستی در متن زندگی، آن را زیباتر می کرد.

بر اساس مطالعات و تحقیقات به عمل آمده و آثار و اشیاء گوناگونی که در کاوش های باستان شناسی کشف شده، ایران در کنار کشورهای هند و چین، مهد و کانون اصلی صنایع دستی جهان به شمار می آید.

تنوع بیشمار صنایع دستی در ایران

در این میان، ایران به لحاظ آنکه در حوزه صنایع دستی از تنوع زیادی برخوردار است، در صدر این کشورها قرار دارد. در ایران حدود 152 نوع صنایع دستی شناسایی شده است که با زیرشاخه های آن، این تعداد به حدود 350 می رسد.

صنایع دستی در ایران، رشته های متنوعی دارد که از موادی چون خاک، سنگ، چوب، فلز، پارچه، چرم و شیشه ساخته شده اند. البته صنایع دستی در گذشته در زندگی روزمره مردم حضور چشمگیری داشته و جزو وسایل کاربردی بوده ولی امروزه کاربرد این وسایل در زندگی کمتر شده و بیشتر جنبه تزئینی دارد.

در عین حال تعداد بالای شاغلان در حرفه های گوناگون و ارزش افزوده قابل توجه صنایع دستی و همچنین نقش مهم آن در سود دهی و ارزآوری، از جمله دلایل مهم اقتصادی در حفظ و گسترش صنایع دستی در ایران است.

علاوه بر نقاط اشتراک صنایع دستی در تمامی نقاط دنیا، هر رشته از صنایع دستی، پیام آور سنت ها و فرهنگ یک منطقه است و می تواند رنگ و بوی خاص آن سرزمین را به محیط و انسان های دیگر هدیه کند. امروزه با وجود ارتباطات گسترده و وسایل ارتباط جمعی و آشنایی انسان های نقاط مختلف جهان با یکدیگر، صنایع دستی زیبا و کاربردی، از همه جای دنیا قابل دسترسی و تهیه است.

چنانکه با بهره گیری از صنایع دستی و محصولات سنتی در دکوراسیون منزل، می توان هم بر زیبایی و چشم نوازی محیط زندگی افزود و هم فضایی متفاوت و خاص را در منزل و یا محیط کار آفرید. به همین دلیل بسیاری از طراحان با ذوق و سلیقه، به کارگیری صنایع دستی در دکوراسیون و جایگزین کردن برخی از لوازم ماشین ساز معمولی با صنایعی که از ارزش هنری برخوردارند، راهی جدید برای طراحی های خلاقانه و چشم نواز یافته اند.

در یک سال و اندی که از شرایط ایجاد شده به دلیل پاندمی کرونا می گذرد، شرایط زندگی بسیاری از ما دچار تغییر شده است. قرنطینه های خانگی و دور کاری بسیاری از شاغلان و تحصیل دانش آموزان و دانشجویان در سراسر دنیا، زمان در منزل بودن را برای بسیاری از ما افزایش داد.

تاثیر اشتغال به هنر صنایع دستی بر سلامت روح

البته که شغل و تحصیل برایمان اولویت دارد اما سرگرم شدن و گذراندن ساعات و روزهای طولانی و کشدار و عدم معاشرت هایی که روح و جانمان را آزرد، مرهمی لازم داشته و دارد. هنر و ادبیات در این شرایط دشوار، شاید نقش مهم و التیام بخش و آرامش دهنده ای برای بسیاری از انسانها داشت؛ کسانی که این روزها احساس سستی و بی روحی می کردند و به دنبال چیزی برای پر کردن خلاء تنهایی خود بودند.

شاید ذهن شما هم در هر دقیقه جایی می رفت و به دنبال چیزی برای انتقال اضطراب خود بود. آیا می دانستید که کار هنری و صنایع دستی می تواند سلامت روانی را بهبود ببخشد و در چنین شرایطی ما را یاری کند؟

تحقیقات بسیاری نشان داده که هنرها و صنایع دستی، سلامت روانی را به روشی مثبت تقویت می کند و این امکان را می دهد تا انرژی و خلاقیت فرد هدایت شود.

