نگاهی به سن رهبران اعضای شورای همکاری خلیج فارس گویای این است که این کشورها باید شاهد روی کار آمدن رهبران جدیدی در کوتاه مدت باشند.
«صباح احمد جابر الصباح»، امیر کویت 88 ساله، «سلمان بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان سعودی 82 ساله، «سلطان قابوس بن سعید آل سعید»، پادشاه عمان 77 ساله، «خلیفه بن زاید آل نهیان»، رئیس امارات 69 ساله و «شیخ حمد بن عیسی آل خلیفه»، پادشاه بحرین 67 ساله است.
افزایش سن سران کشورهای منطقه، موضوع تغییر نسل رهبران را به طور جدی مطرح کرده است
به استثناء پادشاه بحرین، حکام چهار کشور دیگر در معرض کهولت سن و یا بیماری قرار دارند و حتی خلیفه بن زاید آل نهیان، رئیس امارات که کمتر از حکام کویت، عربستان و عمان سن دارد، در ژانویه 2014 و در سن 66 سالگی سکته مغزی کرد و همین نیز سبب شد تا وی کمتر در انظار عمومی دیده شود.
تلاش قطر و امارات برای جوان گرایی در دولت
تغییر نسل رهبران عرب از کشور کوچک قطر آغاز شد.
شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی در سال 2013 در ظاهر به علت بیماری اما عملا در یک کودتای آرام و نرم، قدرت را به پسرش شیخ تمیم 33 ساله، واگذار کرد و اکنون «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر با 37 سال سن، جوان ترین رهبر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است.
شیخ تمیم جوان در ترکیب کابینه خود نیز از جوانان بهره گرفته است که از جمله می توان به «محمد بن عبدالرحمان بن ثانی» اشاره کرد که از ژانویه 2016 به عنوان وزیر امور خارجه قطر منصوب شد و تنها 37 سال دارد.
در امارات از «محمد بن زاید آل نهیان»، ولیعهد ابوظبی که فرزند بنیانگذار این کشور و برادر رئیس کنونی است به عنوان گزینه اصلی برای ریاست این کشور نام برده می شود که وی 56 ساله است.
نخست وزیر و نایب رئیس امارات نیز «شیخ محمد بن راشد آل مکتوم»، حاکم 68 ساله دبی است که در فوریه 2016 کابینه جدید امارات را معرفی کرد.
در کابینه جدید شیخ محمد بن راشد 8 وزیر جدید با میانگین سنی 38 سال عضویت دارند که جوان ترین آنها خانم «شما المزروعی» وزیر امور جونان است که تنها 23 سال دارد و لقب جوان ترین وزیر جهان را نیز به خود اختصاص داد.
در عربستان سعودی، اگرچه، «محمد بن نایف»، ولیعهد این کشور به لحاظ سلسله مراتب قدرت پس از ملک سلمان دومین شخص قدرتمند محسوب می شود اما محمد بن سلمان، نایب ولیعهد عربستان و وزیر دفاعی که تنها 32 سال دارد، از نفوذ بسیاری در ساختار تصمیم سازی این کشور برخوردار است و سودای رسیدن به رأس قدرت را در سر دارد.
احتمال وقوع کودتای نرم در دولت بحرین
«سلمان بن حمد»، ولیعهد بحرین که تنها 48 سال دارد مهمترین گزینه برای جانشینی شیخ حمد بن عیسی محسوب می شود، اگرچه شیخ حمد بر خلاف دیگر حکام کهنسال عضو شورای همکاری خلیج فارس هم چندان پیر نیست و هم اینکه به لحاظ جسمانی سالم است.
با این حال، اعتراض های مردمی در بحرین که وارد هفتمین سال خود شده است، پایه های قدرت شیخ حمد را سست کرده و دور از انتظار نیست که برای متوقف کردن این اعتراض ها، کودتای نرمی شبیه آنچه در قطر در سال 2013 رخ داد در بحرین نیز رخ دهد و شیخ سلمان، ولیعهد، جایگزین پدرش شود.
