سیره حضرت زین العابدین (ع) در ترویج فرهنگ شیعی

به گزارش ایران پرس، خانه کوچک ولی با صفای امام حسین علیه السلام به نور فرزندی روشن شد که عظمت در چهره او نمایان بود. امام زین العابدین(ع)، روز پنجم شعبان سال 38 هجری در شهر مدینه، از پدری با کرامت چون حضرت اباعبدا... الحسین(ع) و مادری با عظمت به نام شهربانو متولد شد؛ به خاطر چنین پدر و مادری آن حضرت را «ابن الخیرتین» می گفتند.

امام سجاد (ع)، بعد از شهادت پدرش در واقعۀ کربلا، نقش مهم و سرنوشت سازی را ایفا کرد؛ آن حضرت 34 سال پس از این واقعه، زندگی کرد و در طی این مدت با برعهده گرفتن رهبری امت اسلام، به شیوه های مختلف، به مبارزه با مظاهر ظلم و جهل پرداخت.

حضرت علی بن الحسین، القاب گوناگونی داشتند که مشهورترین آن «سجاد» است.

چرا به امام زین العابدین(ع) سجاد می گفتند؟

امام باقر(ع) می فرماید: پدرم حضرت سجاد، نعمتی از نعمتهای الهی را یاد نکرد، مگر اینکه سجده آورد. آیه ای از قرآن که در آن مسأله سجده بود قرائت نکرد مگر همراهش به سجده آمد. رنجی از او برطرف نگشت، مگر اینکه به خاطر آن سجده کرد و از نماز واجبی فارغ نشد، جز اینکه آن را به سجده پیوند داد و موفق به اصلاح اختلاف بین دو نفر نگشت، مگر اینکه به خاطر توفیقش به آن کار، بر خدا سجده کرد. در جمیع مواضع سجودش اثر سجود آشکار بود، به همین خاطر پدرم را سجاد نامیدند.

چند روزی از تولد امام سجاد نگذشته بود که ایشان، مادر مهربان خود را از دست داد و پدر عهده دار تربیت فرزند شد. امام سجاد، دو سال از دوران امامت جدّش امیرالمومنین (ع)را درک کرد و نیز به خاطر علاقه زیادی که به عمویش امام حسن (ع) داشت، در محضر ایشان حاضر شده و از فیوضات معنوی اخلاقی ایشان نیز بهره گرفت. آن حضرت 12 ساله بود که دوران امامت پدرش شروع شد و همواره از تعالیم و آموزه های دینی پدر بهره می جست تا این که در سال 61 ق خود پرچم دار هدایت امت اسلام گردید.

ویژگی‌های عبادی و اخلاقی امام زین العابدین (ع)

امام شبیه ترین مرد به امیر المومنین (ع) جدش بود و در عبادت مانند جدش هر شب هفتاد تکبیر می گفت و هر شب قرآن بسیار تلاوت می فرمود. سفره اطعام او همیشه گسترده بود و فقرا و ایتام و مساکین می آمدند از آن متنعم می شدند. مشک‌های پر‌آب بر دوش می کشید به خانه ایتام و مساکین می رفت، قریب 300 خانواده از مستحقین را از جهت آب و نان اداره می کرد در حالی که آنها نمی دانستند چه کسی به آنها غذا می دهد. حضرت برای آنها غذا می برد، روزها روزه بود و وقت افطار با نان جو افطار می کرد.  ادعیه و اذکارش درس فضیلت و اخلاق بود که در تمام عمر خود به مردم می آموخت. حضرت صادق(ع) درباره پرهیزکاری ایشان می فرماید: مردی در زیر آسمان مانند علی بن حسین (ع) نیامده است و یک لقمه حرام در تمام عمر نخورد و یک قدم به سوی حرام بر نداشت، یک کلمه غیر حق نگفت و یک عمل برای غیر خدا نکرد. ‏

شیوه خاص امام سجاد(ع) برای هدایت امت اسلامی در عصر تاریک اموی

رساندن پیام وحی به روح و  جان انسانها و تبلیغ از آشکارترین وظایف هر امام و پیشوای الهی است. امام سجاد(ع) همان مسؤولیتی را عهده دار بود که امیرالمؤمنین(ع) برعهده داشت. در حقیقت رسالتها و وظایف امامان در اصل و بنیان با هم برابر ولی شرایط و مقتضیات زمان و نیازهای مردم هر عصر متفاوت است. تفاوت شرایط و مقتضیات نمی تواند اصول را جا به جا کند و آنها را از ارزش و اعتبار ساقط نماید، ولی می باید شیوه ها و روشها را تغییر داد. به عنوان مثال علی(ع) وظیفه داشت تا با ظلم و انحراف مبارزه کند و خلافت به حق خویش را به مردم بشناساند و رهبری امت اسلامی را به سوی نظام عقیدتی، سیاسی واخلاقی اسلام ناب برعهده گیرد و همین رسالت ها را حسن بن علی(ع) و حسین بن علی(ع) نیز برعهده داشتند، در حالی که واقعیت اسناد و مدارک تاریخ نشان می دهد که هر یک ازاین امامان روش ویژه ای را در ایفای رسالت و مسؤولیت یگانه خود اتخاذ کردند. این در حالی است که عقیده و پیام وهدف آنها کمترین تمایزی با یکدیگر نداشته است.

