روابط ترکیه و عربستان سعودی پس از یک دوره پرتنش، وارد مرحله‌ای از آرامش و صلح شده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که پیش از این از منتقدان اصلی سیاست خارجی عربستان سعودی و به خصوص شخص محمد بن سلمان، ولیعهد بود، آوریل گذشته با عقب‌نشینی از همه مواضع تند خود به ریاض سفر و با پادشاه و ولیعهد عربستان دیدار و گفتگو کرد.
اکنون محمد بن سلمان نیز با سفر به آنکارا، پاسخ سفر آوریل گذشته اردوغان به ریاض را داد تا عملاً روابط دو کشور به دوره‌ای از صلح وارد شود و طرفین در جهت گسترش روابط گام بردارند.
بدون شک مهم‌ترین هدف بن سلمان از ترکیه این است که به طور کامل خود را از جنایت قتل فجیع «جمال خاشقجی» تبرئه کند. خاشقجی اکتبر 2018 در کنسول‌گری عربستان در استانبول توسط نیروهای سعودی به قتل رسید. محمد بن سلمان امیدوار است که با سلب مسئولیت خود در پرونده جمال خاشقجی و دریافت حمایت ترک‌ها در این زمینه بتواند از زیر فشارهای جهانی به بهانه مسائل حقوق بشری خارج شود.
هدف مهم دیگر بن سلمان از سفر به ترکیه این است که خود را بالقوه پادشاه عربستان سعودی معرفی کند. به عبارت دیگر، محمد بن سلمان در شرایطی که احساس می‌کند پادشاه آینده عربستان است قصد دارد جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود را از راه این سفرها و البته با ابزار اقتصاد ارتقا ببخشد.
اما نکته مهم این است که سفر بن سلمان به ترکیه با انتقادهای گسترده‌ای در داخل ترکیه مواجه شد. اردوغان همواره نشان داد که سیاست‌های خود را متناسب با شرایط زمانی و موقعیت خود تغییر می‌دهد. اردوغان در سال‌های گذشته در زمره منتقدان اصلی سیاست‌های عربستان سعودی در حوزه‌های مختلف بود. اوج این انتقاد هم در پرونده جمال خاشقچی وجود داشت.
اردوغان در سال 2018 گفته بود: "عربستان سعودی درخواست کرده که اسناد قتل خاشقچی را از ما بگیرد. ما حاضریم اجازه بدهیم به اینجا بیایند و فایل‌های صوتی را گوش دهند. اما اسناد را دست عربستان نمی‌دهیم. نکند می‌خواهید این مدارک را هم از بین ببرید؟ بگذارید به شما بگویم، در این فایل صوتی، یکی از مامورین امنیتی سعودی گفته است: من بلدم قطعه قطعه کنم مشکلی ندارم! فکر کرده‌اید ما ساده لوح هستیم که این اسناد را برایتان بفرستیم؟ تصور می‌کنید این ملت، ساده لوح است؟ خیر. این ملت، از شما حساب خواهد پرسید."
با این حال، سه سال و نیم پس از این اظهارات، اردوغان دستور داد کل پرونده، اسناد تحقیقاتی و مدارک قضایی این قتل را به ریاض بفرستند. این چرخش کامل در مواضع ناشی از مشکلات اقتصادی شدید ترکیه و فشارهای ناشی از این مشکلات بر دولت اردوغان است. برداشت اردوغان این است که از طریق ترمیم روابط با عربستان سعودی و جذب سرمایه خارجی می‌تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری این کشور که قرار است سال آینده میلادی برگزار شود، موقعیت خود را بهبود بخشد.
با این حال، این تغییر رفتار با انتقادهای شدیدی در داخل ترکیه مواجه شد. «احمد داود اوغلو» رهبر حزب آینده و وزیر خارجه پیشین ترکیه از نخستین سیاستمدارانی بود که به سیاست اردوغان واکنش منفی نشان داده و اعلام کرد که ارسال پرونده قتل برای خود قاتل، عمل ناصوابی است که اعتبار ترکیه را لکه دار می‌کند.
با توجه به این شرایط، می‌توان گفت اقدام‌های اردوغان و بن سلمان و سفرهای دیپلماتیک دوجانبه بیش از آنکه ناشی از تغییر ماهیت روابط دو کشور به سمت «دوستی» باشد ناشی از «نیاز استراتژیک» اردوغان و بن سلمان است.
نویسنده: سیدرضی عمادی
117