هنر و صنایع دستی به دلایل مختلف تسکین دهنده است و مطالعات متعدد، چه در محیط بالینی و چه غیر بالینی، نشان داده که سطح استرس را کاهش می دهد، افکار مضطرب را تسکین داده و به افزایش فعالیت مغز منجر می شود.

هنرها و صنایع دستی، نوعی از پروژه ها هستند که نیازمند استفاده از مغز در حد توان بالقوه هستند. چه در حال تکمیل مراحل پروژه باشد و چه ایجاد پروژه، مغز در حال آموزش است و این آموختن برای سلامت روان قطعاً مفید خواهد بود.

علاوه بر اینها، مشغول بودن به کار هنری و خلق صنایع دستی، عزت نفس را از طریق احساس موفقیت افزایش می دهد. احساس موفقیت در هنگام تکمیل یک پروژه هنری و صنایع دستی، به هنرمند احساسی از خلق کردن و آفریدن اثر را می دهد و بر افزایش اعتماد به نفس تاثیر مستقیم می گذارد.

فعالیت در اغلب رشته های صنایع دستی، محتاج ابزار و وسایل چندان پیچیده و سرمایه فراوانی نیست و در واقع ذوق، استعداد و مهارت صنعتگر، اصلی ترین و مهمترین عامل تولید به حساب می آید.

طیف وسیعی از هنرها و صنایع دستی هست که می تواند در منزل انجام شود و به امکانات و ابزار پیشرفته یا حجیم و گران قیمت، احتیاج ندارد. به عنوان مثال هر نوع هنر و صنایع دستی که شامل استفاده از  پشم یا نخ (و سایر مواد مشابه) برای خلق آثار هنری باشد، در وهله نخست می تواند به عنوان یک رشته از صنایع دستی و در وهله بعد به عنوان راهکاری برای کمک به سلامت روان، به هریک از ما کمک کند.

در چنین شرایطی ما نه تنها چیزی را با دست خود خلق کرده ایم، بلکه یک کار عملی انجام داده ایم که می توانیم به تنهایی یا با یکی از اعضای خانواده یا دوستانمان از آن استفاده کنیم. تکرار این هنرها وتولید صنایع دستی، می تواند برای ذهن بسیار آرامش بخش باشد و احساس اضطراب را از بین ببرد.

علاوه بر کاهش استرس، ما با صنایع دستی این فرصت را به دست می آوریم که با دیدن واقعیت‌های هنر خود، ذهن را آرام کرده و به مهارت جدیدی که یاد گرفته ایم، افتخار کنیم.

نکته مثبتی که در انجام کار هنری وجود دارد اینست که قانون های پیش فرض را می توان کنار گذاشت و هنرمند می تواند برای ایجاد هنر مورد علاقه خود، مرزها را برطرف کند و خلاقیت خود را به کار بسته و اثر یگانه ای خلق کند.

بنابراین به یاد داشته باشید که برای پی بردن به مزایای بهداشت روان، نیازی نیست که یک هنرمند قدیمی و ماهر و شناخته شده باشید. تنها چیزی که شما نیاز دارید انرژی خلاقانه، وقت برای کار بر روی پروژه خود و روحیه بالا در هنگام شروع کار هنری و آموختن صنایع دستی است.

برای فکر کردن به یک پروژه یا آموختن اصول اولیه یک رشته هنری، ابتدا به علاقه خود فکر کنید و سپس شکیبایی خود را افزایش دهید. در انجمن های متعدد موجود برای مبتدیان و تماشای آموزش های ویدئویی بصورت آنلاین عضو شوید  و گام به گام نحوه تکمیل یک پروژه را بخوانید.

نکته مهم اینست که هرگز تسلیم نشوید. شما اگر مبتدی باشید، احساس موفقیتی که در پایان یک پروژه یا اثر هنری به دست می آورید، با هیچ حس نشاط و شادی و آرامشی قابل مقایسه نیست. هر چند که ممکن است ظاهر آن با نمونه های آثار استادکاران کمی (و حتی خیلی) متفاوت باشد، اما مهم اینست که این اثر هنری را شما خلق کرده اید. پس این هنر شماست.

نسرین مقدم

117