تاریخ نشان می دهد که در عصر امامت پیشوای چهارم شیعیان، مجالی برای نبردی دوباره با دستگاه اموی نبود. با جراحتهای سنگینی که از روزگار غصب خلافت و جنگ صفین و نهروان و جمل و روزگار حاکمیت معاویه و یزید و نیز شهادت حسین بن علی(ع) و یارانش بر روح خویش احساس می کردند، فشارهای روزافزون دستگاه خلافت بذر یأس و ناامیدی را در روحها پراکنده بود. در چنین شرایطی امام سجاد(ع) نه اجازه داشت که به طور رسمی و علنی همچون امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به تعلیم و آموزش پیروان خود بپردازد و نه امکان آن را داشت تا مانند علی ابن ابی طالب(ع) قوایی را علیه دستگاه اموی گردآورد. این دو مشکل در میدان فرهنگ و سیاست و جامعه می توانست برای مدتی طولانی اندیشه و معارف شیعی را مورد غفلت قرار دهد تا آن را به بن بست رسیده، معرفی کند.

در اینجا ضرورت یک حرکت اجتهادی به نظر می رسید تا در چهارچوب تعالیم اسلامی، افق فکری مسلمانان گسترش یابد و بذر اجتهاد و تلاش برای یافتن راه حق در دل آنها افشانده شود. این کاری بود که امام سجاد(ع) بدان دست یافت. 

امام علی بن الحسین(ع) میدانست که جامعه دچار انحراف شده و روحیه رفاه طلبی و فساد سیاسی و اخلاقی و اجتماعی آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسی هیچ روزنه ای برای تنفس وجود ندارد، بنابراین از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کرد و بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی ایجاد کرد.

امام سجاد(ع) در این شرایط، انسانی اهل عبادت بود که مهمترین تاثیر اجتماعیش در ایجاد پیوند مردم با خدا به وسیله دعا بود. 

ارتباط دائم با پروردگار و نیایش با او، زمینه رشد و تعالی انسان را فراهم می آورد. بدیهی است نیایش با پروردگار، از روح نیازمند انسان به آستان خداوند سرچشمه می گیرد. کسی که به عبادت هستی آفرین می پردازد، این مسئله در زندگی او تاثیرگذار و برای او سودمند است.

چنانکه آنان که درمقابل خدا و عظمت بی پایان او رکوع و سجود می کنند، در برابر سایر انسانها، عزت نفس می یابند و عزیز و محترم می شوند. 

امام زین العابدین علیه السلام در آن شرایط بحرانی، تلاش گسترده ای کرد تا معارف بلند اسلامی را از طریق دعا به مردم منتقل کرده و بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا ومناجات بیان کند.

مجموع دعاهای امام سجاد علیه السلام در کتابی به نام «صحیفه سجادیه» جمع آوری شده است که پس از قرآن کریم و نهج البلاغه، بزرگ ترین و مهم ترین گنجینه گران بهای حقایق ومعارف الهی به شمار می رود.

بسیاری از طالبان علم راوی احادیث او بودند و از سرچشمه پرفیض او، که برگرفته از علوم پیامبر(ص) و علی(ع) بود، بهره می جستند. برای مثال ابن شهاب زهری، با وجود وابستگیش به امویان و حتی با وجود کینه ای که بین امویان و شیعیان وجود داشت، از عالمان زمان امام سجاد(ع) است که با شوق تمام از امام بهره گرفته و حضرت را با عبارات زیادی ستوده است. 

دعاهای امام سجاد (ع)، رویدادهای عصر ایشان را تفسیر می کند. صحیفه سجادیه، نماد عرفانی و زاییده اندیشه های معرفت شناسی امام سجاد(ع) است که به عنوان زبور آل محمد(ص) شناخته شده و با مطالعه آن، می توان به عظمت بی کران پرستش آگاهانه آن بزرگوار واقف شد.

صحیفه اثر بی نظیری است که در جهان اسلام پیوسته مورد توجه بزرگان و علما و مصنفان بوده است؛ مدرسه ای است که معلم آن امام چهارم(ع) است و او با این کتاب جهانیان را در تمام اعصار درس می دهد و هر کس را در حد توان و قدرتش و به اندازه تکلیف و استعدادش به مقامی که باید برسد می رساند.

در حقیقت امام سجاد(ع) از محراب نیایش، مکتبی سرشار از تعلیم و تربیت پدید آورد که خصلتهای دنیایی را با ارزنده ترین اندیشه ها درهم آمیخته و شیفتگان جمال حق را تا جایگاه شناخت حقایق اوج داده است.

پروفسور «ویلیام چیتیک» (William Chittick) دانشمند آمریکایی و مترجم «صحیفه سجادیه» در این خصوص اظهار می دارد: صحیفه آموزه‏ هایى را ارائه مى ‏دهد که در سطوح مختلفى، از خداشناسى (در گسترده‏ ترین مفهوم آن) گرفته تا مسائل اجتماعى، کاربرد دارند...امام(ع) (در صحیفه) به طور پیوسته به حوزه و قلمرو اعمال اسلامى یا شریعت در معناى گسترده آن اشاره مى ‏کند. او بر نیاز به پیروى از راهنمایى‏ ها و دستورات خداوند که در قرآن و حدیث، هم براى زندگى فردى و هم براى زندگى اجتماعى، آمده است تأکید مى‏ کند. بسیارى از آموزه‏ هاى اجتماعى ویژه و همچنین احکام و دستورات عمومى از جمله نیاز به برقرارى عدالت در جامعه نیز در صحیفه به خوبى دیده مى‏ شوند.

بدین ترتیب حضرت زین العابدین(ع) با انتخاب بیان دعا نه تنها فرهنگ شیعی را به شیعیان هم عصر خویش تعلیم دادند بلکه این گنجینه را برای شیعیان پس از خویش نیز به یادگار گذاشتند. 134/120

بیشتر بخوانید:

امام سجاد(ع) از کربلا تا شهادت+ نماهنگ

به تصویر کشیدن فرازهایی از دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (ع)/ویدئو

امام سجاد (ع) بر بلندای قله معرفت