اینده و سرنوشت مبهم رهبران عمان و کویت
دو کشور عمان و کویت نیز اگرچه حتی در کوتاه مدت در انتظار تغییر رهبران هستند اما برای این دو کشور بر خلاف چهار کشور عربستان، قطر، بحرین و امارات چشم انداز مشخصی درباره رهبران آینده وجود ندارد.
در حالی که امیر فعلی کویت 88 سال دارد ، ولیعهد این کشور نیز 80 ساله است. عمان تنها کشور عربی خلیج فارس است که ولیعهد ندارد زیرا سلطان قابوس، پادشاه کنونی این کشور پسر یا برادری ندارد که بعد از وی به قدرت برسند.
تحلیلگران بر این باور هستند که یکی از سه پسر عموی سلطان قابوس قدرت را در اختیار خواهد گرفت که 66، 61 و 59 سال سن دارند.
ظهور نسل جدید رهبران عرب فرصت ها و تهدیدهایی در سطح داخلی ایجاد می کند.
در سطح داخلی، ظهور رهبران جدید به معنای از بین رفتن بن بست نسلی در کشورهای عربی است.
به عبارت دیگر، در حالی که کهنسالی حکام کنونی و رقبای خانوادگی آنها یک تهدید برای کشورهای عرب محسوب می شود، به قدرت رسیدن نسل جدیدی از رهبران که اغلب آنها کمتر از 56 سال سن دارند می تواند تا مدتها تغییر پی در پی حکام را متوقف کند.
در همین حال، موسسه آمریکایی رند که گزارش درباره تغییر نسل رهبران عربی منتشر کرد، نوشت که شیوه حکمرانی رهبران جوان عربی، شیوه «حکمرانی خوب» است.
ظهور نسل جدید رهبران عرب، تهدیدها و فرصت هایی به همراه داشته است
این شیوه بر خدمات رسانی عمومی، اصلاح روند مدیریت و اصلاح اقتصادی تاکید دارد.
اگرچه به نظر می رسد، محمد بن سلمان از این شیوه حکومتداری استثناء باشد و همچنان بر مداخله گرایی عربستان تاکید داشته باشد اما مدعیان قدرت در امارات و بحرین همانند شیخ تمیم در قطر بر درون کشورشان تمرکز دارند.
مهمترین تهدیدی که مدعیان جوان قدرت در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با آن مواجه می شوند نیز «تهدید درون خانوادگی» و از جانب رقبایی که عمدتا برادر یا عموزادگان شان هستند، است.
احتمال نفوذ غرب در پی رهبری نسل جدید در کشورهای عربی
نکته مهمی که باید درباره نسل جدید مدعی رهبری در کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس مطرح کرد این است که اغلب این اشخاص تحصیلکرده آمریکا و انگلیس هستند.
شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر و محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی تحصیلکرده انگلستان هستند.
شیخ سلمان بن حمد، ولیعهد بحرین نیز فارغ التحصیل دانشگاه های آمریکا و انگلیس است.
محمد بن سلمان تنها ولیعهدی است که در دانشگاه های خارجی تحصیل نکرده و فارغ التحصیل دانشگاه ملک سعود ریاض است.
با توجه به این شرایط، می توان انتظار داشت که حضور و نفوذ غرب به خصوص آمریکا و انگلیس در امور داخلی این کشورها تداوم داشته باشد.
برنامه های اقتصادی، امنیتی و سیاسی رهبران جوان کشورهای عربی
رهبران آینده کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مانند رهبران کنونی، در حوزه امنیتی همچنان نگاه «برون گرا» را حفظ خواهند کرد.
در حوزه اقتصادی نیز این کشورها در آینده شاهد پیاده شدن الگوی اقتصادی لیبرال و تقویت دولت رفاه باشند.
در حوزه سیاسی اما می توان انتظار داشت که رهبران آینده این کشورها اقدام به انجام اصلاحات سیاسی هدایت شده کنند.116/112
بیشتر بخوانید:
شورای همکاری خلیج فارس در آستانه ورشکستگی/ تحلیل
شورای همکاری خلیج فارس، تبعیت از عربستان و فرصت سازی برای مداخله انگلیس و امریکا در منطقه / تحلیل
شورای همکاری خلیج فارس؛ اصرار بر ادامه سیاست سیاهنمایی علیه ایران/ تحلیل
